در حال ویرایش آیه ۱۲۵ سوره بقره

'''آیه ۱۲۵ سوره بقره'''، آیه‌ای از قرآن، که در بخش نخست، به برخی از وظایف مردم نسبت به[[خانه خدا]]، [[مسجدالحرام]] و [[مقام ابراهیم(ع)]] پرداخته و در بخش دوم، به وظایف [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل(ع)]] درباره پاکیزه‌سازی خانه خدا می‌پردازد.

استحباب تکرار [[حج]] و [[عمره]]، وجوب حفظ امنیت انسان‌ها و حیوانات در [[حرم مکی]] و نماز خواندن در مقام ابراهیم(ع) مواردی است که در بخش نخست به آن پرداخته شده است. در بخش دوم، به حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) امر شده است که خانه خدا را برای عبادت‌کنندگان پاکیزه کنند.

== متن و ترجمه ==
{{قرآن
| متن = وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ
| ترجمه = و [یاد کنید] هنگامی که ما این خانه [کعبه] را برای همه مردم محل گردهمایی و جای امن وامان قرار دادیم، و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید؛ و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه ام را برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و رکوع کنندگان وسجده گذاران [از هر آلودگی ظاهری و باطنی] پاکیزه کنید.
}}

== شرح واژگان ==
واژه مثابه به معنای «تکرار و بازگشت» یا «محلی که بارها به آن رجوع شود» است.<ref>صحاح‌اللغه، ذیل واژه ثوب؛ المصباح المنیر، ذیل واژه ثوب؛ لسان‌العرب، ذیل واژه ثوب؛ مجمع البحرین، ذیل واژه ثوب.</ref> برخی از لغت‌شناسان، مثابه را به معنای رجوع به قصد ثواب دانسته‌اند.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه توب.</ref> واژه مَقام به محل قیام و ایستادن گفته شده<ref>برای نمونه سوره نمل، آیه ۳۹.</ref> و در جایگاه معنوی نیز به کار رفته است.<ref>برای نمونه سوره اسراء، آیه ۷۹.</ref> کلمه عکوف به معنای ملازمت با چیزی و مواظبت از آن است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه عکف.</ref>

== چشم‌انداز ==
در [[قرآن]]، در آیه پیش از آیه ۱۲۵ سوره بقره، به سیر آزمون‌های [[حضرت ابراهیم(ع)]] و رسیدن او به مقام امامت اشاره شده است.<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۷۰.</ref> برخی اشاره به این مقام، پیش از آیه ۱۲۵ سوره بقره را به این معنا دانسته‌اند که دلیل نماز خواندن در مقام ابراهیم(ع)، رسیدن او به مقام پیشوایی و امامت است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۴۸.</ref>

== محتوا ==
آیه ۱۲۵ سوره بقره، دربردارنده دو بخش کلی است:

=== بخش اول ===
بر اساس تفاسیر، در آیه ۱۲۵ سوره بقره، سه وظیفه و تکلیف بر عهده مردم گذارده شده است:

==== تکرار حج و عمره ====
در این آیه، درباره بازگشت مکرر به [[خانه خدا]] و تکرار [[زیارت]] آن، تعبیر به «مثابه» شده است. مثابه به معنای تکرار و بازگشت یا محل رجوع مکرر است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه ثوب؛ مجمع البحرین ذیل واژه ثوب.</ref> در برخی روایات نیز، به نیت بازگشت هنگام خروج از [[مکه]] سفارش شده است.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳.</ref> برخی از فقیهان، تعبیر به مثابه در این آیه را دلیل بر استحباب دانسته‌اند؛ زیرا وجوب حج، به اتفاق، یک بار بیشتر نیست.<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۳۱۰.</ref> البته برخی، این آیه را دلیل بر وجوب تکرار [[طواف]] شمرده‌اند.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵۰.</ref>

راغب اصفهانی، لغت‌شناس قرآنی، احتمال داده است مراد از مثابه در این آیه، محل ثواب دادن باشد؛<ref>مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه ثوب.</ref> که در این صورت، دلالتی بر تکرار نخواهد داشت.<ref>درسنامه تفسیر آیات مناسک حج، ص۵۰.</ref>

==== رعایت امنیت و آسایش ====
{{اصلی|امنیت حرم}}
در آیه ۱۲۵ سوره بقره، [[خانه خدا]] امن شمرده شده است. مقصود از [[امنیت حرم|امنیت]] در خانه خدا را، دستوراتی درباره حفظ امنیت واردشدگان به خانه خدا و [[حرم مکی|حرم]] دانسته‌اند.<ref>کنزالعرفان، ج١، ص ٢۶٢. تفسیر المیزان، ج٢، ص٣۵٣.</ref> در روایات، حفظ امنیت مردم و حیواناتی که به حرم پناهنده می‌شوند لازم شمرده شده است.<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۹۹.</ref> به همین جهت، فقیهان فتوا داده‌اند چنانچه کسی مرتکب کاری شود که موجب حدّ یا تعزیر یا قصاص شده باشد و به حرم پناه آورد، نمی‌توان متعرّض او شد؛ بلکه باید از نظر آب و غذا در تنگنا قرار گیرد تا از حرم بیرون رود.<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۶–۴۷.</ref>

بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]]، مراد از «حرم امن»، شناخت [[اهل بیت(ع)]] است، که فرد در صورت معرفت به آنها در دنیا و آخرت ایمن خواهد بود.<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج١، ص٢٩٩.</ref>

==== گزینش مصلی نماز ====
در بخشی از آیه ۱۲۵ سوره بقره، از انتخاب مقام ابراهیم(ع) به عنوان مصلی (محل نماز خواندن) سخن گفته شده است. عالمان درباره مراد از مقام ابراهیم در این آیه اختلاف نظر دارند. به عقیده برخی، منظور محل سنگی است، که جای پای [[حضرت ابراهیم(ع)]] در آن قرار دارد.<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص١١٢؛ کنزالعرفان، ج١، ص٣١٠.</ref> برخی دیگر بر این باورند که مقصود از مقام، همه [[حرم مکی|حرم]] است، که حضرت ابراهیم(ع) در آنجا گام نهاده است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ الجامع لاحکام القرآن، ج۴، ص١٣٩.</ref>

بعضی، مقام ابراهیم در این آیه را به محل کنونی [[مقام ابراهیم(ع)]] در [[مسجدالحرام]] تفسیر کرده؛ ولی مقام ابراهیم در آیه ۹۷ سوره آل عمران را به تمام حرم تفسیر نموده‌اند.<ref>کنزالعرفان، ج١، ص٢۶٢.</ref> البته برخی، این تقصیل را رد کرده و مراد از مقام ابراهیم در آیه را گوشه‌ای از بیت دانسته‌اند که سنگ در آن قرار دارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۵۵.</ref>

=== بخش دوم ===
در بخش دوم آیه ۱۲۵ سوره بقره، به بیان وظیفه حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) پرداخته شده است.

«عَهِدْنا» در عبارت {{آیه|وَ عَهِدْنٰا إِلیٰ إِبْرٰاهِیمَ وَ إِسْمٰاعِیلَ أَنْ طَهِّرٰا بَیْتِی…}} به معنای امر دانسته شده است؛ یعنی ما امر کردیم که ابراهیم و اسماعیل خانه را پاکیزه کنند.<ref>تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۸۱.</ref> به باور برخی، این که تعبیر به عهد شده، ممکن است به این علت باشد، که در «عهد» التزام درونی بیشتری وجود دارد، در حالی که «امر» التزام از بیرون است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۵۶.</ref>

در این بخش دو مطلب کلی وجود دارد:

==== طهارت خانه خدا ====
طهارت خانه خدا، یعنی پاکسازی آن از هر آنچه ناشایست است. برای این تطهیر، با توجه به کاربردهای قرآنی آن، چند مصداق برشمرده‌اند:
* '''خالص برای عبادت''': خانه خدا برای عبادت است؛ بنابراین، تنها باید برای طائفین، عاکفین و مصلّین باشد.<ref>تفسیر المیزان، ج١، ص٢٨١.</ref> چنانچه در آیه {{آیه|وَ مَسٰاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اَللّٰهِ کَثِیراً}} به آن اشاره شده است.<ref>سوره حج، آیه ۴٠.</ref>
* '''خالی از بت و بت‌پرستی''': «بیت» خانه خداست؛ از این رو، باید از بت‌پرستی و عبادت غیر خدا مبرّا باشد.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵٧.</ref> در آیه {{آیه|وَ إِذْ بَوَّأْنٰا لِإِبْرٰاهِیمَ مَکٰانَ الْبَیْتِ أَنْ لاٰ تُشْرِکْ بِی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِی…}} نیز، طهارت خانه خدا در کنار نفی شرک آمده است.<ref>سوره حج، آیه ٢۶.</ref>
* '''طهارت از حدث اکبر''': افرادی که در حیض و جنابتند، نباید داخل خانه خدا و مسجد الحرام شوند؛<ref>کشاف، ج١، ص١٨۵.</ref> زیرا به گفته قرآن اینها در زمره غیر مطهران هستند.<ref>نگاه کنید به، سوره مائده، آیه ۶ و سوره بقره، آیه ٢٢۲.</ref>
* '''طهارت از خبث''': بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]]، یکی از مصداق‌های طهارت خانه خدا در این آیه، طهارت از خبث است.<ref>نور الثقلیه، ج۱، ص۱۲۳.</ref> به گفته [[علامه طباطبایی]]، مفسر شیعه، خانه خدا مصلی است، و مصلی باید از نجاست پاک باشد، از این رو باید آلودگی‌ها و کثافاتی را که مردم به وجود می‌آورند، از آن زدوده شود.<ref>تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۸۱.</ref>
* '''طهارت بنیانی''': یکی از مصدایق طهارت خانه خدا در این آیه را، طهارت بنیانی دانسته‌اند؛ چنان‌که درباره [[مسجد قبا]] در آیه {{آیه|أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیٰانَهُ عَلیٰ تَقْویٰ مِنَ اللّٰهِ وَ رِضْوٰان}} به آن اشاره شده است.<ref>سوره توبه، آیه ١٠٨.</ref><ref>مجمع البیان، ج١، ص ٢٠۴.</ref>
* '''طهارت از بوی بد''': برخی، بر اساس روایتی از [[امام باقر(ع)]]،<ref>کافی، ج۴، ص ۵۴۶، باب النوادر.</ref> یکی از مصادیق طهارت خانه خدا را، طهارت آن از بوی بد دانسته‌اند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۵۸ و ۵۹.</ref>

==== انواع عبادت خدا ====
بر اساس آیه ۱۲۵ سوره بقره، خانه خدا باید برای چهار دسته از عبادت‌کنندگان پاکیزه شود.

به گفته طبرسی، مفسر شیعه، طائف به معنای کسی است که به دور خانه خدا می‌گردد و منظور از عاکف کسی است که [[جارالله|مجاور]] بیت باشد. به گفته او، احتمال دارد مراد از طائف کسی باشد که از راه دور برای [[حج]] یا [[عمره]] به سوی خانه خدا می‌آید.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠۴</ref> فخر رازی، مفسر [[اهل سنت]]، احتمال داده است منظور از عاکف کسی باشد که نزد بیت می‌نشیند.<ref>تفسیر کبیر، ج۴، ص۵٨.</ref>

زمخشری، دیگر مفسر اهل سنت، احتمال داده است مراد از عاکف قائم به معنای نمازگزار باشد؛ زیرا در آیه {{آیه|لِلطّٰائِفِینَ وَ الْقٰائِمِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود}}<ref>سوره حج، آیه ٢۶.</ref> جای عاکف، قائم به‌کار رفته است. در این صورت، تنها دو گروهِ طواف‌کننده و نمازگزار بیان شده و «الرکع السجود» نیز جزء هیئت نماز خواهد بود.<ref>کشاف، ج١، ص١٨۵.</ref>

در این آیه، بین «الرکع» و «السجود» حرف عطف واو ذکر نشده است. این احتمال داده شده که رکوع و سجود به دلیل نزدیکی به همدیگر، به منزله یک عبادت غیرقابل جداسازی شمرده شده است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۶۱.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = کتاب
| منبع = درسنامه تفسیر آیات حج،
| پس از لینک = محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761
}}
* '''البرهان فی تفسیر القرآن'''، سید هاشم بحرانی، انتشارات دار التفسیر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
* '''التحقیق فی کلمات القرآن'''، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
* '''تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)'''، محمد بن عمر فخر رازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چهارم، ۱۴۱۳ق.
* '''الجامع لأحکام القرآن'''، محمد بن احمد قرطبی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۵م.
* '''جواهر الکلام'''، محمد حسن نجفی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
* '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''کافی'''، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* '''الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل'''، محمود بن عمر زمخشری، ادب الحوزه.
* '''کنز العرفان'''، مقداد بن عبدالله سیوری، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران، المکتبة الرضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.
* '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.
* '''المصباح المنیر'''، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.
* '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
{{پایان}}

[[رده:آیه های مربوط به حج]]