در حال ویرایش امام حسن مجتبی(ع)

{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۱۴]]|سال=[[۱۴۰۳]]|کاربر=Kamran  }}

[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
ابو محمد حسن بن علي بن ابي طالب<ref>. الفصول المهمة، ج2، ص694؛ الهدايه الكبري، ص183؛شرح إحقاق الحق، ج26، ص350.</ref>نخستين فرزند فاطمه دختر رسول خدا(ص) ؛چهارمين معصوم و دومين امام شيعيان است. سبط النبي، سيد، زكى، مجتبى، تقى، ولي و طيب از القاب آن حضرت هستند<ref>. كشف الغمة، ج2،ص141؛ بحار الأنوار، ج43، ص255. </ref>. 
==تولد و کودکی==
امام حسن در نيمه ماه مبارك رمضان<ref>. تاريخ مدينه دمشق، ج13، ص167؛ الارشاد, ج2, ص5. </ref>سال سوم هجري<ref>. ترجمه الامام الحسن من الطبقات الکبری، ص98؛ انساب الاشراف ج3، ص 219؛ اعلام الوري، ج1، ص402. </ref>در مدينه متولد شد. در بيشتر منابع امام حسن را شبيه ترين افراد به رسول خدا(ص) وصف كرده‌اند. در روايتي رسول خدا(ص)، امام حسن(ع) را در خوي و خصلت و چهره شبيه ترين مردم به خود وصف کرده است.<ref>. الطبقات الکبري، الخامسه، ج1، ص245؛ الاستيعاب، ج1, ص 384. </ref>
امام حسن هفت سال از عمر شريفش را در عصر رسول خدا(ص) سپري كرد.<ref>. مناقب ال ابی طالب،  ج3، ص175.</ref>و بسياري از اعمال عبادي از جمله نمازهاي پنج گانه خود رااز شخص رسول خدا(ص) تعليم يافت<ref>. أنساب‏الأشراف، ج3، ص20. </ref>.آن حضرت ضمن حفظ برخي آياتي که بر پيامبر نازل مي‌شد، رواياتي نيز از آن حضرت نقل کرده است. روايات بسياري نشستن امام حسن(ع) را بر دوش رسول خدا(ص) در حال سجده و طولاني شدن سجده آن حضرت تاييد مي‌كنند<ref>. تاريخ مدينه دمشق، ج13، ص213. </ref>. 
==امام حسن پس از رسول خدا(ص)==
آن حضرت شاهد حوادث و رخدادهاي دوران سه خليفه نخست و شاهد يک تنازع سردو پنهان بين اهل بيت7و خلفا بود و در مسايل سياسي نيز به رعايت اولويت هاي سياسي مورد قبول پدربزرگوارشان حضرت علي(ع) بود پايبند بود. در دوره خليفه اول امام مجتبي(ع) از او خواست از منبر جدش رسول خدا(ص) پايين بيايد<ref>. مناقب ال ابی طالب ، ج3، ص201. </ref> و ابوبکر نيز او را تصديق کرد<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص27;  السقيفه و فدك، ص68-69. </ref>.

منابع از حضور پر رنگ تر امام حسن(ع)در عصر عثمان نسبت به خلفاي پيشين خبر مي‌دهند. برخي گزارشها از حضور ايشان و برادرش امام حسين (ع) در برخي فتوحات مانند شمال آفريقا و طبرستان خبر مي‌دهند<ref>. الكامل فى التاريخ، ج3، ص6. </ref>. در حالي كه دلايل تاريخي زيادي حاكي از عدم شركت اهل بيت در فتوحات است<ref>. نک: الحياة السياسيه للامام الحسن، ص114 ـ 130. </ref>. امام حسن(ع) به هنگام محاصره عثمان در راستاي خواست پدر بزرگوارشان به خانه عثمان رفت و آمد داشت.<ref>. مروج الذهب, ج 2, ص344؛ الامامه و السياسه, ج1, ص44؛ تاريخ الطبرى، ج 4، ص388-389.</ref> بدرقه ابوذر از سوي امام حسن به همراه پدر به هنگام تبعيد اين صحابي<ref>. أنساب الأشراف، ج5، ص543؛ تاريخ اليعقوبى، ج2، ص172. </ref> از وقايع ديگر دوره عثمان است. 

== امام حسن(ع) در خلافت اميرمؤمنان ==
 امام حسن(ع) مدت سى سال از عمر مبارك خود را در كنار پدر بزرگوارشان امام على (ع) سپري كردند كه بخشى از آن دوران خلافت آن حضرت بود. از مهمترين حوادث سرنوشت ساز عصرحضرت علي(ع) سه رويداد مهم جنگ‌هاى جمل، صفين، و نهروان با ناكثين و قاسطين و مارقين بود كه درهر رويداد امام حسن(ع) به عنوان سبط اكبر رسول خدا(ص) نقش مؤثر و برجسته اي را در حمايت از امام على(ع) ايفا كرده است. در آستانه جنگ جمل به عنوان نماينده اعزا مي‌حضرت علی(ع) براي بسيج مردم کوفه به آن شهر رفت<ref>. الجمل، ص132, 175.</ref>. آن حضرت در نبرد صفين نيز شرکت داشت. وي در جنگ خوارج نيز علاوه بر ايراد خطبه هاى مختلف در حمايت از امام و تشويق مردم به دفاع از آن حضرت خود نيز در صحنه هاي جنگ حضور پر نشاط و فعال داشت<ref>. حياة الامام الحسن بن علی ، ج1، ص481-486.</ref>.

امام على (ع) توليت موقوفاتش را به امام حسن(ع) سپرد<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج15, ص 146-147.</ref>.حضرت علی(ع)، صدقات فراواني در مدينه و اطراف آن داشت که بعد از خود،امام حسن(ع) و بعد از امام حسن برادرش حسين (ع) متولي اين صدقات بودند<ref>. تهذيب الاحکام، ج9، صص145- 148.</ref>.اداره صدقات آن حضرت پس از فرزندانش در دست بنو حسن و بنو حسين بود<ref>.علل الشرائع، ج1, ص230؛ الإرشاد، ج2، ص21؛ کشف الغمه، ج2، ص199..</ref>. در زماني نيز بين آنان در توليت اين صدقات اختلاف شد<ref>. انساب الاشراف، ج3، ص230؛ تاريخ الاسلام ,ج3، ص27.</ref>. فرزندان امام حسن(ع) به جهت اين که آن حضرت فرزند بزرگ حضرت علي(ع) بود، بيشتر مدعي توليت موقوفات و صدقات حضرت علي(ع) بودند.حضرت علي(ع)علاوه بر صدقات املاک زيادي داشت که به فرزندانش به ارث رسيد.بخشي از اين املاک نخلستاني در ينبع بود<ref>. وفاءالوفا، ج4، ص30-31.</ref>و به بطور طبيعي بخشي از منابع مالي امام حسن(ع) در دوران پس از صلح به حساب مي‌آمد.امام حسن(ع) براي پرداخت قرض پدرش بعضي از املاک او را فروخت<ref>. كشف المحجة لثمرة المهجة، ص125.</ref>.
==عصر امامت و خلافت امام حسن(ع)==
 امام حسن(ع) براساس باورهاي شيعي<ref>. الملل و النحل، ج1،ص170.</ref>از طريق نص به امامت رسيد. حضرت علي(ع)، بعد از ضربت خوردنش فرزندش حسن(ع) را به امامت منصوب کرد<ref>. کشف اللغمه، ج2، ص153-154؛ مسند الإمام المجتبى(ع)، ص36.</ref>، و آن حضرت زمام امور را بمدت تقريبا شش ماه بدست گرفت. 
بيعت با امام حسن(ع) در روز بيست و يکم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجري و بعد شهادت اميرمؤمنان 7 انجام گرفت<ref>. الارشاد؛ ج 2، ص9. </ref>. 
معاويه به محض شنيدن خبر بيعت مردم با امام حسن(ع)،آن را تقبيح كرد و در سخنان و نامه‌هايش تصميم صريح خود را به سركشى و عدم شناسايى امام به عنوان خليفه اعلام كرد<ref>. تاريخ اليعقوبى، ج2، ص214; شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج16، ص31.</ref>. 
نخستين اقدام امام حسن(ع) بعد از بيعت با او سازماندهي لشکر براي جنگ با معاويه بود<ref>.المستدرک علی الصحيحين ، ج3, ص 174-176. </ref>.معاويه نيز سرانجام تصميم به جنگ گرفت و همه فرماندهان خودش را از شام، فلسطين، اردن فراخواند و با شصت هزار نيرو عليه امام حسن(ع) به راه افتاد.<ref>. الفتوح، ج4، ص286; مقاتل الطالبيين، ص34-35.</ref>
در مقابل اين حرکت معاويه، فضاى سياسى و اجتماعى عراق به دنبال تبليغات سوء امويان با شايعه اراده امام حسن(ع) بر صلح با معاويه و قدرت بلامنازع ارتش شام، به شدت ملتهب،‌ وسوسه انگيز و نگران كننده شد<ref>. تاريخ اليعقوبي، ج2، ص214. </ref>،.در پي همين شايعات پذيرش صلح از ناحيه امام بود که خيمه‏گاه آن حضرت را به غارت بردند؛ و در «مظلم ساباط» با پيكانى او را از ناحيه‏ى «ران» زخمى ساختند. امام(ع) را به مدائن بردند درحالى‏كه خون بسيارى از او رفته و جراحتش دشوار شده بود در خانه سعد بن مسعود ثقفي بستري و مداوا شد<ref>.أنساب الأشراف، ج3،ص:35؛ الارشاد، ج2، ص12. </ref>.
امام در بياني به حجر بن عدي كه معترض به صلح بود علت صلح را ميل و رغبت بيشتر مردم بر صلح، ناخوشي آنان از جنگ و به ويژه حفظ شيعيان از كشته شدن دانسته است <ref>. اخبار الطوال، ص220. </ref>. امام با قيد شرايطي حکومت را به معاويه واگذار کرد: عمل به كتاب، سنت نبوي و سيره خلفاى صالحين؛عدم تعيين جانشين<ref>. الاستيعاب، ج1، ص385-387. </ref> و واگذاري تعيين خليفه به شوراى مسلمانان<ref>. الاستيعاب، ج1، ص386-387.  </ref>،در امان ماندن مسلمانان از دست و زبان معاويه؛ ايمني شيعيان و عدم توطئه بر ضد اهل بيت<ref>. الفتوح، ج4، ص290-291.</ref>. برخي تنها به دو شرط از عهدنامه را مبني بر اين که معاويه ياران امام علي(ع) را تحت تعقيب قرار ندهد و بعد از او خلافت از آن امام حسن(ع) باشد، اشاره کرده‌اند<ref>. ذخائر العقبي، ص139. </ref>.  
==فضايل و مناقب==
امام حسن(ع)را عابدترين، زاهدترين و با فضيلت مردم زمان خود بود<ref>. الامالي, صدوق، ص244؛ عده الداعي، ص139. </ref>؛ در بيانات ساير اهل بيت نيز آن حضرت به چنين فضايلي ستوده شده است <ref>. مناقب آل ابی طالب، ج3, ص 180.</ref>. 
آن حضرت هرگاه مرگ، قبر و قيامت و عبور از صراط و حساب را به ياد مي‌آورد؛‌ مي‌گريست و به هنگام وضوء گرفتن و در حال نماز‌اندامش به لرزه مى‏افتاد<ref>. بحار الانوار، ج،67، ص400. </ref>.آن حضرت که خود را در پيشگاه خداي تعالي مي‌ديد<ref>. مناقب آل ابی طالب ، ج3، ص180. </ref>، پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب مشغول عبادت بود و با كسي سخن نمي‌گفت<ref>. مناقب آل ابی طالب، ج3, ص 180. </ref>. به نقل ا بن اسحق: پس از رسول خدا(ص) هيچكس از حيث آبرو و بلندى قدر، به حسن بن على نرسيد.<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص63-64؛ صلح الحسن، ترجمه سيد علي خامنه اي، ص41.</ref>. 

از فضايل امام بخشش هاي زياد آن حضرت است به طوري که ايثار<ref>. کشف اللغمه، ج2،ص 180-182؛ نزهه الناظر، ص148-150.</ref>بردباري و عفو بخشش<ref>. الکامل مبرد، ج2، ص462. ( ندیدم) </ref>آن حضرت زبانزد عام و خاص بود<ref>. نک : بحار الانوار ج43, ص 344 - 355 ؛ مناقب ال ابي طالب، ج3, ص188.</ref>. لقب كريم اهل بيت از بخشش هاي زياد امام نام گرفته است. آن حضرت در دو و به قولي در سه نوبت تمام داراي خودش را در راه خداي تعالي نصف كرد و آن را صدقه داد <ref>. شرح الاخبار، ج3، ص113؛ مناقب ال ابي طالب ، ج3, ص 180. </ref>. به نقلي ديگر،آن حضرت سه بار تمام اموالش را در راه خداي تعالي تقسيم کرد<ref>. أنساب الأشراف، ج3،ص9؛ الوافي بالوفيات، ج12، ص68. </ref>. 
==حج ==
منابع شيعه و سني از حج رفتن هاي مكرر امام حسن مجتبي(ع) با پاي پياده بسيار سخن گفته‌اند<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص9؛ الوافي بالوفيات، ج12، ص67؛ عده الداعي، ص139. </ref> آن حضرت 25 بار با پاي پياده حج گزارد<ref>. شذرات الذهب, ج1, ص242.</ref>، در حاليكه اسبهاى نجيب را با او يدك مى‏كشيدند<ref>. شرح إحقاق الحق، ج11، ص123. </ref>.امام علت پياده حج گزاردن را خضوع بيشتر در پياده رفتن به خانه خدا عنوان کرد<ref>. الأئمة الإثنا عشر، ص64. </ref>. با همه اهميتي که امام براي حج و خانه خدا قايل بود، برآوردن حاجت مومن را بالاتر مي‌دانست و گاهي طواف خود را براي اين منظور قطع مي‌کرد<ref>. تاريخ مدينه دمشق, ج13, ص248.</ref>.
بنا به روايتي امام حسن در حين طواف، شخصي که او را براي کاري فراخواند، طواف را رها و براي قضاي حاجت آن مومن رهسپار شد، چون با اعتراض فردي مواجه شد که چرا طواف را براي کار ديگران رها کرده؟امام فرمود: هر کس براي اداي حاجت برادر خويش برود يک حج و يک عمره در نامه عمل او نوشته مي‌شود، بنابر اين من يک حج و يک عمره بدست آورده و برگشتم<ref>. تاريخ مدينه دمشق, ج13, ص248. </ref>. 
==همسران امام حسن(ع)==
در باره تعداد دفعات ازدواج امام حسن(ع) و شمار همسران آن حضرت روايات زيادي بدون اين که نام ونشاني از آنها به ميان بيايد ذكر شده است <ref>. انساب الاشراف، ج3، ص25؛ قوت القلوب؛ ج 2 , ص 471. </ref>. ارقام مبالغه آميز در باره تعداد همسران آن حضرت با آنچه در منابع معتبر در باره نام همسران و فرزندان وي آورده‌اند، هيچ تناسبي ندارد.نام همسران آن حضرت در منابع تاريخي عبارتند از: ام الحق دختر طلحة بن عبيداللَّه؛ حفصه دختر عبدالرحمن بن ابى‏بكر؛ هند دختر سهيل بن عمرو<ref>. أنساب الأشراف، ج3، ص20-22.</ref>؛ و جعدة دختر اشعث بن قيس<ref>. صلح امام حسن عليه السلام, آل ياسين، ص38. </ref>. شيخ مفيد<ref>. الإرشاد، ج2، ص20. </ref> أم بشير دختر عقبة بن عمرو بن ثعلبة و خولة دختر منظور الفزارية را از ديگر همسران آن حضرت دانسته است. تعداد همسران آن حضرت در برخي منابع قدي مي‌تا ده زن <ref>. الطبقات الکبري، ج5، ص244-245</ref> و در برخي منابع تا يازده زن نيز ذکر کرده‌اند.<ref>. شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، ج16،ص21.</ref> 
== فرزندان امام حسن(ع) ==
براي آن حضرت پانزده اولاد ذكر كرده اند<ref>. تذكرة الخواص، ص194؛ الإرشاد، ج2، ص20. </ref> و برخي<ref>. الطبقات الکبری , ج5, ص 244-245</ref>چهار پسر و دو دختر گفته‌اند. نام هاي آنان عبارتند از:‌زيد، و خواهرانش: ام الحسن، ام الحسين، حسن،عمرو و دوبرادرش:قاسم وعبداللَّه، عبدالرحمن و حسين که ملقب به اثرم بوده وبرادر و خواهري نيز به نامهاي طلحة، فاطمه داشته است، ام عبدالله، فاطمه، ام سلمة، رقيه،ازديگر فرزندان آن حضرت بوده‌اند. نسل آن حضرت از طريق دو پسرش: حسن و زيد، باقى ماند.
همه فرزندان امام حسن مجتبي در روز عاشورا با امام حسين (ع)همراهي و به بهترين وجه او را ياري كردند <ref>. المجدي فی انساب الطالبين، ص19؛ مسند الإمام الشهيد(ع)، ج2، ص107.</ref>.بعدها نيز شاخه حسني علويان از فرزندان امام حسن(ع) از رقباي اصلي حکومت عباسيان بودند.قيام محمد<ref>. تاريخ الطبری، ج7، ص552.</ref> و ابراهيم<ref>. الطبقات الکبري، ج5، ص439-441.</ref> فرزندان عبدالله بن حسن<ref>. الفخري، ص164.</ref>، و حسين بن علي بن حسن <ref>. تاريخ الطبری، ج8، ص192-205.</ref>(شهيد فخ) (سال 169ق)،و دو تن از پسران عبدالله بن حسن،ادريس<ref>. مقاتل الطالبيين، ص324؛ العبر فی خبر عبر، ج1، ص256.</ref>و يحيي<ref>. مقاتل الطالبيين، ص308؛ تاريخ گزيده، ص790.</ref> همه از نوادگان امام حسن(عليه السلام) بودند که با قيامهاي خود حکومت عباسي را با چالش جدي مواجه ساختند. در نيمه دوم سده چهاره هجري اشراف حسني* موفق به تشکيل امارتي در مکه شدند که تا تسلط آل سعود بر حجاز استمرار يافت. 
==شهادت امام حسن(ع)==
امام حسن(ع) بنا به قول مشهور در 28 صفر سال 50 ق<ref>. کشف الغمه، ج2، ص205؛ ترجمه الامام الحسن (ع)من الطبقات الکبری، ص91.</ref> مسموم و به شهادت رسيد. برخي سالهاي 47<ref>. البدء و التاريخ، ج5، ص74. </ref> و 49<ref>. تاريخ اليعقوبي، ج2، ص225؛ تاريخ مدينه دمشق، ج7، ص122. </ref>و نيز هفتم صفر<ref>. الدروس الشرعيه، ج2، ص7. </ref>را زمان شهادت امام دانسته‌اند. بنا به قول مشهور جعده همسر آن حضرت به تحريک معاويه امام(ع) را مسموم و به شهادت رساند<ref>. البدايه و النهايه، ج8،س 43؛ تاريخ ابن خلدون, ج2, ص 649.</ref>. 
==محل دفن==
 اهل بيت بنابه وصيت آن حضرت (ادفنوني عند ابي)، خواستند او را در كنار قبر جدش رسول خدا(ص) به خاك بسپارند، اما بني اميه به سرکردگي مروان بن حکم حاکم مدينه<ref>. الوافي بالوفيات، ج12، ص68-69. </ref>، به همراهي برخي زنان رسول خدا(ص) <ref>. تذکره الخواص، ص193. </ref> مانع شدند. آنان که کينه دفن عثمان در حش کوکب<ref>. البدايه و النهايه، ج8،س 45. </ref> (قبرستان يهوديان) را به دل داشتند، سوگند ياد کردند تا مانع دفن امام(ع) در کنار پيامبر  شوند. بني هاشم براي مقابله با بني اميه اماده شدند که امام حسين (ع)، بنا به وصيت برادرش حسن(ع) مانع شد و به ناچار آن حضرت در بقيع به خاك سپرده شد<ref>. بحار الانوار، ج44، ص134.</ref> و بنا به نقلي سعيد بن عاص اموي بر آن حضرت نماز خواند<ref>. تاريخ الخميس، ج2، ص293. </ref>.

امام حسن(ع) در قبرستان بقيع و کنار مرقد مادر بزرگش فاطمه بنت اسد و عباس عموي پيامبر  به خاک سپرده شد. خوارز مي‌قبه و بارگاه امام حسن(ع) را بلند ترين و عالي ترين عمارت مدينه وصف کرده است<ref>. رحله ابن جبير, ص 155؛ مدينه شناسی, ص 326.</ref>. قبر مطهر امام حسن(ع) و عمويش عباس و هم چنين امام زين العابدين و امام باقر8 زير يک قبه بوده است، ديار بکري در شرافت اين مکان وقبه گفته است: فللّه درّه من قبر ما أكرمه و أشرفه و أعلى قدره عند اللّه‏<ref>. تاريخ الخميس، ج2، ص287. </ref>. فاسي نيز در باره بارگاه آن حضرت گفته است: امام حسن(ع) داراي بارگاه و قبه عالي بوده بطوري که در مدينه عمارتي بالاتر از آن نبوده است<ref>. العقد الثمين، ج3، ص396. </ref>.در سال 495 مجد الملک براوستاني وزير برکيارق سلجوقي معماري از مردم قم را براي ساختن گنبدي بالاي آرامگاه امام حسن(ع) به مدينه فرستاد<ref>. الكامل فی التاريخ، ج10، ص352. </ref>.اين گنبد در روز هشتم شوال سال 1343 توسط وهابي هاي سعودي تخريب شد<ref>. تاريخ حرم ائمه بقيع(ع) و آثار ديگر در مدينه منوره، ص51</ref>.
==پانویس==
{{پانویس}}