در حال ویرایش اجیاد

[[پرونده:قلعه اجیاد قبل از تخریب.jpg|بندانگشتی|قلعه اجیاد قبل از تخریب]]
'''اجیاد''' محله‌ای در شهر مکه و نام دو درّه (کبیر و صغیر) در این شهر که در جنوب و جنوب شرقی [[مسجدالحرام]] واقع است. این مکان نخست محل زندگی قبیله قطوراء بود و پس از تسلط قریش بر مکه، [[بنی‌مخزوم]] در این مکان ساکن شدند. چاه‌های [[چاه ام الزین|ام الزّین]]، [[چاه وردیه|وردیه]]، [[چاه عکرمه|عکرمه]] ، [[بئر واسعه|واسعه]]، [[بئر عفراء|عفراء]]، [[بئر مسعود|مسعود]]، [[بئر المعلم|المعلم]]، [[چاه‌ام حجر|ام حجر]] در این مکان است. پیمان معروف [[حلف الفضول]] با حضور [[پیامبر گرامی(ص)|پیامبر(ص)]] در محل تلاقی اجیاد صغیر و اجیاد کبیر بسته شد. بر پایه روایتی، پیامبر گرامی(ص) در منطقه اجیاد چوپانی کرد. همچنین رسول خدا(ص) در اجیاد بر سنگی تکیه داده و استراحت کرد و نماز خواند و بنابر قولی بعدها در محل آن، مسجدی به نام «المتکا» ساختند. اکنون یکی از درهای مسجدالحرام، «[[باب اجیاد]]» نام دارد. بنابر روایتی محل خروج دابة الارض در [[آخرالزمان]]، اجیاد است.

==مکان‌شناسی==
اجیاد (یا جیاد<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵؛ الروض المعطار، ص۱۲.</ref>) نام دو درّه اجیاد کبیر و اجیاد صغیر در شهر [[مکه]] مکرمه است که در جنوب و جنوب شرقی [[مسجدالحرام]] قرار دارند. اجیاد از محله‌های قدیم مکه است و در دامنه کوه‌هایی همچون [[کوه ابوقبیس|ابوقبیس]]<ref>اخبار مکه، ج۱، ص۹۶؛ المعالم الاثیره، ص۲۰.</ref>، [[کوه صفا|صفا]]<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.</ref>، [[کوه خلیفه|خلیفه]]<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۳۸۷.</ref> و اجیاد<ref>الروض المعطار، ص۱۲.</ref> واقع شده است. امروزه نیز از نقاط مسکونی مکه به ‌شمار می‌رود که محله‌های [[محله المصافی|المصافی]] و [[بئر بلیله]] در آن قرار گرفته‌اند.<ref>المعالم الاثیره، ص۲۰.</ref> گاه به آن، محله جیاد نیز گفته می‌شود.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۴؛ مراصد الاطلاع، ج۱، ص۳۳؛ سبل الهدی، ج۲، ص۱۵۷.</ref>

==علت نام‌گذاری==
در علت نام‌گذاری آن سخنان گوناگون گفته‌اند:
* اگر اجیاد جمع جواد (اسب) باشد، چند سبب برای این نام‌گذاری یاد شده است:
:# هنگامی که قوم تُبَّع وارد سرزمین [[مکه]] شدند، اسب‌های خود را در این منطقه بستند.<ref>اخبار مکه، ج۱، ص۱۳۳.</ref>
:# اسبان این منطقه برای [[حضرت اسماعیل(ع)]] رام شدند. بر پایه سخنی، ایشان نخستین کسی بود که به فرمان خدا در این منطقه اسب‌سواری کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۱؛ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.</ref>
:# در نبرد میان [[قبیله جرهم|جُرْهُم]] و [[قبیله قطوراء]]، اهل قطوراء با اسبان خود از محل سکونت خویش در این منطقه بیرون آمدند.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲؛ اخبار مکه، ج۱، ص۸۲؛ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.</ref>
* اگر اجیاد جمع جید (گردن) باشد، علت نام‌گذاری این مکان آن است که چون در نبرد میان دو قبیله جُرْهُم و قَطوراء، مردم جرهم گردن شماری فراوان از افراد قبیله قطوراء، تیره‌ای از [[عمالقه]]<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۲؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۹۵.</ref>، را در این مکان زدند، نام آن را اجیاد نهادند.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵؛ السیرة الحلبیه، ج۱، ص۳۰.</ref> یاقوت حموی این نظریه را نپذیرفته است.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.</ref>

==اجیاد صغیر و اجیاد کبیر==
اجیاد به صورت دو درّه (شِعْب) پهناور است که به اجیاد صغیر و اجیاد کبیر شهرت یافته‌اند. این دو درّه کنار یکدیگر قرار دارند و در یک نقطه با هم تلاقی می‌کنند. اجیاد صغیر کنار [[کوه ابوقبیس]]<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۰.</ref> و اجیاد کبیر کنار [[کوه خلیفه]] (خلیفة بن عُمَیر)<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۱؛ معجم البلدان، ج۲، ص۳۸۷.</ref> قرار دارد. از همین ‌روی، بارها سیل با عبور از این درّه‌ها و نیز با گذر از [[دره ابراهیم|درّه ابراهیم]] به سمت [[مسجدالحرام]] سرازیر شده است.<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۳۱۴-۳۱۹؛ شفاء الغرام، ج۲، ص۴۴۹.</ref> برای جلوگیری از تخریب منازل و مسجدالحرام، سیل‌بندی در اجیاد صغیر بنا کرده‌اند و بر این اساس به اجیاد صغیر، «سَدّ» نیز می‌گویند.<ref>تاریخ مکه، ص۲۰.</ref>

==ساکنان اجیاد==
نخستین کسانی که در اجیاد سکنا گزیدند، [[قبیله قطوراء]] بودند. پس از پیدایش آب [[زمزم]]، دو قبیله [[قبیله جرهم|جُرْهُم]]، ساکن شمال [[مدینه]]، به رهبری مضاض بن عمرو، پدر همسر حضرت اسماعیل(ع)<ref>مروج الذهب، ج۲، ص۲۲.</ref> و قَطوراء به ریاست سُمیدع (ابن حوثر<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.</ref>)، از قبایل [[یمن]] که با هم عموزاده بودند، به [[مکه]] آمدند. این دو قبیله از کسانی که از طریق منطقه آن‌ها وارد مکه می‌شدند، مالیات می‌گرفتند.<ref>مروج الذهب، ج۲، ص۲۲.</ref> بعدها برای حکومت بر تمام شهر مکه دچار اختلاف شدند و کارشان به نبرد و خونریزی انجامید. سمیدع کشته شد و قطوراء شکست خورد<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲؛ اخبار مکه، ج۱، ص۸۲؛ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.</ref>؛ ولی دیگر بار میان آن‌ها صلح برقرار شد.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲؛ معجم البلدان، ج۵، ص۱۸۵.</ref> پس از تسلط [[قصی بن کلاب]] بر مکه، مناطق مکه را قسمت کردند و هر قبیله را در یک منطقه جای دادند و منطقه اجیاد به قبیله [[بنی‌مخزوم]] رسید.<ref>اخبار مکه، ج۱، ص۱۶۱؛ معجم ما استعجم، ج۱، ص۲۵۸.</ref>

==چاه‌های اجیاد==
در اجیاد چاه‌های فراوان وجود داشته که [[تقی‌الدین فاسی]] به آن‌ها اشاره کرده است؛ از جمله [[چاه ام الزین|چاه ام الزّین]] کنار خانه شریفه فاطمه دختر ثقبه حاکم مکه، [[چاه وردیه]]، [[چاه عکرمه]] که [[ازرقی]] نیز از آن یاد کرده است<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۲۲۵؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۶۲۴.</ref>، [[بئر واسعه]]، چاهی در [[حوش الرباع|حوش الرّباع]]، [[بئر عفراء]]، [[بئر مسعود]] که نام دیگر آن ام الفاغیه بود، [[بئر المعلم]]، [[چاه‌ام حجر]]، چاهی در [[کاروانسرای بنت التاج]]، و چاهی در حمام اجیاد.<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۵۹۷.</ref>

==باب اجیاد==
اکنون یکی از درهای [[مسجدالحرام]] «[[باب اجیاد]]» نام دارد که کنار [[باب ملک عبدالعزیز]] است<ref>رحلة ابن بطوطه، ج۱، ص۳۷۷؛ شفاء الغرام، ج۱، ص۴۵۰؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۵.</ref> و به سوی اجیاد گشوده می‌شود. در بازسازی [[کعبه]]، [[پیامبر(ص)|پیامبر گرامی(ص)]] همراه [[قبیله قریش|قریش]] سنگ‌های اجیاد را بر پشت خود حمل کردند و ارتفاع کعبه را به نُه متر رساندند.<ref>دلائل النبوه، ج۲، ص۵۴-۵۵؛ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۶۹؛ امتاع الاسماع، ج۲، ص۳۴۴.</ref> بر پایه روایتی، پیامبر گرامی(ص) در منطقه اجیاد چوپانی کرده است.<ref>الروض المعطار، ص۱۲؛ المعالم الاثیره، ص۲۰.</ref> پیمان معروف [[حلف الفضول]] با حضور پیامبر گرامی(ص) ۲۰ سال پیش از [[بعثت]]<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۱.</ref> در خانه عبدالله بن جدعان، در محل تلاقی اجیاد صغیر و اجیاد کبیر بسته شد.<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۲۵۷.</ref> بر پایه این پیمان، برخی افراد قبایل متعهد شدند در مکه ظلمی صورت نگیرد.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۱۳۳؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۲۹۳.</ref> پس از ظهور [[اسلام]]، پیامبر گرامی(ص) این پیمان را همچنان معتبر و محترم می‌دانست.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۷؛ التنبیه والاشراف، ص۱۸۰.</ref>

==مسجد المتکا==
بر پایه گزارش برخی مورخان، [[پیامبر(ص)|رسول خدا(ص)]] در اجیاد بر سنگی تکیه داده و استراحت کرده<ref>الاستبصار، ص۹.</ref> و گویا نماز نیز خوانده است<ref>المعالم الاثیره، ص۲۳۹.</ref> که زمان آن دانسته نیست. بعدها در محل آن، مسجدی به نام المتکا<ref>المعالم الاثیره، ص۲۳۹.</ref> (جای تکیه دادن) ساختند. [[ازرقی]] از این مسجد نام می‌برد<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۲۹۰.</ref> و به استناد برخی گزارش‌ها، وجود چنین مسجدی را انکار می‌کند؛ اما نماز خواندن ایشان را در اجیاد تأیید می‌نماید.<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۲۰۲.</ref> این مسجد اکنون ویران شده و به جای آن هتلی ساخته‌اند.<ref>آثار اسلامی مکه، ص۹۹.</ref>

==محل خروج دابة الارض در آخر الزمان==
به گزارش [[ازرقی]]، اجیاد محل خروج دابة الارض در [[آخرالزمان]] است.<ref>اخبار مکه، ج۲، ص۱۵۸؛ حسن المحاضره، ج۲، ص۲۶۸.</ref> برخی روایتی ضعیف از [[پیامبر(ص)|رسول خدا(ص)]] گزارش کرده‌اند که بدترین درّه، اجیاد است<ref>المسالک و الممالک، ج۱، ص۳۹۹؛ المعجم الاوسط، ج۴، ص۳۱۹؛ تفسیر ابی السعود، ج۶، ص۳۰۱.</ref>؛ زیرا دابه از آن خروج می‌کند. نیز نام اجیاد در اشعاری بسیار آمده است.<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.</ref> اکنون این منطقه کاملاً داخل شهر [[مکه]] قرار دارد و با تونل‌های بزرگ به دیگر نقاط شهر متصل می‌شود. هتل‌هایی بلندطبقه در این منطقه به چشم می‌خورند که یکی از آن‌ها اجیاد مکه نام دارد.

==پیوند به بیرون==
* [http://makkahnewspaper.com/article/59043 قلعة أجياد التاريخية ماض يعيده برج الساعة]
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه 
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9327
 | عنوان = اجیاد
 | نویسنده = سید محمد معلمی
 }}
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش
* '''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت ۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق
* '''الاستبصار فی عجائب الامصار''': نویسنده‌ای مراکشی (درگذشت قرن۶ق.)، بغداد، دار الشئون الثقافیه، ۱۹۸۶م
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (درگذشت ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
* '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (درگذشت ۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق
* '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق
* '''تاریخ مکه''': احمد السباعی،‌ مطبوعات نادی مکة الثقافی، ۱۴۰۴ق
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (درگذشت ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
* '''تفسیر ابوالسعود (ارشاد العقل السلیم)''': ابوالسعود (درگذشت ۹۸۲ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۱ق
* '''التنبیه و الاشراف''': المسعودی (درگذشت ۳۴۵ق.)، بیروت، دار صعب
* '''حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهره''': السیوطی (درگذشت ۹۱۱ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
* '''دلائل النبوه''': البیهقی (درگذشت ۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق
* '''الروض المعطار''': محمد بن عبدالمنعم الحمیری (درگذشت ۹۰۰ق.)، بیروت، مکتبة بیروت، ۱۹۸۴م
* '''رحلة ابن بطوطه''': ابن بطوطه (درگذشت ۷۷۹ق.)، الرباط، آکادیمیة المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق
* '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (درگذشت ۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
* '''السیرة الحلبیه''': الحلبی (درگذشت ۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (درگذشت ۸-۲۱۳ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه
* '''شفاء الغرام''': محمد الفأسی (درگذشت ۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م
* '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (درگذشت ۷۳۹ق.)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
* '''مروج الذهب''': المسعودی (درگذشت ۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
* '''المسالک و الممال'''ک: ابوعبید البکری، به کوشش ادریان فان لیوفن و اندری فیری، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۲م
* '''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق
* '''المعجم الاوسط''': الطبرانی (درگذشت ۳۶۰ق.)، قاهره، دار الحرمین، ۱۴۱۵ق
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
* '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (درگذشت ۴۸۷ق.)، به کوشش مصطفی السقاء، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۳ق.
{{پایان}}
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = شد<!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = شد<!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = 
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:محله‌های مکه]]
[[رده:آخر الزمان]]