در حال ویرایش التحفة الایقاظیة فی الرحلة الحجازیة (کتاب)

{{جعبه اطلاعات کتاب

| عنوان =التحفة الایقاظیة

| عنوان اصلی =التحفة الایقاظیة فی الرحلة الحجازیة

| تصویر =

| اندازه تصویر =

| توضیح_تصویر =

| نویسنده =[[سلیمان فیضی]]

| برگرداننده =

| ویراستار =

| به تصحیح =

| تحقیق =

| به کوشش =

| تاریخ نگارش =

| تصویرگر =

| طراح جلد =

| موضوع =سفرنامه حج

| سبک =

| زبان =عربی

| تعداد جلد =1

| صفحه =

| قطع =

| ناشر = انتشارات محموديه

| وبسایت ناشر =

| محل انتشارات =بصره

| تاریخ نشر =(1331ق/1913م)

| ترجمه به =

| مجموعه =

| شابک =

}}

'''التحفة الایقاظیة''' نوشته [[سلیمان فیضی]] یک نویسنده عراقی است که به خاطر ویژگی‌های شخصیتی نویسنده‌اش آگاهي‌هايي از وضعيت اجتماعي، سياسي، مذهبي، فرهنگي، عمراني و اقتصادي [[مکه]] و [[مدينه]] در (1328ق./1910م). را به دست مي‌دهد. 

در بخش‌هایی از آن نیز نویسنده قدم را فراتر گذاشته و به شرح موقعیت اجتماعی و جغرافیایی شهرهای مسیر حج نیز پرداخته است. راه دريايي [[حج]] جنوب [[ايران]] و [[عراق]] و وضعيت امنيتي راه‌هاي [[حرمين شريفين]] نيز در اين سفرنامه شرح داده‌شده است. گفتنی که این سفرنامه فقط شامل توصیف مسیر رفت به مکه است و مسیر برگشت در آن توصیف نشده است.التحفة الايقاظية في الرحلة الحجازيه به همراه دو اثر دیگر نویسنده در کتابی به مؤلفات مختاره نیز چاپ‌ شده است. 

==معرفی نویسنده==
سليمان فيضي، نويسنده و اديب و فعال سياسي مشهور عراقي، به سال (ولادت 1302ق./1885م.) در [[موصل]] عراق زاده شد. به سال (1911م.) از دانشکده حقوق استانبول فارغ‌التحصیل شد و سپس به وکالت روي آورد. 
دوران زندگاني او، هم‌زمان با سلطه عثماني بر عراق و سپس اشغال آن به دست انگلستان بود. وي با سلطه [[حکومت عثماني]] بر عراق مبارزه مي‌کرد و با اين هدف، نخستين نشريه عرب‌زبان [[بصره]] را به سال (1909م.) بانام الإيقاظ منتشر ساخت. در اواخر سال (1913م.) به وکالت از مردم بصره، به مجلس نوّاب عثماني راه يافت. 

چند سال در دانشکده حقوق دانشگاه [[بغداد]] تدريس کرد و سپس به بصره بازگشت. سليمان فيضي را از افراد اثرگذار در استقلال کشور عراق و تحولات اجتماعي آن دانسته‌اند. وي سرانجام به سال (1370ق./1951م. )در شهر بغداد درگذشت.<ref>الاعلام، ص9-12</ref> او جز اين کتاب آثاري ديگر نيز در زمينه‌هاي ادبي، حقوقي و سياسي- اجتماعي دارد.<ref>موسوعة اعلام الموصل في القرن العشرين، مقدمه، ج 3، ص 132-133</ref> 

==محتوای کتاب==
التحفة الإيقاظية في الرحلة الحجازيه از نخستين آثار سليمان فيضي است. او به دليل اعتقادش به‌ضرورت بيداري مسلمانان، کتاب را ناميده است.<ref>الاعلام،ص17</ref> برخي دانشمندان و اديبان معاصر بر اين کتاب تقريظ‌هايي نگاشته‌اند.<ref>الاعلام، ص18</ref> کتاب به لحاظ آگاهي‌هاي گسترده که از برخي مکان‌هاي مذهبي مکه و مدينه و وضعيت حج‌گزاران در نيمه اول سده چهاردهم ق. به دست مي‌دهد، حائز اهميت است. 
برخي از موضوعات گزارش‌هاي او، از جمله آداب و رسم‌هاي [[اغوات]] (خادمان حرم)هنگام زيارت قبر پيامبر(ص) در آن دوره بر اهميت آن افزوده است. نگاه اجتماعي و سياسي نويسنده به حج و [[مناسک]] آن، از ديگر وجوه اهميت کتاب است. در باور او، حج افزون بر پاداش اخروي، فوايد دنيوي نيز دارد و مايه کمال زندگي اجتماعي مسلمانان و استواري پايه‌هاي [[جامعه اسلامي]] است. 
به گفته وي، دانشوران مسلمان بايد به حج‌گزاران گوشزد کنند که افزون بر گزاردن مناسک ديني، به ابعاد سياسي و اجتماعي حج نيز بپردازند و از آن‌ها شناخت کافي بيابند.<ref>الاعلام، ص108-109</ref> 

==آغاز سفر==
فيضي در ششم شوال (1328ق.) با يک کشتي روسي، از [[بصره]]، تنگه فاو، خرمشهر، آبادان، بوشهر، بندرلنگه، بندرعباس، تنگه هرمز، اقيانوس هند و [[عدن]] گذشته و به [[درياي سرخ]] و [[جده]] رسيده است. او پس از گزاردن مناسک در مکه، به مدينه و سپس با قطار به [[شام]] رفته و از [[حلب]] به [[بغداد]] بازگشته است. سفر او در (22 محرم 1329ق.) پايان پذيرفته است. کتاب، خاطرات مسير برگشت را در خود ندارد. 
فيضي در معرفي شهرهاي ميان راه، نخست ويژگي‌هاي جغرافيايي را ارائه و سپس وضعيت سياسي و حکومتي، عمراني، اقليمي، جمعيتي و اقتصادي را شرح کرده است. نويسنده به دليل دلبستگي به مباحث سياسي، برخي مناطق را با نگاه سياسي بررسي کرده است. براي نمونه، هنگام عبور از خرمشهر و آبادان، از حضور انگليسي‌ها و تلاش آنان براي نفوذ در منطقه و دريافت امتياز نفت اشاره‌کرده است.<ref>الاعلام، ص45-49</ref> 


موضوع ناامني راه، بخشي از گزارش‌هاي سفرنامه را به خود اختصاص داده است. به گفته فيضي، فقط راه [[جده]] تا مکه به سبب حضور نيروهاي نظامي، امن بوده است.<ref>الاعلام، ص76</ref> کاروان فيضي در ميان راه مکه و مدينه، با حمله راهزنان روبه‌رو شد و یک‌تن از همراهان او زخمي گشت.<ref>الاعلام، ص139-140</ref> او سفر به‌تنهایی در اين مسير را بسيار خطرناک شمرده است.<ref>الاعلام، ص136-137</ref> وضعيت امنيتي شهر مدينه نيز مناسب نبوده و سليمان فيضي به دليل ناامني پيرامون شهر نتوانسته به زيارت قبرهاي [[شهداي احد]] و [[مسجد قبا]] و ديگر آثار اسلامي بيرون مدينه برود.<ref>الاعلام، ص155</ref> 


در اين سفرنامه، [[قرنطينه]] از مشکلات حاجيان شمرده‌شده است. مأموران بهداشت در برخي از بندرهایی که کشتي فيضي و همراهانش لنگرانداخته، به آنان اجازه خروج نداده و آن‌ها را در کشتي حبس کرده‌اند.<ref>الاعلام، ص63</ref> در جده نيز آنان را چند روز معطل کرده و سرانجام ايشان را واداشته‌اند تا به جده [[جزيره ابو سعد]] روند و در آنجا دوره سخت قرنطينه را بگذرانند. اين قانون تنها ويژه حاجيان بوده و قرنطينه براي غير حاجيان به کار گرفته نمي‌شده است.<ref>الاعلام، ص69-70</ref> 

===ورود به مکه===
سليمان فيضي روز دوم ذی‌القعده وارد شهر مکه شده و به خانه [[مطوّف]] شهر بصره رفته<ref>الاعلام، ص74-78-80</ref> و با وساطت دو تن از اغوات حرم مکي که دوستي ديرين با او داشته‌اند، خانه‌اي نزديک [[باب ابراهيم]] اجاره کرده است.<ref>الاعلام، ص82</ref> فيضي مکه را شهري با ساختمان‌هاي چندطبقه و خيابان‌هاي باريک و نامنظم و بازارهاي پر از کالاهاي گوناگون وصف کرده است.<ref>الاعلام، ص84</ref> مکه حداقل 100 هزار تن جمعيت داشته که یک‌چهارم آنان از مردم [[هندوستان]]، عراق، [[سوريه]]، [[مغرب]]، [[يمن]] و [[بخارا]] بوده‌اند. 

فيضي وضعيت اقتصادي و معيشتي مردم بومي مکه را که بيشتر از راه خدمت به حاجيان ارتزاق مي‌کرده‌اند، نامناسب و دليل فقر آنان را وضعيت سخت اقليمي و جوّي دانسته است.<ref>الاعلام، ص92-93</ref> بخشي از گفتار او درباره مکه، به وصف [[مسجدالحرام]]، درهاي آن، [[کعبه]]، [[ارکان چهارگانه]] و ديگر آثار و مکان‌هاي حرم مکي اختصاص‌یافته است.<ref>الاعلام، ص85-94</ref> معرفي [[پرده کعبه]] و تاريخ آن با بهره‌گيري از [[سفرنامه بتنوني]]، مبحثي مفصل را به خود اختصاص داده و در پايان آن، هزينه‌هاي سالانه [[پرده‌داري کعبه]] در آن زمانه آمده است.<ref>الاعلام، ص87-90</ref> 

به گزارش اين سفرنامه، [[مِنا]] 300 خانه دارد که در [[ايام حج]] مسکوني مي‌شوند. نيز داراي بازاري است که اجناس حاجيان را تأمين مي‌کند.<ref>الاعلام، ص113</ref> فيضي گزارش‌هاي تاريخي مفصل و نيز شرحي از ديده‌هاي خود درباره [[چشمه زبيده]] آورده که در تأمين آب آشاميدني مکه اهميتي بسزا داشته است.<ref>الاعلام، ص94-95</ref> 


تدريس دانش‌هاي ديني مانند [[حديث]]، [[تفسير قرآن]] و [[فقه]] در مسجدالحرام رواج داشته؛ اما از دانش‌هاي نو غفلت مي‌شده و به باور فيضي، اين در شأن جهان اسلام نيست. او گزارشي مختصر از [[مدرسه صولتيه]]، بزرگ‌ترين مدرسه مکه، به دست داده است. اين مدرسه به همت دانشمندي هندي تأسیس‌شده و 200 طلبه داشته و بخشي از هزينه‌هاي آن از کمک‌ها و هداياي مسلمانان هندي تأمين مي‌شده است.<ref>الاعلام، ص95-97</ref> فيضي در مراسم اهداي جايزه مدرسه به طلاب، سخنراني کرده و متن آن را در سفرنامه آورده است.<ref>الاعلام، ص98-101</ref> او با چند تن از دانشمندان مکي و غيرمکي نيز ديدار داشته که شرح آن را نوشته است.<ref>الاعلام، ص111-112</ref> 

بخشي از مطالب مربوط به مکه، به معرفي مکه اميران آن در سده سيزده و چهارده ق. اختصاص‌یافته که همگي از شرفاي مکه بوده و به [[امام حسن(ع)]] نسب مي‌برده‌اند. حاکم وقت مکه، [[حسين بن علي بن محمد]] و آغاز حکومت او (1327ق.) بوده است.<ref>الاعلام، ص103</ref> 

===عزیمت به مدینه===
سليمان فيضي در روز 22 ذي‌حجه از مکه به‌سوی مدينه حرکت کرده است.<ref>الاعلام، ص123</ref> در گزارش او، مدينه شهري با حدود 5000 خانه، بازاري پررونق و دست‌کم120 هزار تن جمعيت است.<ref>الاعلام، ص149</ref> مردم بومي مدينه تنگدست و فقير؛ اما غيربوميان بيشتر بازرگان و ثروتمند بوده‌اند.<ref>الاعلام، ص154</ref> بخشي از گزارش‌هاي کتاب به معرفي و وصف مکان‌هاي مقدس و تاريخي مانند دروازه‌هاي شهر و ساختمان [[مسجدالنبي(ص)]]، اشياي موجود در مسجد و [[حجره نبوي]] و نيز تاريخ تعميرها و گسترش‌هاي مسجد اختصاص‌یافته است.<ref>الاعلام، ص151-153</ref> 

فيضي سفارش‌نامه‌اي از شيخ [[اغوات مکه]]، [[احمد ابراهيم آغا]]، براي شيخ [[اغوات حرم]] مدني، [[ابراهيم آغا]]، در دست داشته و بدين رو، با همراهي او توانسته است سه بار وارد حجره نبوي شود و از آداب و مراسم اغوات هنگام زيارت و ورود به حجره، گزارشي بنگارد.<ref>الاعلام،ص156-157</ref> فيضي [[قبرستان بقيع]] و مرقد بزرگان آغاز اسلام ازجمله [[اهل بيت(ع)]] را زيارت کرده؛ اما از چگونگي بناهاي موجود در آن سخني نگفته است.<ref>الاعلام، ص148</ref> 
گزارشي کوتاه از مدارس ديني مدينه نيز در سفرنامه آمده که بيشتر جلسات درس آن‌ها در حرم نبوي بر‌گزار مي‌شده است. رونق اين مدارس کمتر از مدارس مکه بوده است.<ref>الاعلام،ص155</ref> 

==چاپ‌های منتشرشده از این کتاب==
التحفة الإيقاظية في الرحلة الحجازيه نخست به سال (1331ق./1913م.) در شهر بصره و در انتشارات محموديه چاپ شد. اين کتاب به سال 1998م. با تصحيح و مقدمه باسل سليمان فيضي، در انتشارات دار الساقی بيروت با دو کتاب ديگر از سليمان فيضي بانام‌هاي الرواية الإيقاظيه و البصرة العظمي در يک مجلد بانام مؤلفات مختاره در قطع رقعي با 355 صفحه بار ديگر به چاپ رسيد که سفرنامه 163 صفحه از آن را در برداشت.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7517
 | عنوان = التحفة الإيقاظية في الرحلة الحجازيه.
 | نویسنده = حامد عبدالله سپيدان}}

* '''الاعلام'''، الزركلي (م.1396ق.)، بيروت، دار العلم للملايين، 1997م؛
* '''موسوعة اعلام الموصل في القرن العشرين'''، عمر محمد الطالب، دانشگاه موصل، 2008م.
{{پایان}}
 
{{سفرنامه‌ها}}

[[رده:آثار سلیمان فیضی]]
[[رده:سفرنامه‌های حج قرن 14 (قمری)]]
[[رده:سفرنامه های عربی حج.]]
[[رده:سفرنامه‌های حج، آثار سلیمان فیضی]]
[[رده:سفرنامه‌های حج]]