در حال ویرایش الرحلة العراقیة (محمد هارون)

}}

'''رحلة عراقیة'''، سفرنامه‌ای به زبان عربی و نوشته سید محمد هارون، از عالمان [[شیعه]] [[هند]] است، که گزارش سفر او از هند به [[عتبات عالیات]] در سال ۱۳۲۸ق. (۱۲۸۹ش) است. این کتاب، به بررسی جامعه [[عراق]]، سیاست‌های [[انگلیس]] در عراق، بازار [[کربلا]]، چگونگی اداره [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] و معرفی عالمان کربلا و [[نجف]] پرداخته است. نثر ادبی و سروده‌های نویسنده به عربی و فارسی از ویژگی‌های این سفرنامه است. تصویر نسخه خطی آن، توسط مجله الموسم، در سال 1413ق. (۱۳۷۱-۱۳۷۲ش)  و در سال ۱۴۳۳ق. (۱۳۹۱ش) با تصحیح احمد محمدرضا الحائری، با حذف سروده‌های فارسی آن چاپ شده است.

سید محمد هارون حسینی زنگی پوری هندی (۱۲۹۲-۱۳۳۹ق)، فرزند عبدالحسین  و متولد زنگی‌پور، در ایالت اوتارپرداش، در شمال [[هند|هندوستان]] بوده است. او شاعر،{{یادداشت|او به دو زبان عربی و فارسی، شعر سروده است.}} تاریخ‌دان و یکی از عالمان [[شیعه]] [[هند]] بوده، از استادانی مانند حکیم مولوی محمد هاشم، مولانا سید علی حسین و مولانا علی جواد بهره برده و دانش آموخته دانشگاه پنجاب بوده است. برخی از فعالیت‌های او عبارتند از: تدریس در دانشگاه اوریانتال، دانشگاه دهلی، مدرسه امروهه و مدیریت روزنامه پیسه. محمد هارون، در دیره غازیخان با میرزایی‌ها، [[مذهب حنفی|حنفى‌ها]] و [[وهابیت|وهابی‌ها]] مناظره‌هایی داشته و بیش از ۴۰ اثر نگاشته است؛ برخی از آثار او به این شرحند: فلسلفة المذهب،<ref>چاپ شده در لکهنو.</ref> اشاعة العلوم،<ref>به زبان اردو، چاپ شده توسط پیس.</ref> ابطال التناسخ،<ref>به زبان اردو، چاپ شده در لکنهو، بی نا، 1338ق.=1920م.</ref> امامة [[قرآن|القرآن]]،<ref>(چاپى)، لکنهو، بی نا، 1920. چاپ دیگر: لاهور، خواجه پریس، 40 صفحه. اردو؛ </ref> خصوصیات مذهب شیعه<ref>لاهور، امامیه مشن، 1961م، 31 صفحه. اردو</ref> الدرة الحائریة، السبحة الحسینیة و التحفة [[حائر|الحائریة]].<ref>مطلع انوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص 634 و 635؛ زندگینامه محمد هارون زنگی پوری، تألیفات شیعه در شبه قاره هند، الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۰.</ref>

نویسنده در این بخش، شعر ابن حجر را که نقد باور شیعیان درباره [[سرداب غیبت|سرداب]] سامرا است، با شعری سروده خود پاسخ داده است. در فصل پَسین، در راه سامرا به کربلا، از امنیتی که انگلستان در عراق ایجاد کرده و از آزادی مذهبی که به شیعیان داده تقدیر کرده است.{{یادداشت|نویسنده بر این باور است که انگلیسی‌ها هر چند در جذب اموال به سوی خودشان حریص‌اند، اما از حال رعایا نیز غافل نیستند و در رساندن فایده به مردم و برپایی امنیت تلاشی در خور تقدیر دارند. برخی این باور نویسنده را ریشه در فشارهای [[دوره عثمانی|حکومت عثمانی]] بر شیعیان پیش از اشغال عراق توسط انگلستان دانسته‌اند. این باور درآغاز اشغال، بین برخی از شیعیان وجود داشت تا زمانی که سیاست‌های انگلستان آشکار شد.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۰۹.</ref>}} در حرم امام حسین(ع) (پایان جمادی‌الثانی ۱۳۲۸ق)، شلوغی پیرامون ضریح، حضور [[زائر|زائران]] از بیشتر کشورهای دنیا و زیارت شب‌های جمعه نگاه نویسنده را جلب کرده است. در فصلی جداگانه، چگونگی روشنایی حرم توضیح داده شده؛ از جمله شمع‌های بزرگی که فتیله آن نزدیک به ۱ متر درازا داشته است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۱۶؛ گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۶، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref> فصلی از این سفرنامه، به واژه‌ها و گویش بومی مردم عراق اختصاص یافته{{یادداشت|نویسنده از تحریف بسیار در زبان عربی فصیح در عراق خبر داده و فهم گویش آنان را برای بیگانه سخت‌تر از زبان جن دانسته است. به گزارش وی، کسی که در عراق به زبان عربی فصیح صحبت کند، مورد تمسخر آنان قرار می‌گیرد.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۳۱</ref>}} و فصلی به معرفی بازار کربلا، کالاهای آن، پول‌ها و وزن‌های رایج آن پرداخته است.{{یادداشت|به گزارش نویسنده، بیشتر پول‌ها، عثمانی و ایرانی بوده و وزن‌های رایج شش نخود، دهم،‌ مثقال، اوقیه، حق، من، وزنه و تغار بوده است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۲۵-۱۲۹.</ref>}} فصلی با عنوان «فی عجائب کربلاء»، به نکته‌هایی پرداخته که از دید نویسنده جزء شگفتی‌های کربلا است. مانند اینکه نرخ کالاها هنگام بسیاری و کمیِ زائران، یکسان است. از دیگر شگفتی‌های کربلا در باور نویسنده فراوانی کالاها در روزهای شلوغ، فراوانی آب آشامیدنی با وجود کمبود منابع آبی، جاداری حرم با وجود مساحت کم، و امنیت زائران و مجاوران است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۳۳-۱۳۸.</ref> در فصلی از کتاب به معرفی عالمان آن روز کربلا پرداخته شده، که عبارتند از: سید باقر طباطبائی (1274 – 1331ق)، [[سید اسماعیل صدر]] (1258 – 1338ق)، شیخ محمدحسین مازندرانی (۱۲۵۵-۱۳۰۹ق)،<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۴۹.</ref> سید حسن کشمیری حائری (۱۲۵۰-۱۳۲۸ق){{یادداشت|وی، پدربزرگ [[سید عبدالکریم کشمیری]] است.<ref>گزارشی از سفر عالم شیعی هند، فصلنامه زیارت، شماره ۲۶، ص۱۱۵؛ الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۵۱.</ref>}} و محمدمهدی کشمیری حائری (۱۲۶۰-۱۳۳۹ق).<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۵۲.</ref> نویسنده در شهر نجف به ملاقات عالمانی مانند [[سید محمدکاظم طباطبایی]] (۱۲۴۷-1337ق)، [[آخوند خراسانی]] (1255 – 1329ق) و [[سید هبة‌الدین شهرستانی]] (1301 – 1386ق) رفته است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۸۱-۱۸۳.</ref>

از دیدگاه ادبی، یکی از بخش‌های زیبای سفرنامه، فصل وصف المناجاة و العبادة است. در این فصل به توصیف شب‌های جمعه [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] پرداخته شده، از مناجات‌خوانِ حرم یاد شده که پس از گذشتن یک سوم شب بالای گلدسته رفته و شعر می‌خواند. بخشی از متن به این شرح است:<blockquote>

...فإنّه کلّما مضى ثلثا اللّیل ارتقى المحیعل على المنارة، ونزعَ عنه شعار (ثیاب) اللّیل و دِثاره، أخذَ ینشِدُ أبیاتاً تُحیی میتَ القلوب، و تُشفی الفؤاد المکروب، تبعث النفس على خلع الدَّعة، و تحدوها إلى ذکر مَن بیده ناصِیةُ الضّیق والسَّعة، توقِظ الرّقودَ على مِهاد الغفلة، و تُذکِّرهم أیّام المُهلة، وربّما یصرف عنانه إلى المناجاة، و یَعطف لسانه إلى المناداة، و کثیراً ما ینشد هذه الأبیات، التی هی أرقّ من ماء الحیاة، و ألطف من نسیم الغداة{{یادداشت|مطلع شعر، «لَکَ الحَمْدُ یا ذا الجودِ والمَجد و العُلى/تبارکتَ تُعطی مَن تشاء وتمنع» است.<ref>الرحلة العراقیة وصف أدبی و تاریخی للعتبات المشرقة، ص۱۰۲.</ref>}}

* [https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/516793/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A9-%D8%B3%D9%86%D8%A9-1328-%D9%87-%D8%AA%D9%86%D8%B4%D8%B1-%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84-%D9%85%D8%B1%D8%A9-%D8%B9%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D8%AE%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%A9-%D8%A8%D8%AE%D8%B7-%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%D9%87%D8%A7 نسخه خطی الرحلة العراقیة.]

 

[[رده:کتاب‌های محمد هارون هندی]]