در حال ویرایش آداب حج

بر پایه آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ﴾}}{{یادداشت|حج وعمره را برای خدا به پایان برید.}}<ref name=":0">سوره بقره(2)، آیه 196؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۳۰.</ref> یکی از آداب [[حج]]، این است که تنها برای رضای خدا انجام شود. [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] بر اخلاص نیت و پاک کردن دل از هر چیز غیر الهی در هنگام نیت حج تأکید کرده است.<ref>مصباح الشریعه، ص163؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص172.</ref> او حج را به دو گونه «حج برای خدا» و «حج برای مردم» تقسیم کرده و پاداش حج برای رضای خدا را بر عهده خداوند و پاداش حجی که برای انسان‌ها انجام گیرد را بر عهده مردم دانسته است.<ref>بحار الانوار، ج96، ص24.</ref>

نیست خدائی سزاوار پرستش مگر خدای یکتای بی‌همتایی که صاحب حلم و کرم است. نیست خدائی سزاوار پرستش، مگر خدای یکتای بی‌همتایی که بلندمرتبه و بزرگ است. پاک و منزّه است خداوندی که پروردگار هفت آسمان، و پروردگار هفت زمین است. پروردگار هر چیزی است که در آسمان‌ها و زمین‌ها و ما بین آنهاست، و پروردگار عرش بزرگ است. حمد و ثنا مخصوص خداوندی است که پرورش دهنده تمام موجودات است.}}<ref>[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=21&lid=0&catid=44522&mid=253340 ترجمه دعای کلمات فرج در قنوت]، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.</ref> هنگام خروج از خانه سفارش کرده‌اند.<ref>تهذیب الاحکام، ج5، ص50؛ وسائل الشیعه، ج11، ص383.</ref> بنا بر روایتی از [[امام رضا(ع)]]، سزاوار است حج‌گزاری که قصد سفر حج دارد، خانوده‌اش را گرد آورد و دو رکعت نماز گزارده و پس از ستایش خداوند و فرستادن صلوات بر [[حضرت محمد(ص)]] و [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] دعای مخصوصی را بخواند.{{یادداشت|بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ(ص).}} همچنین در این روایت توصیه شده که او هنگام سوار شدن بر مرکب دعای خاصی را بخواند{{یادداشت|الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا إِلَی الْإِسْلَامِ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِالْإِیمَانِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ(ص) سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.}} و نیز استغفار، تسبیح، [[تهلیل]]، [[تکبیر]] و صلوات را زیاد بر زبان جاری کند.<ref>مستدرک الوسائل، ج9، ص160؛ بحار الانوار، ج96، ص120.</ref> افزون بر این، نمازها و دعاهای دیگری هنگام آغاز به سفر در روایات سفارش شده است.{{یادداشت|مانند این دعا: اللَّهُمَّ کُنْ لِی جَاراً مِنْ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ وَ مِنْ کُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ.}}<ref>الکافی، ج4، ص285؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص271.</ref> در طول سفر حج نیز، یاد خدا و ذکرهایی خاص توصیه شده است. برای نمونه، در روایتی از [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]]، حج‌گزاران به ذکر بسیار خداوند و کم سخن گفتن سفارش شده‌اند.<ref>الکافی، ج4، ص338؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص296.</ref> افزون بر این، در قرآن، حج‌گزاران به گفتن ذکر خدا در [[مشعر|مشعر الحرام]]{{یادداشت|{{قلم رنگ|سبز|&#64831;إِذَآ أَفَضۡتُم مِّنۡ عَرَفٰتٖ فَٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ عِندَ ٱلۡمَشۡعَرِ ٱلۡحَرَامِ&#64830;}}

به نظر برخی فقیهان و مفسران، مراد از «دوری از فسق» در آیه {{قلم رنگ|سبز|&#64831;فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ ٱلۡحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی ٱلۡحَجّ&#64830;}}{{یادداشت|حج در ماه‌های معلومی است… به نفع خود توشه برگیرید، که بهترین توشه پرهیزکاری است.}}<ref name=":7" /> پرهیز از هرگونه گناه از جمله دروغ، فحش، تفاخر و لقب بد دادن است.<ref>مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ج2، ص193؛ مرآة العقول، ج17، ص270؛ تفسیر الکبیر، ج5، ص180.</ref> [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] با استناد به آیه پیش‌گفته، کامل شدن حج را نگهداری زبان از همه گناهان و صادر نشدن گفتاری جز خیر از حج‌گزار دانسته است.<ref>الکافی، ج4، ص338؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص296.</ref> بر پایه روایاتی دیگر، خداوند از حج‌گزارانی که از گناهان پرهیز نمی‌کنند، روی می‌گرداند.<ref>الکافی، ج4، ص286؛ وسائل الشیعه، ج12، ص11.</ref>

در برابر، در روایتی از [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]]، آغاز سفر حج از مدینه برتر دانسته شده<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص559؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص439.</ref> و حدیثی دیگر، از مختار بودن حج‌گزار میان شروع از مکه یا مدینه سخن گفته است؛<ref>تهذیب الاحکام، ج5، ص440؛ وسائل الشیعه، ج14، ص320.</ref> از این رو، برخی از فقیهان [[شیعه]]، آغاز کردن سفر را از مدینه برتر دانسته‌اند.<ref>وسائل الشیعه، ج14، ص319؛ نک: جواهر الکلام، ج20، ص81.</ref> برخی، سبب برتر بودن مدینه را آن دانسته‌اند که مدینه، محل [[احرام]] حضرت محمد(ص) برای حج بوده است<ref>سبل الهدی، ج3، ص322؛ شفاء السقام، ص146.</ref> یا آنکه اهل بیت(ع) درهای معرفت خدا و شناخت احکام الهی‌اند و برای ورود به خانه باید از در وارد شد.<ref>مستند الشیعه، ج13، ص330.</ref> ناقدان این باور، گفته‌اند که ظاهراً مخاطب این روایات، حج‌گزارانی بوده‌اند که از مناطقی مانند [[عراق]] عازم سفر حج می‌شدند؛ زیرا عبور از مدینه بدون [[زیارت حضرت محمد(ص)]] و اهل بیت(ع) بی‌احترامی تلقّی می‌شود.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص558؛ الحدائق الناضره، ج17، ص403.</ref>

یکی از آداب سفر [[حج]]، داشتن اخلاق نیک هنگام سفر است.<ref>بحار الانوار، ج10، ص475؛ کشف الغطاء، ج4، ص443- 445.</ref> [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]]، حج‌گزاران را به خوی نیک با همراهان سفر حج<ref>مصباح الشریعه، ص48؛ مستدرک الوسائل، ج10، ص173.</ref> و [[امام رضا(ع)]]، آنان را به فرو بردن خشم، کم سخن گفتن و پرهیز از مجادله سفارش کرده‌اند.<ref>مستدرک الوسائل، ج9، ص160؛ بحار الانوار، ج96، ص120.</ref>

مستحب است که حج‌گزار پس از انجام دادن اعمال حج، زودتر به دیار خود بازگردد.<ref>جامع احادیث الشیعه، ج12، ص224؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص447.</ref> در روایتی، [[حضرت محمد(ص)]]، پاداش شتاب در بازگشت را بالاتر از ماندن شمرده است.<ref>المستدرک، ج1، ص259.</ref> در حدیثی دیگر، وی به حج‌گزاران سفارش نموده که پس از اعمال حج بیش از سه روز در [[مکه]] نمانند.<ref>مسند الامام احمد بن حنبل، ج5، ص52؛ صحیح مسلم، ج4، ص104.</ref> [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] این عمل را، سبب افزایش اشتیاق حج‌گزار برای بازگشت به مکه دانسته است.<ref>الکافی، ج4، ص230؛ وسائل الشیعه، ج13، ص234.</ref> دیگر روایات، ماندن زیاد در مکه را سبب قساوت قلب حج‌گزار،<ref>علل الشرائع، ج3، ص446؛ وسائل الشیعه، ج13، ص234.</ref> خستگی او، کاهش احترام به مکه، ارتکاب گناه و افزایش عقوبت وی به سبب آن دانسته‌اند.<ref>جواهر الکلام، ج20، ص71؛ المجموع، ج8، ص278.</ref> بر این پایه، به باور مشهور فقیهان [[شیعه]] و برخی فقیهان [[اهل سنت]]، ماندن حج‌گزار در مکه پس از اعمال حج مکروه است.<ref>شرائع الاسلام، ج1، 210؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص447؛ الحدائق الناضره، ج17، ص346.</ref>

یکی از آداب [[حج]]، خریدن هدیه در این سفر برای دیگران، از جمله خویشاوندان است.<ref>العروة الوثقی، ج2، ص215- 216؛ بحوث فقهیه، ص33.</ref> در روایاتی از [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]]، هدیه حج از هزینه حج دانسته شده است.<ref>الکافی، ج4، ص280؛ وسائل الشیعه، ج11، ص148.</ref> تفسیرِ برخی، از این روایات، استحباب خرید هدیه برای دیگران در این سفر است و این که پاداش هزینه کردن برای خرید هدیه، مانند صرف هزینه برای حج است.<ref>وسائل الشیعه، ج11، ص149.</ref> برخی، با استناد به احادیث<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص208؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص472.</ref> هدیه دادن آب [[زمزم]] از سوی حج‌گزار را به دیگران، مستحب شمرده‌اند.<ref>وسائل الشیعه، ج13، ص245.</ref>

یکی از آداب [[حج]]، آن است که حج‌گزار پس از تمام کردن حج، عزم بازگشت داشته و از خداوند، انجام دوباره حج را بخواهد. نداشتن چنین نیتی مکروه است.<ref>تحریر الاحکام، ج2، ص114.</ref> در روایتی از [[حضرت محمد(ص)]] و [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]]، عزم بر بازگشت به حج، سبب افزایش عمر حج گزار دانسته شده<ref>الکافی، ج4، ص281؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص220.</ref> و در احادیثی دیگر، نداشتن این نیت، سبب نزدیک شدن اجل و عذاب شمرده شده است.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص220.</ref>

در حدیثی از [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]]، معانقه{{یادداشت|معانقه یعنی در آغوش کشیدن، به گونه‌ای که گردن به گردن نزدیک شود.}}<ref>جمهرة اللغة، ج‏2، ص942؛ المحکم و المحیط الأعظم، ج‏1، ص221.</ref> با حج‌گزار در حالی که غبار حج از بین نرفته، همانند [[استلام]] [[حجر الاسود]] دانسته شده است.<ref>من لایحضره الفقیه، ج2، ص300؛ وسائل الشیعه، ج11، ص445.</ref> در روایتی از [[امام علی(ع)]]، افزون بر سفارش به طلب قبولی اعمال حاجی و آمرزش گناهان او، از بوسیدن میان دو چشم و موضع سجده حج‌گزار نیز یاد شده است.<ref>الخصال، ص635.</ref>