در حال ویرایش التحفة الایقاظیة فی الرحلة الحجازیة (کتاب)

چند سال در دانشکده حقوق دانشگاه [[بغداد]] تدريس کرد و سپس به بصره بازگشت. سليمان فيضي را از افراد اثرگذار در استقلال کشور عراق و تحولات اجتماعي آن دانسته‌اند. وي سرانجام به سال (1370ق./1951م. )در شهر بغداد درگذشت. <ref>الاعلام، ص9-12</ref> او جز اين کتاب آثاري ديگر نيز در زمينه‌هاي ادبي، حقوقي و سياسي- اجتماعي دارد. <ref> موسوعة اعلام الموصل في القرن العشرين، مقدمه، ج 3، ص 132-133</ref>

التحفة الإيقاظية في الرحلة الحجازيه از نخستين آثار سليمان فيضي است. او به دليل اعتقادش به‌ضرورت بيداري مسلمانان، کتاب را ناميده است. <ref>الاعلام،ص17</ref> برخي دانشمندان و اديبان معاصر بر اين کتاب تقريظ‌هايي نگاشته‌اند. <ref>الاعلام، ص18</ref> کتاب به لحاظ آگاهي‌هاي گسترده که از برخي مکان‌هاي مذهبي مکه و مدينه و وضعيت حج‌گزاران در نيمه اول سده چهاردهم ق. به دست مي‌دهد، حائز اهميت است.  

به گفته وي، دانشوران مسلمان بايد به حج‌گزاران گوشزد کنند که افزون بر گزاردن مناسک ديني، به ابعاد سياسي و اجتماعي حج نيز بپردازند و از آن‌ها شناخت کافي بيابند. <ref>الاعلام، ص108-109</ref>

فيضي در معرفي شهرهاي ميان راه، نخست ويژگي‌هاي جغرافيايي را ارائه و سپس وضعيت سياسي و حکومتي، عمراني، اقليمي، جمعيتي و اقتصادي را شرح کرده است. نويسنده به دليل دلبستگي به مباحث سياسي، برخي مناطق را با نگاه سياسي بررسي کرده است. براي نمونه، هنگام عبور از خرمشهر و آبادان، از حضور انگليسي‌ها و تلاش آنان براي نفوذ در منطقه و دريافت امتياز نفت اشاره‌کرده است. <ref>الاعلام، ص45-49</ref>

موضوع ناامني راه، بخشي از گزارش‌هاي سفرنامه را به خود اختصاص داده است. به گفته فيضي، فقط راه [[جده]] تا مکه به سبب حضور نيروهاي نظامي، امن بوده است. <ref>الاعلام، ص76</ref>کاروان فيضي در ميان راه مکه و مدينه، با حمله راهزنان روبه‌رو شد و یک‌تن از همراهان او زخمي گشت. <ref>الاعلام، ص139-140</ref> او سفر به‌تنهایی در اين مسير را بسيار خطرناک شمرده است. <ref>الاعلام، ص136-137</ref>وضعيت امنيتي شهر مدينه نيز مناسب نبوده و سليمان فيضي به دليل ناامني پيرامون شهر نتوانسته به زيارت قبرهاي [[شهداي احد]] و [[مسجد قبا]] و ديگر آثار اسلامي بيرون مدينه برود. <ref>الاعلام، ص155</ref>

در اين سفرنامه، [[قرنطينه]] از مشکلات حاجيان شمرده‌شده است. مأموران بهداشت در برخي از بندرهایی که کشتي فيضي و همراهانش لنگرانداخته، به آنان اجازه خروج نداده و آن‌ها را در کشتي حبس کرده‌اند. <ref>الاعلام، ص63</ref> در جده نيز آنان را چند روز معطل کرده و سرانجام ايشان را واداشته‌اند تا به جده [[جزيره ابو سعد]] روند و در آنجا دوره سخت قرنطينه را بگذرانند. اين قانون تنها ويژه حاجيان بوده و قرنطينه براي غير حاجيان به کار گرفته نمي‌شده است. <ref>الاعلام، ص69-70</ref>

سليمان فيضي روز دوم ذی‌القعده وارد شهر مکه شده و به خانه [[مطوّف]] شهر بصره رفته<ref>الاعلام، ص74-78-80</ref> و با وساطت دو تن از اغوات حرم مکي که دوستي ديرين با او داشته‌اند، خانه‌اي نزديک [[باب ابراهيم]] اجاره کرده است.<ref>الاعلام، ص82</ref> فيضي مکه را شهري با ساختمان‌هاي چندطبقه و خيابان‌هاي باريک و نامنظم و بازارهاي پر از کالاهاي گوناگون وصف کرده است. <ref>الاعلام، ص84</ref> مکه حداقل 100 هزار تن جمعيت داشته که یک‌چهارم آنان از مردم [[هندوستان]]، عراق، [[سوريه]]، [[مغرب]]، [[يمن]] و [[بخارا]] بوده‌اند.  

فيضي وضعيت اقتصادي و معيشتي مردم بومي مکه را که بيشتر از راه خدمت به حاجيان ارتزاق مي‌کرده‌اند، نامناسب و دليل فقر آنان را وضعيت سخت اقليمي و جوّي دانسته است. <ref>الاعلام، ص92-93</ref>بخشي از گفتار او درباره مکه، به وصف [[مسجدالحرام]]، درهاي آن، [[کعبه]]، [[ارکان چهارگانه]] و ديگر آثار و مکان‌هاي حرم مکي اختصاص‌یافته است. <ref>الاعلام، ص85-94</ref> معرفي [[پرده کعبه]] و تاريخ آن با بهره‌گيري از [[سفرنامه بتنوني]]، مبحثي مفصل را به خود اختصاص داده و در پايان آن، هزينه‌هاي سالانه [[پرده‌داري کعبه]] در آن زمانه آمده است. <ref>الاعلام، ص87-90</ref>  

به گزارش اين سفرنامه، [[مِنا]] 300 خانه دارد که در [[ايام حج]] مسکوني مي‌شوند. نيز داراي بازاري است که اجناس حاجيان را تأمين مي‌کند.<ref>الاعلام، ص113</ref> فيضي گزارش‌هاي تاريخي مفصل و نيز شرحي از ديده‌هاي خود درباره [[چشمه زبيده]] آورده که در تأمين آب آشاميدني مکه اهميتي بسزا داشته است. <ref>الاعلام، ص94-95</ref>

تدريس دانش‌هاي ديني مانند [[حديث]]، [[تفسير قرآن]] و [[فقه]] در مسجدالحرام رواج داشته؛ اما از دانش‌هاي نو غفلت مي‌شده و به باور فيضي، اين در شأن جهان اسلام نيست. او گزارشي مختصر از [[مدرسه صولتيه]]، بزرگ‌ترين مدرسه مکه، به دست داده است. اين مدرسه به همت دانشمندي هندي تأسیس‌شده و 200 طلبه داشته و بخشي از هزينه‌هاي آن از کمک‌ها و هداياي مسلمانان هندي تأمين مي‌شده است. <ref>الاعلام، ص95-97</ref> فيضي در مراسم اهداي جايزه مدرسه به طلاب، سخنراني کرده و متن آن را در سفرنامه آورده است. <ref>الاعلام، ص98-101</ref> او با چند تن از دانشمندان مکي و غيرمکي نيز ديدار داشته که شرح آن را نوشته است. <ref>الاعلام، ص111-112</ref>

بخشي از مطالب مربوط به مکه، به معرفي مکه اميران آن در سده سيزده و چهارده ق. اختصاص‌یافته که همگي از شرفاي مکه بوده و به [[امام حسن(ع)]] نسب مي‌برده‌اند. حاکم وقت مکه، [[حسين بن علي بن محمد]] و آغاز حکومت او (1327ق.) بوده است.<ref>الاعلام، ص103</ref>

سليمان فيضي در روز 22 ذي‌حجه از مکه به‌سوی مدينه حرکت کرده است. <ref>الاعلام، ص123</ref> در گزارش او، مدينه شهري با حدود 5000 خانه، بازاري پررونق و دست‌کم120 هزار تن جمعيت است. <ref>الاعلام، ص149</ref> مردم بومي مدينه تنگدست و فقير؛ اما غيربوميان بيشتر بازرگان و ثروتمند بوده‌اند. <ref>الاعلام، ص154</ref>بخشي از گزارش‌هاي کتاب به معرفي و وصف مکان‌هاي مقدس و تاريخي مانند دروازه‌هاي شهر و ساختمان [[مسجدالنبي(ص)]]، اشياي موجود در مسجد و [[حجره نبوي]] و نيز تاريخ تعميرها و گسترش‌هاي مسجد اختصاص‌یافته است. <ref>الاعلام، ص151-153</ref>  

فيضي سفارش‌نامه‌اي از شيخ [[اغوات مکه]]، [[احمد ابراهيم آغا]]، براي شيخ [[اغوات حرم]] مدني، [[ابراهيم آغا]]، در دست داشته و بدين رو، با همراهي او توانسته است سه بار وارد حجره نبوي شود و از آداب و مراسم اغوات هنگام زيارت و ورود به حجره، گزارشي بنگارد. <ref>الاعلام،ص156-157</ref> فيضي [[قبرستان بقيع]] و مرقد بزرگان آغاز اسلام ازجمله [[اهل بيت(ع)]] را زيارت کرده؛ اما از چگونگي بناهاي موجود در آن سخني نگفته است.<ref>الاعلام، ص148</ref>

گزارشي کوتاه از مدارس ديني مدينه نيز در سفرنامه آمده که بيشتر جلسات درس آن‌ها در حرم نبوي بر‌گزار مي‌شده است. رونق اين مدارس کمتر از مدارس مکه بوده است. <ref>الاعلام،ص155</ref>