| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات کتاب
| | '''الحجاز فی صدر الاسلام'''، کتابی است با موضوع تاریخ تحلیلی [[حجاز]]، نوشته صالح احمد العلی، که با تمرکز بر مکه و مدینه کوشیده شده احوال مذهبی، اجتماعی و اقتصادی، نظام سیاسی و اداری و حدود جغرافیایی [[مکه]] و [[مدینه]] را در صدر [[اسلام]] به دست دهد. |
| | تصویر = الحجاز فی صدر الاسلام (کتاب).jpg
| |
| |نسخه الکترونیکی=[https://archive.org/details/civ-588 الحجاز فی صدر الاسلام]|رده‌بندی کنگره=۳ ۱۳۶۸ ح ۸، ع / ۱/ ۳۸ DS|موضوع=تاریخ [[حجاز]]، اوضاع اقتصادی و سیاسی حجاز، تاریخ [[مکه]] و [[مدینه]]، جغرافیای حجاز.|نویسنده=صالح احمد العُلی|برگرداننده=عبدالمحمد آیتی|تاریخ نگارش=سده پانزدهم قمری|زبان=عربی|قطع=وزیری|ناشر=مؤسسة الرسالة|تعداد جلد=۱|صفحه=۶۹۶|محل انتشارات=بیروت|سایر مشخصات=دارای نقشه‌هایی از حدود جغرافیایی [[مکه]] و [[مدینه]] و راه‌های مواصلاتی میان آن دو.|تاریخ نشر=۱۴۱۰ق.|وبسایت ناشر=https://www.resalah.com}}
| |
| | |
| '''الحجاز فی صدر الاسلام'''، کتابی است به زبان عربی، با موضوع تاریخ تحلیلی [[حجاز]]، نوشته صالح احمد العُلی (۱۹۱۸–۲۰۰۳م)، که با تمرکز بر [[مکه]] و [[مدینه]] تحلیلی از شرایط مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و نظام سیاسی و اداری [[مکه]] و [[مدینه]] در صدر [[اسلام]] ارائه داده است. این کتاب، فرهنگ‌گونه‌ای از جغرافیای مکه و مدینه نیز به شمار می‌آید که از مکان‌ها، چاه‌ها، چشمه‌ها، محله‌ها، مسجدها و وادی‌های اطراف مکه و مدینه سخن گفته است. | |
| | |
| این کتاب، در سال ۱۴۱۰ق. در بیروت چاپ شده است. برگردان فارسی آن نیز، به قلم عبدالمحمد آیتی توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است.
| |
|
| |
|
| ==نویسنده== | | ==نویسنده== |
| صالح احمد عُلی (۱۹۱۸–۲۰۰۳م)، از مترجمان و نویسندگان [[عراق|عراقی]] و استاد دانشگاه [[بغداد]] بود که در شهر [[موصل]] به دنیا آمد. او پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاه، برای ادامه تحصیل به بغداد، قاهره و [[انگلستان]] سفر کرد. وی دکترای خود را در رشته تاریخ از دانشگاه آکسفورد انگلستان گرفت. | | صالح احمد عُلی (۱۹۱۸–۲۰۰۳م)، از مترجمان و نویسندگان عراقی و استاد دانشگاه بغداد بوده که در شهر موصل به دنیا آمد. او پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاه، برای ادامه تحصیل به بغداد، قاهره و انگلستان سفر کرد. او دکترای خود را در رشته تاریخ از دانشگاه آکسفورد انگلستان گرفت. که صالح احمد به سبب تألیف این کتاب جایزه ادبی ملک فیصل در علوم اسلامی را از کشور عربستان سعودی نیز دریافت کرد. از او تألیفات و ترجمه‌های پرشماری به چاپ رسیده که تنها اثر حاضر مربوط به مکه و مدینه است.<ref>http://www.alowaisnet.org/ar/winnersbio/abijjffggihceibejj.aspx</ref> |
| | |
| از او تألیفات و ترجمه‌های پرشماری به چاپ رسیده که از آن میان تنها کتاب «الحجاز فی صدر الاسلام» مربوط به [[مکه]] و [[مدینه]] است. صالح احمد به سبب تألیف این کتاب، جایزه ادبی ملک فیصل در علوم اسلامی را از کشور [[عربستان]] سعودی دریافت کرده است.<ref>http://www.alowaisnet.org/ar/winnersbio/abijjffggihceibejj.aspx</ref>
| |
|
| |
|
| ==محتوا== | | ==محتوا== |
| کتاب الحجاز فی صدر الاسلام با نام کامل «الحجاز فی صدر الاسلام دراسات فی احواله العمرانیة و الاداریة»، با شیوه‌ای تحلیلی به بررسی احوال اجتماعی و اقتصادی [[حجاز]] پس از [[اسلام]] پرداخته و نگاهی نیز به دوره پیش از اسلام داشته است. این کتاب، به بررسی نظام اداری مالی حجاز و نظام سیاسی حکومت اسلام پرداخته است. | | صالح احمد در مقدمه کتاب هدف از تألیف این اثر را پرداختن به مباحثی می‌خواند که در باور او بررسی آنها ریشه‌های تغییرات و تحولات اجتماعی، سیاسی و فکری حجاز را نشان می‌دهد. به اعتقاد او فهم حوادث و تحولات حجاز بعد از صدر اسلام وابسته به شناخت موضوعاتی از قبیل نظام اداری و پولی، مالکیت‌های اراضی، نحوه دگرگونی این مالکیت‌ها، اوضاع جغرافیایی، نیازمندی‌های اقتصادی و روند فعالیت‌های کشاورزی حجاز است. |
| | |
| در این کتاب، گزارش‌های بسیاری از منابع کهن تاریخ [[مکه]] و [[مدینه]] گرد آورده شده و سپس به تحلیل داده‌ها پرداخته شده است.<ref name=":0">الحجاز فی صدر الاسلام، ص۳۴۰.</ref> از این رو، فرهنگ‌گونه‌ای از جغرافیای مکه و مدینه نیز به شمار می‌آید که آگاهی‌های زیادی از مکان‌ها، چاه‌ها، چشمه‌ها، مراتع، محله‌ها، مساجد و وادی‌های اطراف مکه و مدینه به دست می‌دهد. این کتاب دارای نقشه‌هایی از حدود جغرافیایی مکه و مدینه و راه‌های مواصلاتی این دو شهر و قبیله‌های ساکن در ناحیه حجاز نیز می‌باشد.
| |
| | |
| کتاب الحجاز فی صدر الاسلام، در شانزده فصل تنظیم شده که درونمایه آن به ترتیب فصل‌ها چنین است:
| |
| | |
| *'''فصل نخست'''
| |
|
| |
|
| :در این فصل، به اهمیت حجاز در صدر اسلام و مقام و منزلت مردم حجاز و تأثیر آنها بر دیگر شهرها پرداخته شده است. در این فصل، از مهاجرت اهل حجاز به دیگر شهرها در صدر اسلام سخن گفته شده و به این نکته اشاره شده که مهاجران حجازی خانه‌هایشان را در نزدیکی مسجد جامع یا دارالعماره که قلب شهر بود انتخاب می‌کردند تا بیشترین تأثیر را بر مردم و رویدادهای شهر بگذارند.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۱۹.</ref>
| | صالح احمد با شیوه‌ای تحلیلی به بررسی احوال اجتماعی و اقتصادی حجاز بعد از اسلام پرداخته و نظری نیز به دوره پیش از اسلام داشته است. او گزارش‌های تاریخی منابع کهن تاریخ مکه و مدینه و شرح حال‌نگاری و جز آن را گرد آورده و کوشیده است با تحلیل داده‌ها و محتوای گزارش‌ها ارتباط میان وقایع و عوامل تاریخی حوادث را کشف و معرفی کند. صالح احمد خود را تنها کسی می‌شمارد که درباره احوال اقتصادی و نظام اداری حجاز در صدر اسلام تحقیقی کامل ارائه کرده و تحقیقات محققان دیگر را ناقص یا غیر مرتبط با موضوع دانسته است. (ص۳۴۰) |
|
| |
|
| *'''فصل دوم'''
| | الحجاز فی صدر الاسلام را می‌توان فرهنگ گونه‌ای از جغرافیای مکه و مدینه به شمار آورد که اطلاعات مفصلی از اماکن، چاه‌ها و چشمه‌ها، مراتع، محله‌ها، مساجد، وادی‌های اطراف مکه و مدینه و نظام اداری اسلام در قرن‌های اول و دوم به دست می‌دهد. کتاب شامل نقشه‌هایی از حدود جغرافیایی مکه و مدینه و راه‌های مواصلاتی این دو شهر و قبایل ساکن در ناحیه حجاز است. |
|
| |
|
| :در این فصل، به معرفی و تحلیل کتاب‌های عربی نوشته شده درباره مدینه و حجاز از صدر اسلام به بعد پرداخته شده است. نویسنده در این فصل پس از معرفی برخی کتاب‌های کهن سیره، به تحلیل روایات آنها پرداخته و معتقد است که روایات بسیاری در آنها داخل شده و علت آن فاصله میان نگارش آنها و درگذشت [[حضرت محمد(ص)]] بوده است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۳۵.</ref>
| | احمد صالح کتاب را در شانزده فصل نوشته که فصل نخست دربارة اهمیت حجاز در صدر اسلام و مقام و منزلت حجازیان و تأثیر آنان بر سایر شهرها است. او در این فصل از مهاجرت اهل حجاز به سایر شهرها در صدر اسلام سخن گفته و می‌نویسد مهاجران حجازی خانه‌هایشان را در نزدیکی مسجد جامع یا دارالعماره یعنی در قلب شهر انتخاب می‌کردند تا بیشترین تأثیر را بر مردم و وقایع شهر بگذارند. (ص۱۹) |
| | فصل دوم کتاب به معرفی و تحلیل کتاب‌های عربی نوشته شده دربارة مدینه و حجاز از صدر اسلام به بعد پرداخته و اطلاعاتی از قدیم‌ترین کتاب‌ها ارائه کرده است. نویسنده در این فصل بعد از معرفی برخی کتاب‌های کهن سیره، به تحلیل روایات آنها پرداخته و معتقد است که روایات بسیاری در آنها داخل شده و علت آن فاصله بین نگارش آنها و وفات پیامبر بوده است. (ص۳۵) |
|
| |
|
| *'''فصل سوم'''
| | فصل سوم به بررسی حدود جغرافیایی ناحیه حجاز در منابع کهن اختصاص دارد و صالح احمد با نقل گزارش‌ها در این باره به نقد و تحلیل آنها می‌پردازد. وی برای بازشناسی حدود حجاز قدیم‌ترین تعریف‌های جغرافیایی حجاز را ذکر کرده و در آخر با نقد و جمع‌بندی آنها حدود حجاز را حد فاصل میان سرزمین‌های تهامه و نجد دانسته و راویان عرب را در این تعریف متفق شمرده است. (ص۶۷) |
|
| |
|
| :در این فصل، به حدود جغرافیایی ناحیه حجاز در منابع کهن پرداخته شده است. نویسنده برای بازشناسی حدود حجاز، قدیمی‌ترین تعریف‌های جغرافیایی حجاز را ذکر کرده و در آخر با نقد و جمع‌بندی آنها حدود حجاز را حد فاصل میان سرزمین‌های تهامه و نجد دانسته و راویان عرب را در این تعریف متفق شمرده است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۶۷.</ref>
| | فصل چهارم با عنوان «سرزمین حجاز» به معرفی کوه‌ها، قریه‌ها، چشمه‌ها، سواحل و لنگرگاه‌های حجاز با محوریت مدینه می‌پردازد. نویسنده ضمن معرفی مناطق شمالی حجاز توضیحاتی درباره فدک نیز آورده است. (ص۷۷، ۸۱) |
|
| |
|
| *'''فصل چهارم'''
| | فصلهای پنجم و ششم درباره آب‌ها، چاه‌ها و چشمه‌های حجاز و تولیدات کشاورزی این منطقه است. احمد العلی علت بایر بودن بخش عظیمی از شرق حجاز را با وجود منابع آبی، مناسب نبودن خاک منطقه دانسته است. (ص۱۱۷، ۱۴۱) |
|
| |
|
| :در این فصل با عنوان «سرزمین حجاز» به معرفی کوه‌ها، قریه‌ها، چشمه‌ها، سواحل و لنگرگاه‌های حجاز با محوریت مدینه پرداخته شده است. نویسنده ضمن معرفی مناطق شمالی حجاز، توضیحاتی درباره [[فدک]] نیز آورده است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۷۷ و ۸۱.</ref>
| | نویسنده فصل هفتم را با عنوان «اهل حجاز» گشوده و در آن از چگونگی پراکندگی جمعیت حجاز سخن گفته و اسامی قبایل ساکن در هر منطقه و عشایر حجاز را به تفصیل بیان کرده است. (نک: ص۱۵۳–۱۶۲) |
|
| |
|
| *'''فصل پنجم و ششم'''
| | فصل هشتم به بررسی راه‌های ارتباطی حجاز با سایر مناطق دنیا مثل مصر و شامات و تأثیر اسلام بر دگرگونی راه‌ها اختصاص دارد. احمدالعلی عواملی چون حرکت لشکرها، احتیاجات مادی، تجارت و برپایی مراسم حج را موجب دگرگونی وضعیت راه‌های حجاز دانسته و ارتباط نزدیک بازرگانان با حاکمان جامعه اسلامی را در تحریک آنها به راهسازی مؤثر دانسته است (ص۱۶۵) در پایان راه‌های ارتباطی مکه و مدینه در صدر اسلام و ریشه‌های تغییرات بعدی آنها را مورد تحلیل شده است. (ص۱۷۳–۱۸۰) نویسنده بهبود وضعیت راه‌ها و شکوفایی اقتصادی مکه و مدینه را با یکدیگر مرتبط دانسته و علت توقف توسعه و بهبود راه‌ها در مدینه بعد از قرن سوم را بروز مشکلات اقتصادی عنوان کرده است (ص۱۷۴–۱۷۵) |
|
| |
|
| :این فصل‌ها درباره آب‌ها، چاه‌ها، چشمه‌های حجاز و تولیدات کشاورزی حجاز است. نویسنده سبب بایر بودن بخش بزرگی از شرق حجاز را با وجود منابع آبی، مناسب نبودن خاک منطقه دانسته است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۱۱۷ و ۱۴۱.</ref>
| | فصل نهم درباره برخی منازل و مساجد مهم میان راه مدینه و مکه است. به نظر می‌رسد از میان منازل پرشمار بین مکه و مدینه، نویسنده آنهایی را نام برده که پیامبر(ص) در آنها توقف داشته است. |
|
| |
|
| *'''فصل هفتم'''
| | فصلهای دهم تا چهاردهم کتاب نظام اداری و مالی حجاز و نحوه کسب درآمد مردمان این منطقه در صدر اسلام را بازنموده و از املاک شخصی برخی از صحابه یاد کرده است. (نک: ص۲۲۹–۳۷۲) نویسنده تأکید دارد که نظام سیاسی اسلام در قالب یک دولت مرکزی با اجزای متعدد ولی ساده اوضاع اجتماعی و سیاسی پیشین را تغییر داد. احمد العلی سیر توسعه و پیچیده شدن حکومت اسلامی بعد از وفات پیامبر را تحلیل کرده است و پیوستن سرزمین‌های تازه با ثروت‌های بسیار و آداب و رسوم مختلف به اسلام و عدم توانایی حجاز برای اداره سرزمین پهناور اسلامی با تجربیات قبلی خود و کمک گرفتن از تجارب حکومت‌های دیگر را از عوامل این پیچیدگی برشمرده است. او از انتقال کارشناسان امر کشورداری به حجاز برای همین منظور سخن گفته است. (ص۲۲۹–۲۳۱) |
|
| |
|
| :این فصل با عنوان «اهل حجاز»، از چگونگی پراکندگی جمعیت حجاز سخن گفته و نام قبیله‌های ساکن در هر منطقه و عشایر حجاز را به تفصیل بیان کرده است.<ref>نک: الحجاز فی صدر الاسلام، ص۱۵۳–۱۶۲.</ref>
| | بنابر فصل دهم کتاب، نظام سیاسی و اداری حجاز با سایر شهرهای بزرگ اسلامی مانند کوفه و بصره متفاوت بوده و در حجاز سنت دیوانی غیر عربی وجود نداشته است. شهرهایی مانند کوفه مسئول اداره مناطق فتح شده تابع خود بودند و از این رو کارمندان غیر عرب را برای اداره آن مناطق به خدمت گرفتند و آنها نیز از شیوه‌های اداری خود بهره می‌بردند بر خلاف حجاز که مناطق تابع آن همه عرب بودند. (ص۲۳۰–۲۳۲) |
|
| |
|
| *'''فصل هشتم'''
| | نویسنده در ادامه منصب‌های موجود در نظام اداری آن زمان حجاز را بررسی کرده است و قضا، نگهبانی از مساجد، ریاست نگهبانان شهر، خزانه داری و سرپرستی املاک دولتی را از منصب‌های متداول آن زمان دانسته و برخی صاحب منصبان قرن اول قمری حجاز را نام برده است. (ص۲۴۰–۲۵۵) |
|
| |
|
| :این فصل به بررسی راه‌های ارتباطی حجاز با دیگر منطقه‌های دنیا مانند [[مصر]] و شامات و تأثیر اسلام بر دگرگونی راه‌ها اختصاص دارد. نویسنده عواملی مانند حرکت لشکرها، نیازهای مادی، تجارت و برپایی مراسم [[حج]] را موجب دگرگونی وضعیت راه‌های حجاز دانسته است. او ارتباط نزدیک بازرگانان با حاکمان جامعه اسلامی را در تحریک آنها به راهسازی، نقش‌آفرین دانسته است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۱۶۵.</ref> در پایان، راه‌های ارتباطی مکه و مدینه در صدر اسلام و ریشه‌های تغییرات بعدی آنها تحلیل شده است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۱۷۳–۱۸۰.</ref>
| | فصل پانزدهم و شانزدهم به معرفی مکان‌های مهم و محله‌های مدینه و مکه اختصاص دارد. نویسنده بعد از بازشناسی حدود مدینه در صدر اسلام و معرفی اماکن مدینه اشاراتی به تحولات و تغییرات بعدی داشته و هدفش از این بحث را شناخت دقیق اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مدینه دانسته است. (ص۳۷۳–۳۷۶) او در این فصل از مسجد امام زین‌العابدین(ع) در بقیع نیز سخن گفته و از وجود چاهی در کنار آن خبر داده که مردم از آن شفا می‌گرفته‌اند. (ص۳۹۶) |
|
| |
|
| *'''فصل نهم'''
| | نویسنده در فصل شانزدهم علاوه بر بحث از اماکن مکه درباره کتاب‌های تاریخی که در زمینه تاریخ محلی مکه نوشته شده اطلاعاتی به دست می‌دهد و در برخی از گزارش‌های خود روند عمرانی مکه را شرح می‌کند. (نک: ص۴۲۹–۵۰۰) |
|
| |
|
| :این فصل درباره برخی [[رباط|منازل]] و مساجد مهم میان راه مدینه و مکه است. به گمان، از میان منازل پرشمار میان مکه و مدینه، آنهایی که [[حضرت محمد(ص)]] در آنها توقف داشته نام برده شده است.
| | احمد العلی در برخی از موضوعات افزون بر گزارش منابع تاریخی مشاهدات خود را نیز آورده است. برای نمونه وقتی از منازل بنی‌حدیله در نزدیکی مسجدالنبی سخن می‌گوید، از مسجد این خاندان نام برده و می‌نویسد که امروز ویران شده است (ص۴۰۰–۴۰۲)، چون از منازل بنی نجّار می‌نویسد محله آنها را در سمت قبله بئرالبصّه دانسته، نام آن محل را در زمان خودش ابومازن معرفی می‌کند (ص۴۰۳) و هنگامی که از محله بنو زریق می‌نویسد، بیان می‌کند که این محله هنوز موجود است. (ص۴۰۳) |
|
| |
|
| *'''فصل دهم تا چهاردهم'''
| | از شمار چاپ‌های کتاب اطلاع دقیقی در دسترس نیست. در سال ۱۴۱۰ق. /۱۹۹۰م. «مؤسسة الرسالة» بیروت، کتاب را در ۶۹۶ صفحه وزیری چاپ کرده که مبنای مقاله حاضر است. ترجمه فارسی این اثر به قلم عبدالمحمد آیتی در نشر مشعر تهران در سال ۱۳۷۵ش. چاپ شده است. |
| | |
| :این فصل‌ها، نظام اداری و مالی حجاز و نحوه کسب درآمد مردمان این منطقه در صدر اسلام را بازنموده و از املاک شخصی برخی از [[صحابه]] یاد کرده است.<ref>نک: الحجاز فی صدر الاسلام، ص۲۲۹–۳۷۲.</ref> نویسنده تأکید دارد که نظام سیاسی اسلام در قالب یک دولت مرکزی با اجزای پرشمار ولی ساده، اوضاع اجتماعی و سیاسی پیشین را تغییر داد. به باور او، عوامل توسعه و پیچیده شدن حکومت اسلامی پس از درگذشت حضرت محمد(ص) چنین است: پیوستن سرزمین‌های تازه با ثروت‌های بسیار و آداب گوناگون به اسلام؛ عدم توانایی حجاز برای اداره سرزمین پهناور اسلامی با تجربیات پیشین خود و کمک گرفتن از تجربه‌های حکومت‌های دیگر.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۲۲۹–۲۳۱.</ref>
| |
| | |
| :بر پایه فصل دهم، نظام سیاسی و اداری حجاز با سایر شهرهای بزرگ اسلامی مانند [[کوفه]] و [[بصره]] متفاوت بوده و در حجاز سنت دیوانی غیر عربی وجود نداشته است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۲۳۰–۲۳۲.</ref> نویسنده در ادامه منصب‌های موجود در نظام اداری آن زمان حجاز را مانند قضا، نگهبانی از مساجد، ریاست نگهبانان شهر، خزانه‌داری و سرپرستی املاک دولتی را بررسی کرده و برخی صاحب منصبان سده نخست قمری حجاز را نام برده است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۲۴۰–۲۵۵.</ref>
| |
| | |
| *'''فصل پانزدهم و شانزدهم'''
| |
| | |
| :این دو فصل، به معرفی مکان‌های مهم و محله‌های مدینه و مکه اختصاص دارد. نویسنده پس از بازشناسی حدود مدینه در صدر اسلام و معرفی اماکن مدینه، اشاره‌هایی به تحولات و تغییرات بعدی داشته و هدفش از این بحث را شناخت دقیق اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مدینه دانسته است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۳۷۳–۳۷۶.</ref> او در این فصل از مسجد امام زین‌العابدین(ع) در [[بقیع]] نیز سخن گفته و از وجود چاهی در کنار آن خبر داده که مردم از آن [[شفا]] می‌گرفته‌اند.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۳۹۶.</ref>
| |
| | |
| :در فصل شانزدهم افزون بر بحث از اماکن مکه، درباره کتاب‌های تاریخی که در زمینه تاریخ محلی مکه نوشته شده اطلاعاتی داده شده و در برخی از گزارش‌ها، روند عمرانی مکه شرح داده شده است.<ref>نک: الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۲۹–۵۰۰.</ref>
| |
| | |
| ==ویژگی‌ها==
| |
| | |
| *به باور نویسنده، او تنها کسی است که درباره احوال اقتصادی و نظام اداری [[حجاز]] در صدر اسلام پژوهشی کامل ارائه کرده و تحقیقات پژوهشگران دیگر را ناقص یا غیر مرتبط با موضوع دانسته است.<ref name=":0" />
| |
| *نویسنده در برخی از موضوعات، افزون بر گزارش منابع تاریخی مشاهدات خود را نیز آورده است. برای نمونه، هنگامی از منازل بنی‌حدیله در نزدیکی [[مسجدالنبی(ص)]] سخن می‌گوید، از مسجد این خاندان نام برده و می‌نویسد که امروز ویران شده است،<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۰۰–۴۰۲.</ref> یا هنگامی که از منازل بنی نجّار می‌نویسد، نام آن محل را در زمان خودش ابومازن معرفی می‌کند<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۰۳.</ref> و هنگامی که از محله بنو زریق می‌نویسد، بیان می‌کند که این محله هنوز موجود است.<ref>الحجاز فی صدر الاسلام، ص۴۰۳.</ref>
| |
| | |
| ==ترجمه==
| |
| برگردان فارسی این کتاب به قلم عبدالمحمد آیتی و با نام «حجاز در صدر اسلام، تحقیقی در اوضاع عمرانی و اداری» توسط نشر مشعر، در [[تهران]]، در سال ۱۳۷۵ش. چاپ شده است.<ref>[http://www.lib.ir/book/86632701/%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D8%B5%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D8%B6%D8%A7%D8%B9-%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7/ کتاب‌شناسی حجاز در صدر اسلام]، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران. </ref>
| |
| | |
| ==چاپ==
| |
| از شمار چاپ‌های کتاب آگاهی دقیقی در دسترس نیست. در سال ۱۴۱۰ق. (۱۹۹۰م) «مؤسسة الرسالة» بیروت، کتاب را در ۶۹۶ صفحه وزیری چاپ کرده است.<ref>[http://www.worldcat.org/oclc/4770815580 کتاب‌شناسی الحجاز فی صدر الاسلام]، worldcat.</ref>
| |
| | |
| ==پیوند به بیرون==
| |
| | |
| *[https://archive.org/details/civ-588 مطالعه کتاب الحجاز فی صدر الاسلام].
| |
| *[http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/613 مطالعه و بارگیری کتاب حجاز در صدر اسلام]، ترجمه کتاب الحجاز فی صدر الاسلام.
| |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| خط ۸۹: |
خط ۵۰: |
| | نویسنده = علی‌رضا جمالی شهر بابک، ابراهیم احمدیان | | | نویسنده = علی‌رضا جمالی شهر بابک، ابراهیم احمدیان |
| }} | | }} |
| *'''الحجاز فی صدر الاسلام'''، صالح احمد عُلی، بیروت، مؤسسة الرساله، ۱۴۱۰ق. (۱۹۹۰م.)
| | |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
| {{کتاب‌شناسی مدینه}}
| |
| {{کتاب‌شناسی مکه}}
| |
|
| |
| [[رده:کتاب‌های قرن پانزدهم قمری]]
| |
| [[رده:کتاب‌های معاصر]]
| |
| [[رده:کتاب‌های جغرافیای حجاز]]
| |
| [[رده:کتاب‌های جغرافیای مکه]]
| |
| [[رده:کتاب‌های جغرافیای مدینه]]
| |
| [[رده:کتاب‌های تاریخ مدینه]]
| |
| [[رده:کتاب‌های تاریخ مکه]]
| |
| [[رده:کتاب‌های صالح احمد العلی]]
| |
| [[رده:کتاب‌های تاریخ حجاز]]
| |
| [[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
| |
