در حال ویرایش اثارة الترغیب و التشویق

'''إثارة الترغیب والتشویق الی المساجد الثلاثة والبیت العتیق''' کتابی است نوشته [[شمس الدین خوارزمی|شمس الدین محمد بن اسحاق خوارزمی]] (م ۸۲۷ق) در بیان فضیلت‌ها، مناسک و آداب زیارت [[مکه]]، [[مدینه]] و [[بیت المقدس]].

خوارزمی از دانشوران [[مذهب حنفیه|حنفی]] است که در [[فقه]] و نحو به فضیلت از او یاد شده است.<ref>العقد الثمین، ج۱، ص۴۱۲؛ الضوء اللامع، ج۷، ص۱۳۳؛ معجم المؤلفین، ج۹، ص۴۰.</ref> از زمان ولادت او گزارشی در دست نیست؛ ولی با توجه به این که فاسی وفات وی را در حدود ۶۰ سالگی دانسته<ref>العقد الثمین، ج۱، ص۴۱۲.</ref> و سال وفات او ۸۲۷ق. است، می‌توان زمان تولدش را در حدود سال ۷۶۷ق. تخمین زد. علت انتساب او به [[خوارزم]] و نیز محل تولدش معلوم نیست؛ ولی روشن است که در [[مکه]] اقامت داشته است.<ref>بغیة الوعاة، ج۱، ص۵۴؛ العقد الثمین، ج۱، ص۴۱۲.</ref>  

خوارزمی علوم عربی را از پدر همسرش، شمس‌الدین معروف به مُعید، فراگرفت و سال‌های بسیار به نیابت از او و پسرش، شهاب‌الدین احمد، به امامت مقام حنفی در [[مسجدالحرام]] مشغول بود.<ref>الضوء اللامع، ج۷، ص۱۳۳؛ العقد الثمین، ج۱، ص۴۱۲.</ref> او برای کسب درآمد مدتی به [[هند]] مسافرت کرد و سپس به [[مکه]] بازگشت.<ref>العقد الثمین، ج۱، ص۴۱۲؛ الضوء اللامع، ج۷، ص۱۳۳.</ref> از کارهای او در مکه، ترسیم نقشه مسجدالحرام و [[کعبه]] و راهنمایی زائران هندی و دیگران با این نقشه‌ها بوده است.<ref>العقد الثمین، ج۱، ص۴۱۲.</ref>  

تنها اثر بر جای مانده از خوارزمی إثارة الترغیب است و کتابی در مناسک نیز به او نسبت داده‌اند که اکنون اثری از آن نیست.<ref>اتحاف الوری، ج۳، ص۶۱۲؛ کشف الظنون، ج۶، ص۱۴۸؛ معجم المؤلفین، ج۹، ص۴۰.</ref> خوارزمی در روش و محتوای کتاب، به [[اخبار مکه ازرقی]] نظر داشته و کار او همانند آن اثر است، با این تفاوت که مباحث تاریخی کتاب ازرقی را فرونهاده و بیشتر به مباحثی درباره فضیلت‌های [[حج]] و [[عمره]] و امور مربوط بدان پرداخته است. او به وضعیت و اطلاعات مکه در زمان خود هیچ اشاره‌ای ندارد، مگر در مواردی اندک؛ مانند نشان دادن جای قبر افرادی در قبرستان مکه ([[قبرستان معلات|معلات]]) در آن زمان. (ص۲۵۳) او بر پایه سنت رایج نویسندگان درباره مکه و [[مدینه]]، به موضوعاتی همچون اندازه و مساحت جای‌ها و اماکن حج و حرم (برای نمونه: ۲۳۹-۲۴۱، ۳۳۶، ۳۶۲) و پیشینه‌ای مختصر از این جای‌ها (برای نمونه: ص۳۰۱-۳۰۴) نیز پرداخته است.

از این کتاب در همه منابع با نام اثارة الترغیب والتشویق الی المساجد الثلاثة والبیت العتیق یاد شده است؛ ولی مصحح در نسخه چاپی نام کتاب را بدین صورت تغییر داده است: اثارة الترغیب و التشویق الی تاریخ المساجد الثلاثة و البیت العتیق. وی علت این کار را تشابه نام کتاب با کتاب [[جمال الدین طبری|جمال الدین محمد بن محب الدین طبری]] با عنوان [[التشویق الی البیت العتیق]] در عین تفاوت موضوع دو کتاب دانسته است؛ زیرا موضوع این کتاب، تاریخ مساجد سه‌گانه و موضوع کتاب طبری، فقه حج است.<ref>اثارة الترغیب، ص۸، «مقدمه کسروی».</ref> همان ‌سان که از نام اثر پیداست، خوارزمی این کتاب را برای تشویق و ترغیب مردم به [[حج]] و [[زیارت]] و در پاسخ به نیاز حج‌گزاران و زائران نگاشته است. (ص۲۲، «مقدمه مؤلف»)

دسته‌بندی و تبویب مطالب از نقاط قوت اثارة الترغیب است و کتاب از نظمی درخور بهره دارد. نویسنده نخست عناوین بخش‌های کتاب را برگزیده و سپس برای هر عنوان فصل‌هایی گشوده و ذیل هر فصل، آیات، روایت‌ها و سخنان متناسب با آن را بیان کرده است. با توجه به این که اثارة الترغیب از کتب «فضایل» به شمار می‌آید، نویسنده در چهار بخش به فضیلت‌های اماکن مساجد سه‌گانه و قبر [[حضرت ابراهیم(ع)]] پرداخته که منظور از فضیلت گاه ثواب [[زیارت]] و گاه ارزش و برتری آن‌جای‌هاست. محمد بن احمد زَمْلَکانی به سال ۸۳۱ق. خلاصه‌ای از این کتاب را نگاشته<ref>تاریخ الادب العربی، ج۱۰، ص۱۵۱.</ref> که به گزارش زِرِکْلی، به چاپ رسیده<ref>الاعلام، ج۶، ص۳۰.</ref> و نسخه خطی آن در استانبول موجود است.<ref>المدینة المنوره، ج۱، ص۳۳۳-۳۳۸.</ref>