در حال ویرایش ابوالهیثم بن تیهان

{{جعبه اطلاعات اصحاب
|اطلاعات صحابه =ابوالهَیثم بن تَیِّهان
| تصویر =
| توضیح تصویر =
| نام کامل =مالک بن تیهان بن مالک انصاری
| کنیه =ابوالهیثم
| لقب =
| زادروز/زادگاه =
| محل زندگی =[[مدینه]]
| مهاجر/انصار = [[انصار]]
| نسب/قبیله = [[قبیله اوس]]
| خویشاوندان سرشناس = عبید (برادر) از شهدای [[غزوه احد]]
| تاریخ و مکان درگذشت/شهادت = سال ۳۷ق
| نحوه درگذشت/شهادت = در [[جنگ صفین]]
| مدفن =
| زمان اسلام آوردن = سال یازدهم بعثت
| نحوه اسلام آوردن = 
| حضور در جنگ‌ها = تمام [[غزوات]]؛ [[جنگ جمل]] و جنگ صفین
| هجرت به =
| دلیل شهرت = حمایت از [[امام علی(ع)]] در عصر خلفا، اعتراض به [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر]] در [[مسجد النبی]]
| نقش‌های برجسته =
| دیگر فعالیت‌ها = راوی [[حدیث غدیر]]
| آثار =
}}
'''ابوالهَیثم بن تَیِّهان''' از [[صحابه|صحابی]] پیامبر(ص) در شهر [[مدینه]] و از یاران شهید [[امام علی(ع)|امیر مؤمنان علی(ع)]]. وی پیش از اسلام موحد بود و در سال یازدهم [[بعثت]]، [[اسلام]] آورد. در بیعت عقبه اول و عقبه دوم شرکت داشت و یکی از [[نقبای پیامبر(ص)|نقبای دوازده‌گانه]] بود.

ابوالهیثم در همه [[غزوه|غزوه‌ها]] حضور داشت و پس از [[واقعه سقیفه]]، به دفاع از حق [[امیرمؤمنان(ع)]] پرداخت و با [[ابوبکر]] بیعت نکرد. وی در [[مسجدالنبی]] به ابوبکر اعتراض کردند و در دفاع از حقانیت علی(ع) سخن گفت.

پس از مرگ [[عثمان بن عفان|عثمان]] وی مردم را به پذیرش ولایت [[امام علی(ع)|حضرت علی(ع)]] و بیعت با ایشان دعوت کرد. پس از به حکومت‌رسیدن حضرت علی(ع)، امام او را مسئول بیت‌ المال [[مدینه]] کرد. ابوالهیثم در [[جنگ صفین]] پس از خطبه امام علی(ع) در دعوت به جنگ و شتاب به سوی [[بهشت]]، نخستین کسی بود که به میدان رفت و جنگید و به شهادت رسید.

از ابوالهیثم روایت‌هایی درباره ثواب سلام و وظایف مشاور، از پیامبر(ص) و خطابه‌ای از [[امام علی(ع)]] و همچنین [[حدیث غدیر]] نقل شده است.

==شخصیت‌شناسی==
ابوالهیثم مالک بن تیهان بن مالک انصاری از تیره زعوراء [[قبیله اوس]]<ref>الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۷۳؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و حلیف بنی‌عبدالاشهل بود.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۱۶؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> برخی او را از قبیله بلی از قُضاعه دانسته‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۰؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۴۸.</ref> در نسب او نقل‌های دیگر نیز آمده است.<ref>البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۰۴.</ref> هر چند در برخی گزارش‌ها از همراهی پدرش با [[پیامبر(ص)]] در [[غزوه خیبر]] به سال هفتم قمری یاد شده<ref>الثقات، ج۳، ص۴۲؛ اسد الغابه، ج۱، ص۲۶۲.</ref> ، ابن حجر آن را خطای راویان دانسته، این احتمال را تقویت می‌کند که او اسلام را درک نکرده است.<ref>الاصابه، ج۱، ص۴۹۹.</ref> مادرش را لیلی بنت عتیک<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲.</ref> دانسته‌اند.

همسرش ملیکه دختر سهل بن زید بن عامر<ref>الطبقات، ج۸، ص۲۴۸؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵.</ref> از [[مسلمان|مسلمانان]] و بیعت کنندگان بود و امیمه را به دنیا آورد.<ref>الطبقات، ج۸، ص۲۴۸؛ اسد الغابه، ج۶، ص۳۰؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵.</ref> ابوالهیثم برادری به نام عبید یا عتیک داشت که در [[غزوه بدر]] در رکاب [[پیامبر(ص)]] جنگید<ref>المغازی، ج۱، ص۱۵۸.</ref> و در [[غزوه احد]] به شهادت رسید.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۰۱؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۹.</ref> 

ابوالهیثم بن تیهان روایت‌هایی درباره ثواب سلام و وظایف مشاور، از [[پیامبر(ص)]] و خطابه‌ای را از [[امام علی(ع)]] نقل کرده است.<ref>بحار الانوار، ج۲۸، ص۲۴۰؛ ج۴۱، ص۱۱۶.</ref> از جمله روایت‌هایش، [[حدیث غدیر]] است.<ref>الولایه، ص۱۹۶-۱۹۸؛ الطرائف، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۰.</ref> 

==اسلام آوردن==
از ویژگی‌های زندگی پیش از [[اسلام]] ابوالهیثم، بیزاری از بت‌ها بوده است. از این رو، گروهی وی را موحد می‌دانستند.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۱؛ البدء و التاریخ، ج۴، ص۱۶۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۹۰.</ref> 

ابوالهیثم در سال یازدهم [[بعثت]] پس از بازگشت دو تن از [[قبیله خزرج|خزرجیان]] از [[حج]]، از ظهور دین جدید آگاه شد و [[اسلام]] آورد.<ref>الطبقات، ج۱، ص۱۶۹؛ دلائل النبوه، ج۲، ص۴۳۰-۴۳۱.</ref> سپس در بیعت عقبه اول به سال دوازدهم بعثت<ref>البدایة و النهایه، ج۳، ص۱۶۲؛ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref> و عقبه دوم به سال سیزدهم<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۱؛ المنتظم، ج۳، ص۳۵.</ref> حضور یافت و به عنوان نقیب بنی‌عبدالاشهل، در شمار یکی از [[نقبای پیامبر(ص)|نقبای دوازده‌گانه]]<ref>المحبّر، ص۲۶۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۲؛ مجمع البحرین، ج۶، ص۳۹۶.</ref> پیامبر(ص) شد.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۰؛ اسد الغابه، ج۵، ص۳۲۳؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> بعضی نیز وی را حلیف بنی‌عبدالاشهل نامیده‌اند.<ref>المغازی، ج۱، ص۱۵۸؛ الطبقات، ج۳، ص۴۵۵؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۳۶۳.</ref> بر پایه گزارشی، وی نخستین بیعت‌کننده با پیامبر بود.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۴۸؛ البدایة و النهایه، ج۳، ص۱۶۳.</ref> او در دیدار با ایشان، نگرانی جمعی از [[یثرب|یثربیان]] را که با پذیرش اسلام پیمانشان را با [[یهود|یهودیان]] شکسته بودند، مطرح کرد و ایشان به او اطمینان داد که با دشمنان آنان دشمن و با دوستانشان دوست باشد.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۲.</ref> 

در [[پیمان برادری]] به سال اول قمری [[پیامبر(ص)]] میان او و [[عثمان بن مظعون]] از تیره بنی‌جُمَح [[قبیله قریش|قریش]] عقد برادری بست.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۷۱.</ref> 

==حضور در غزوات==
ابوالهیثم بن تیهان در همه [[غزوه|غزوه‌ها]] از جمله [[غزوه بدر|بدر]] و [[غزوه احد|احد]] شرکت داشت<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۴۷۷؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و با دو شمشیر می‌جنگید. از این رو، وی را ذوالسیفین خواندند.<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۴۷۷؛ الاصابه، ج۲، ص۳۴۵.</ref> او که از ثروتمندان [[مدینه]] بود، در نخلستان خود با گوشت گوسفند و خرمای مرغوب و آب گوارا از پیامبر(ص) و همراهانش که بسیار گرسنه بودند، پذیرایی کرد و همان جا به امامت پیامبر(ص) نماز گزارد.<ref>اسد الغابه، ج۴، ص۲۳۹؛ البدایة و النهایه، ج۶، ص۵۳.</ref> پس از شهادت [[عبدالله بن رواحه]] در [[جنگ موته]] به سال هشتم مسئولیت وی را در نظارت بر امور زراعی و تقسیم خرمای [[منطقه خیبر|خیبر]] از سوی پیامبر(ص) عهده‌دار شد.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۹۱؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۳۲۲.</ref> 

==حمایت از امام علی(ع) در عصر خلفا==
ابوالهیثم در کنار [[عمار بن یاسر|عمار یاسر]] و [[سلمان فارسی]] به دفاع از حق [[امیرمؤمنان(ع)]] پرداخت<ref>الخصال، ص۶۰۷-۶۰۸.</ref> و از بیعت با [[ابوبکر]] سر باز زد. او را ازجمله ۱۲ مخالف خلافت ابوبکر شمرده‌اند که در [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر]] به ابوبکر اعتراض کردند و هر یک در دفاع از حقانیت علی(ع) سخن گفت. ابوالهیثم با استناد به سخن رسول خدا(ص) که [[اهل‌ بیت(ع)]] را همانند ستارگان آسمان دانسته بود، بر حقانیت علی(ع) و شایستگی وی برای خلافت تأکید کرد.<ref>الخصال، ص۴۶۲؛ بحار الانوار، ج۲۸، ص۱۸۹-۱۹۰؛ الیقین، ص۳۳۶.</ref> نیز در خطبه‌ای موسوم به طالوتیه، روایتگر کلامی از حضرت علی(ع) است که در آن، وی از کمی یارانش برای دفاع از حق خود شکوه کرده است.<ref>الکافی، ج۸، ص۳۱.</ref> 

از نقش ابوالهیثم در دوره خلافت ابوبکر پس از تثبیت حکومت وی گزارشی در دست نیست. تنها خودداری وی از ادامه مسئولیت نظارت بر اراضی خیبر<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲.</ref> گزارش شده که می‌توان آن را نتیجه مخالفت با خلافت ابوبکر دانست. او در زمان حکومت [[عمر بن خطاب|عمر]] برای قیمت گذاری اراضی خیبر، از جمله [[فدک]]، همراه چند تن از [[صحابه]] برگزیده شد.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۹۵؛ فتوح البلدان، ص۳۸؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱۱.</ref> گزارشی از حضور او در جلسات فقه و حدیث امام علی(ع) در دست است.<ref>کتاب سلیم بن قیس، ص۱۹۳؛ کمال الدین، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵؛ التحصین، ص۶۳۱.</ref> 

==حمایت از حکومت امام علی(ع)==
ابوالهیثم پس از مرگ [[عثمان بن عفان|عثمان]] همراه [[عمار بن یاسر|عمار یاسر]] و گروهی دیگر، مردم را به پذیرش ولایت [[امام علی(ع)|حضرت علی(ع)]] دعوت کرد و از مردم برای ایشان بیعت گرفت و از سوی ایشان برای مذاکره با کسانی که از بیعت اکراه داشتند، انتخاب شد.<ref>بحار الانوار، ج۳۲، ص۲۷-۲۸.</ref> بر پایه گزارشی، امام او را همراه عمار مسئول بیت‌ المال [[مدینه]] کرد.<ref>الاختصاص، ص۱۵۲؛ الیقین، ص۳۳۶.</ref> پس از آن که سخنان علی(ع) در تهییج مردم مدینه برای مقابله با تهاجم [[طلحه]] و [[زبیر]] به [[بصره]]، با برخورد سرد مردم روبه‌رو شد، ابوالهیثم از کسانی بود که مردم را به اجابت دعوت امام فراخواندند و برای جبران سستی دیگران، از امام حمایت کردند.<ref>البدایة و النهایه، ج۷، ص۲۳۳؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۶۱۱.</ref> 

==حضور در جنگ صفین و شهادت==
ابوالهیثم در [[جنگ صفین]] به سال ۳۷ق به تنظیم صفوف لشکر امام(ع) پرداخت.<ref>المناقب، ص۲۲۴؛ شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۹۰.</ref> او پس از شهادت [[عمار بن یاسر|عمار]]<ref>انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹؛ المناقب، ص۲۳۳.</ref> و بر پایه گزارشی دیگر، پس از خطبه امام علی(ع) در دعوت به جنگ و شتاب به سوی [[بهشت]]، نخستین کسی بود که به میدان رفت و جنگید و به شهادت رسید.<ref>الفتوح، ج۳، ص۱۷۷.</ref> پس از شهادتش، امام(ع) بر او نماز گزارد و وی را به خاک سپرد.<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۳۱۹.</ref> حضرت علی(ع) از او در کنار بزرگانی همچون عمار و [[خزیمه ذوالشهادتین]] یاد کرده که بر راه حق استوار ماندند<ref>نهج البلاغه، ج۲، ص۱۰۹، خطبه ۱۸۲.</ref> . این حاکی از جایگاه ممتاز او نزد ایشان است.{{یادداشت|گزارشی ضعیف درگذشت ابوالهیثم را در زمان پیامبر(ص) (الطبقات، ج۳، ص۳۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۴۰.) یا عمر (المحبّر، ص۲۷۲؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۶؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۱۷۲) دانسته و محل دفن او را بقیع شمرده است.(الاشارات الی معرفة الصحابه، ص۸۰)}}

==برای مطالعه بیشتر==
* سلسلة‌ الا‌علام‌ من‌ الصحا‌بة‌ و التا‌بعین‌، ج۹ (عدی بن‌ حا‌تم‌؛ ما‌لک‌ بن‌ نویره‌؛ جا‌بر الانصا‌ری؛ حذیقة‌ بن‌ الیما‌ن‌؛ ابوالهیثم‌ بن‌ التیها‌ن‌)، نویسنده حسین شاکری، قم، موسسه تحقيقات و نشر معارف اهل البيت(ع)، بی‌تا.

==پیوند به بیرون==
* دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/3838 مدخل ابوالهیثم بن تیهان]، نوشته گروه تاریخ.
* یاران معصومین (١٥)، [http://hedayatgar.ir/fa/news/386/%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9-%D8%A8%D9%86-%D8%AA%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%AB%D9%85 مالک بن تیهان (ابوالهیثم)]، برگرفته از کتاب «اصحاب امام علی علیه السلام» نوشته ناظم‌زاده قمی.
* [https://alefbalib.com/index.aspx?pid=14&GID=212449&ID=262873 ابوالهیثم بن تیهان]، برگرفته از دایرة المعارف اسلامی طهور.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9354
 | عنوان = ابوالهیثم بن تیهان
 | نویسنده = محمد وحیدی
}}
* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (درگذشت ۴۶۳ق)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (درگذشت ۶۳۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
* '''الاشارات الی معرفة الزیارات''': علی بن ابی‌بکر الهروی (درگذشت ۶۱۱ق)، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق
* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
* '''الاختصاص''': المفید (درگذشت ۴۱۳ق)، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
* '''بحار الانوار''': المجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
* '''البدء و التاریخ''': المطهر المقدسی (درگذشت ۳۵۵ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م
* '''البدایة و النهایه''': ابن‌کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، بیروت، مکتبة المعارف
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (درگذشت ۸۰۸ق)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (درگذشت ۳۱۰ق)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
* '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّة النمیری (درگذشت ۲۶۲ق)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق
* '''التحصین''': ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)، قم، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق
* '''الثقات''': ابن حبان (درگذشت ۳۵۴ق)، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق
* '''الخصال''': الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق
* '''دلائل النبوه''': البیهقی (درگذشت ۴۵۸ق)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق
* '''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی ازمحققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (درگذشت ۸-۲۱۳ق)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
* '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن عماد (درگذشت ۱۰۸۹ق)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق
* '''شرح نهج البلاغه''': ابن ابی‌الحدید (درگذشت ۶۵۶ق)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (درگذشت ۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
* '''الطرائف''': ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق
* '''الغارات''': ابراهیم الثقفی الکوفی (درگذشت ۲۸۳ق)، به کوشش محدث، بهمن، ۱۳۵۵ش
* '''الفتوح''': ابن اعثم الکوفی (درگذشت ۳۱۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (درگذشت ۲۷۹ق)، بیروت، دار الهلال، ۱۹۸۸م
* '''الکافی''': الکلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
* '''کتاب سلیم بن قیس''': الهلالی (درگذشت ۷۶ق)، به کوشش انصاری، قم، الهادی، ۱۴۲۰ق
* '''کمال ‌الدین''': الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (درگذشت ۱۰۸۵ق)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق
* '''المحبّر''': ابن حبیب (درگذشت ۲۴۵ق)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
* '''المغازی''': الواقدی (درگذشت ۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
* '''المناقب''': الخوارزمی (درگذشت ۵۶۸ق)، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق
* '''المنتظم''': ابن جوزی (درگذشت ۵۹۷ق)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق
* '''الولایه''': ابن عقدة الکوفی (درگذشت ۳۳۳ق)
* '''الیقین''': سید ابن طاووس (درگذشت ۶۶۴ق)، به کوشش انصاری، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق.
{{پایان}}

<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = شد<!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = -<!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = شد<!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = شد<!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = شد
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>
{{صحابه}}
[[رده:صحابه]]
[[رده:اصحاب امام علی(ع)]]
[[رده:انصار]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]