در حال ویرایش انیس الحجاج

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان           =انیس الحجاج
| عنوان اصلی      =
| تصویر           =
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر     =
| نویسنده         =صفی بن ولی قزوینی
| برگرداننده      =
| ویراستار        =
| به تصحیح        =
| به کوشش         =
| تاریخ نگارش     = سده یازدهم ق.
| تصویرگر         =
| طراح جلد        =
| موضوع           =سفرنامه حج
| سبک             =
| زبان            =فارسی
| تعداد جلد       =
| صفحه            =
| قطع             =
| ناشر            =
| وبسایت ناشر     =
| محل انتشارات    =
| تاریخ نشر       =
| ترجمه به        =
| مجموعه          =
| شابک            =
}}

'''انیس الحجاج''' سفرنامه حج فارسی، نوشته [[صفی بن ولی قزوینی]] از سفرنامه‌های حج [[شبه قاره هند]] است و آگاهی‌هایی از راه حج هند در سده یازدهم ق. به دست می‌دهد. این سفرنامه بدین لحاظ که آگاهی‌های ویژه‌ای از شرایط حاجیان هندی در روزگار قدرت و شکوه مسلمانان هند با پادشاهی گورکانیان به‌دست می‌دهد، حائز اهمیت است. محتوای کتاب شامل یک مقدمه و سه فصل با عنوان «طریق» و هر فصل چهار باب با عنوان «مسلک» دارد. در فصل اول و دوم توصیه‌هایی برای مسافران دارد تا در فراهم کردن مقدمات و وسایل سفر مانند خورد و خوراک در طول سفر به مشکلی برنخورند همچنین آداب و [[احکام حج]] و [[عمره]] را بیان کرده است. در فصل سوم به [[مدینه]] و آداب و ادعیه زیارت بقاع مقدس مدینه و آداب زیارت مدینه منوره و ادعیه و اعمال ویژه هر مکان را بیان کرده است؛ در پایان کتاب نیز توصیه‌های اخلاقی و عرفانی به مسافران حج دارد.

==معرفی اجمالی کتاب==

این اثر از سفرنامه‌های حج [[شبه قاره هند]] است و آگاهی‌هایی از راه حج هند در سده یازدهم ق. به دست می‌دهد. نویسنده در این سفر از بندر سورات هند، به خور در خلیج فارس و مُخا در [[یمن]] آمده و به [[جده]] رسیده است. او در پی ‌گزاردن [[مناسک حج]] و زیارت [[مدینه]] با کشتی به صورت مستقیم از بندر مخا در یک سفر 15 روزه به سورات بازگشته است.

==معرفی نویسنده==
از زندگی صفی بن ولی قزوینی آگاهی چندان در دست نیست. گویا عالمی [[شیعی مذهب]] بوده است. از مقدمه تفسیرش که به سال 1077ق. نگاشته و خود را 48 ساله خوانده است، می‌توان تولدش را در حدود 1029ق. حدس زد. وی مدتی در قزوین سکونت داشته و سپس به هندوستان سفر کرده و در شاه جهان آباد (دهلی امروزی) سکونت یافته و میان دهلی و کشمیر در رفت و آمد بوده است. در دهلی به دربار سلطان ابومظفر محیی‌الدین اورنگ زیب تیموری، ششمین پادشاه گورکانیان (حک: 1067-1118ق.) راه یافت و سپس به آموزگاری شهدخت زیب النساء بیکم دختر سلطان انتخاب شد. وی را از دانشمندان و نویسندگان بزرگ آن سرزمین در آن دوره شمرده‌اند.<ref>تراجم الرجال، ج1، ص249.</ref>کتابی در شرح [[صحیفه سجادیه]] [[امام زین العابدین(ع)]] در 1090ق. تالیف کرده<ref>تراجم الرجال، ج1، ص250.</ref>و آثاری دیگر همچون کنز الاسماء<ref>الذریعه، ج18، ص145-146.</ref>و مرآة الاخلاق<ref>الذریعه، ج20، ص261.</ref>بدو نسبت داده‌اند. دیدگاه‌های او در تشخیص فصیح و غیر فصیح از لهجه‌های عربی <ref>انیس الحجاج، ص53.</ref>، تفسیر او از برخی آیات قرآنی <ref>انیس الحجاج، ص72-73.</ref> و گفته‌هایش درباره درمان بیماری‌ها و تجویز داروهای گوناگون برای آن‌ها در جای جای سفرنامه <ref>انیس الحجاج، ص11.</ref> نشان از آشنایی‌اش با علومی چون لغت و ادب، تفسیر و طب دارد. به‌گزارش شماری از منابع، او به درخواست شهزاده زیب النساء، تفسیری که بعدها به نام وی شناخته شد، در نُه جلد تالیف کرده است.<ref>تراجم الرجال، ج1، ص249.</ref>

==گزارش راه حج هند==

این سفرنامه بدین لحاظ که آگاهی‌های ویژه‌ای از شرایط حاجیان هندی در روزگار قدرت و شکوه مسلمانان هند با پادشاهی گورکانیان به‌دست می‌دهد، حائز اهمیت است. معرفی راه حج هند تا [[عربستان]] و چگونگی سفر حج‌‌گزاران شبه قاره نیز بر این اهمیت می‌افزاید. صفی در مقدمه کتاب، مسیر و مدت سفر را برای خوانندگان بازگفته است. سفر در [[رجب]] 1087ق. به سوی ایالت گجرات آغاز شده است. وی از بندر سورات به جزیره خور عزیمت کرده که مکانی برای گرد آمدن حاجیان هند و برخی حاجیان [[ایران]] و [[عراق]] و انتخاب کشتی برای حرکت به سوی [[حجاز]] بوده است.

صفی با [[کاروان بغداد]] که بیش از 400 مسافر داشته، در 24 روز از مسیر خلیج عدن و بندر مُخا در [[یمن]] به [[جده]] رسیده و در 27 [[ذی‌قعده]] با شتر از جده به سوی [[مکه]] حرکت کرده و پس از سه روز در [[یلملم|یلَملَم]] [[احرام]] بسته و روانه مکه شده است. <ref>انیس الحجاج، ص7-8.</ref>

==محتوای کتاب==

سفرنامه یک مقدمه و سه فصل با عنوان «طریق» و هر فصل چهار باب با عنوان «مسلک» دارد.

===فصل اول و دوم===

صفی در باب‌های فصل اول، توصیه‌هایی برای مسافران دارد تا در فراهم کردن مقدمات و وسایل سفر مانند خورد و خوراک در طول سفر به مشکلی برنخورند. <ref>انیس الحجاج، ص9-17.</ref>
در فصل دوم، آداب و [[احکام حج]] و [[عمره]] را آورده است. <ref>انیس الحجاج، ص23-33.</ref> او ‌گزارش‌های جغرافیایی خود را از [[کوه‌های مکه]] و مناطق پیرامونی بازگفته و سپس به [[مسجدالحرام]] پرداخته است. ابعاد [[کعبه]]، منبر، باب‌ها، ستون‌ها <ref>انیس الحجاج، ص33-38.</ref>، فاصله میان مسجدالحرام و مکان‌هایی مانند [[منا]] و [[قبرستان معلات]] همراه با جزئیات از موضوعات این مبحث است. <ref>انیس الحجاج، ص39.</ref>
در باب سوم، قسمتی از کتاب [[الاعلام باعلام بیت الله الحرام]] نوشتۀ [[قطب‌الدین نهروالی]] در وصف مسجدالحرام را ترجمه و تلخیص کرده است. صفی با تسلطی که بر دانش نجوم داشته، سخنان نهروالی را درباره تعیین موقعیت و جهت جغرافیایی مسجدالحرام، نقد و بررسی و توجیه کرده است. <ref>انیس الحجاج، ص39-40.</ref> در باب چهارم، خلاصه [[رساله مفرحة الانام]] [[سید زین‌العابدین کاشانی]] آمده که کتابی در تاریخ مکه است. <ref>انیس الحجاج، ص41-50.</ref> در پایان این فصل، ‌گزارش‌هایی درباره چگونگی ورود قافله حاجیان [[مصر]] و [[شام]]، شمار آن‌ها، و ویژگی‌های اخلاقی حاجیان سرزمین‌های گوناگون ثبت شده است. صفی از وضعیت حاجیان مصری، مغربی، یمنی، ایرانی و هندی و وضع لباس و ظاهر آنان سخن گفته است. او از لباس فقیرانه ایرانیان یاد کرده و علت این پوشش را در امان ماندن از راهزنان و [[بدویان]] دانسته است. <ref>انیس الحجاج، ص54.</ref> از ‌گزارش‌های او برمی‌آید که حاجیان وضع امنیتی مناسب نداشته و با خطرهای جانی و مالی روبه‌رو بوده‌اند. او به پاره کردن شکم حاجی ایرانی به دست یک بدوی برای یافتن طلا اشاره کرده که خود شاهد آن بوده است. <ref>انیس الحجاج، ص54.</ref> وی در روز دهم [[محرم]] همراه حاجیان ایران و هند درون کعبه را نیز زیارت کرده است. <ref>انیس الحجاج، ص57.</ref>

===فصل سوم===

فصل سوم به [[مدینه]] و آداب و ادعیه زیارت بقاع مقدس مدینه می‌پردازد. صفی مسیر میان مکه تا مدینه را 13 روز پیموده است. <ref>انیس الحجاج، ص57.</ref> او در باب اول به‌گزارش زیارت خود از [[مسجدالنبی]] پرداخته و مستحبات زیارت مانند غسل و تعویض لباس را مقدمه [[زیارت]] [[قبر پیامبر(ص)]] دانسته و در پی زیارت ایشان، مزار بزرگان اسلام در [[قبرستان بقیع|بقیع]] مانند مرقد منسوب به [[حضرت زهرا(س)]] و گنبد چهار امام شیعیان و [[عباس بن عبدالمطلب]] را زیارت کرده است. <ref>انیس الحجاج، ص59.</ref>

صفی در باب دوم آداب زیارت مدینه منوره و ادعیه و اعمال ویژه هر مکان را بازگفته است. <ref>انیس الحجاج، ص59-60.</ref>
در باب سوم به وضعیت جغرافیایی شهر مدینه پرداخته و در وصف باغ‌ها و خوشی آب و هوای مدینه گفته است: اگر فردوس بر روی زمین است/ همین است و همین است و همین است. <ref>انیس الحجاج، ص63.</ref> صفی پس از بیان توضیحاتی درباره شهر، به شرح تفصیلی مسجدالنبی و [[ضریح پبامبر(ص)]] پرداخته و سپس منازل میان مکه و مدینه را برشمرده و فاصله میان آن‌ها را ثبت کرده است. <ref>انیس الحجاج، ص66-67.</ref>
باب چهارم درباره لطف و مواهب خفیه خداوند به بندگانش است که با ذکر نمونه‌هایی از احوال شخصی صفی همراه است. <ref>انیس الحجاج، ص68-69.</ref> زیارتگاه‌های بندر جده و مخا از واپسین موضوعات کتاب است. صفی این دو بندر را به لحاظ اقلیمی، فرهنگی و محصولات کشاورزی با برخی شهرها که در طول سفر دیده، مقایسه کرده است. <ref>انیس الحجاج، ص70-71.</ref>

===پایان کتاب===
پایان‌بخش کتاب، توصیه‌های اخلاقی و عرفانی به مسافران حج است. صفی بر صدقه بسیار تاکید کرده و بلاهایی را که صدقه از آدمی دور می‌کند، با بیان چند داستان بازگفته است. <ref>انیس الحجاج، ص72.</ref> تفسیر او از برخی آیات قرآنی در این بخش، نشان از آشنایی او به دانش تفسیر دارد. <ref>انیس الحجاج، ص72.</ref> وی به توانگران هندی سفارش کرده تا برای حاجیان فقیر هندی در [[ایام حج]] در [[جده]] آذوقه و طعام خیرات کنند. او با تخمین شمار حج‌‌گزاران بی‌بضاعت هندی، مبلغ مورد نیاز را به روپیه محاسبه کرده است. <ref>انیس الحجاج، ص74.</ref>

این کتاب تاکنون چاپ نشده است. نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی تهران با شماره 1/9917 نگهداری می‌شود.<ref>WWW. DL. ICAL. IR</ref>
==پیوند به بیرون==
[http://dlib.ical.ir/site/catalogue/769523 کتابخانه، موزه، و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.]

==پانویس==

 

{{پانویس}}

 

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/8139

 | عنوان = انیس الحجاج

 | نویسنده = کامران محمد حسینی

}}

* '''تراجم الرجال''': السید احمد الحسینی، قم، مکتبة النجفی، 1414ق؛

* '''الذریعة الی تصانیف الشیعه''': آقا بزرگ تهرانی (م. 1389ق.) ، بیروت، دار الاضواء، 1403ق؛

* '''فهرست نسخه‌های خطی''': کتابخانه گلپایگانی، قم، خیام، 1357ش.

{{پایان}}

{{سفرنامه‌ها}}

[[رده:سفرنامه‌ها]]
[[رده:کتابهای درباره مکه]]
[[رده:کتاب‌های درباره مدینه]]
[[رده:کتاب]]