در حال ویرایش بیت‌الاحزان

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| عنوان            = بیت‌الاحزان
| تصویر            =35483.jpg
| اندازه تصویر     =
| بنيانگذار        =[[حضرت فاطمه(س)]]
| تأسیس            =پس از رحلت [[پیامبر(ص)]]
| کاربری           =ماتم‌سرا
| مکان             =[[قبرستان بقیع]]
| نام‌های دیگر      =بیت‌الحزن
| وقایع مرتبط      =
| ظرفیت            =
| وضعیت            =ویران شده
| مساحت            =
| امکانات          =
| شماره ثبت        =
| معمار            = 
| سبک              =
| بازسازی          =
| وبگاه            = 
}}
'''بیت‌الاحزان''' مکان گریه و سوگواری [[حضرت زهرا(س)]] در [[بقیع]] بود.

بیت‌الاحزان مکانی بود که در آنجا حضرت زهرا(س) پس از رحلت [[پیامبر(ص)]]، در سوگ پدر و مصائب پس از رحلت وی و نیز اعتراض مظلومانه به سیاست‌های حاکم، سخت گریه و شیون می‌کرد. در منابع از این مکان به عنوان جایگاه احتمالی [[قبر حضرت زهرا]](س) یاد شده است.

این بنا در رویداد تخریب بقاع متبرک قبرستان بقیع به دست [[وهابیان]]، به سال 1221ق. ویران شده سپس به سال 1233ق. این بنا بازسازی شد و دیگر بار به دست وهابیان سعودی به سال 1344ق. ویران گشت و امروزه هیچ نشانی از آن در قبرستان بقیع باقی نمانده است.

==مکان عزای حضرت زهرا==

بیت الاحزان به معنای ماتم‌سرا، <ref>الصحاح، ج5، ص2098؛ لسان العرب، ج13، ص111، «حزن؛ لغت‌نامه، ج3، ص4467، «بیت الاحزان. </ref> نام مکانی بود که تا پیش از ویرانی [[بقاع بقیع]] در سمت جنوب غربی بقیع و شمال قبرهای [[امامان شیعه]]: و قبر [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] عموی پیامبر(ص) قرار داشت.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص101؛ سمط النجوم، ج1، ص537؛ سفرنامه حاج علی خان، ص121؛ تخریب و بازسازی بقیع، ص39.</ref>

پس از رحلت [[پیامبر(ص)]] [[حضرت زهرا(س)]] در سوگ پدر و مصائب پس از رحلت وی، سخت گریه و شیون می‌کرد. این گریه‌ها که برآمده از دلبستگی سخت وی به پدر بود و نیز اعتراضی مظلومانه به سیاست‌های حاکم تلقی می‌شد، <ref>ماساة الزهراء، ج1، ص335؛ جواهر التاریخ، ج1، ص134.</ref>  با شکایت گروهی از مردم [[مدینه]] روبه‌رو گشت و موجب شد تا او به جایی بیرون از مدینه برای گریه و عزاداری برود.

بر پایه برخی روایات، این مکان کنار قبرهای [[شهدای احد|شهدای اُحد]]<ref>الخصال، ج1، ص273؛ الامالی، ص141؛ کشف الغمه، ج1، ص498.</ref> و بر پایه روایتی دیگر، اتاقکی در بقیع بود که [[حضرت علی(ع)]] برای فاطمه(س) ساخت و بعدها بیت الاحزان نام گرفت. بر پایه این گزارش، او همراه [[حسنین(ع)]] تا هنگام شهادت (سیزدهم [[جمادی الاولی]]<ref>الامامة و السیاسه، ج1، ص31؛ الکافی، ج1، ص458؛ دلائل الامامه، ص134.</ref> یا سوم [[جمادی الثانی]]<ref>کفایة الاثر، ص65؛ دلائل الامامه، ص79؛ اعلام الوری، ج1، ص300.</ref> سال یازدهم ق.)  روز تا شب به گریه و عزاداری در این مکان می‌پرداخت.<ref>بحار الانوار، ج43، ص178.</ref> به احتمال، همین اتاق در منابع بعد به «دار علی» در بقیع شناخته شد.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص59.</ref>

==بیت‌الاحزان در منابع==

[[سفرنامه ابن‌جبیر]] نخستین منبع موجود است که می‌توان تعبیر بیت الحَزَن را در آن یافت. [[ابن‌جبیر]] که خود در [[ماه محرم|محرم]] سال 580ق. به مدینه رفته بود، از خانه‌ای منسوب به فاطمه(س) جلو قبر عباس عموی پیامبر یاد کرده است که در آن روزگار به «بیت الحَزَن» معروف بود. وی از عزاداری حضرت فاطمه در سوگ پدر در این مکان، به عنوان گفته‌های شفاهی آن عصر یاد کرده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص155.</ref>

[[ابوالحسن هروی]] (م. 611ق.)  با تصریح به نام بیت الاحزان، احتمال وجود قبر او را در این مکان یاد کرده است.<ref>الاشارات الی معرفة الزیارات، ص93.</ref> از آن پس در منابع نیز واژه بیت الاحزان کاربرد یافت و به صراحت از این مکان به مسجد فاطمه(س) تعبیر شد.<ref>تاریخ الخمیس، ج2، ص176؛ وفاء الوفاء، ج3، ص94؛ فتح القدیر، ج3، ص183.</ref>

==قبر احتمالی حضرت زهرا==

در بسیاری از گزارش‌های این منابع، بیت الاحزان جایی جز مکان قبر احتمالی حضرت زهرا(س) در بقیع، نزدیک قبرهای چهار امام: به فاصله‌ای‌ اندک از بیت الاحزان<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص105؛ وفاء الوفاء، ج3، ص93.</ref> دانسته شده است.

با توجه به این که مکانی دیگر در بقیع جز بیت الاحزان و قبر احتمالی حضرت، منتسب به او نیست، می‌توان گزارش [[ابن‌شبه]] (م. 262ق.) را درباره مسجد فاطمه(س) ناظر به بیت الاحزان دانست. بر پایه این گزارش در روزگار [[امام حسین(ع)]] در همین مکانِ مسجد، خیمه‌ای افراشته شده بود و خادمه حضرت زهرا کنار این خیمه راهنمایی زائران را بر عهده داشت.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص106.</ref> همچنین می‌توان سخن [[ابوحامد غزالی]] (م. 505ق.) درباره نماز در مسجد حضرت فاطمه(س) در بقیع را<ref>احیاء علوم الدین، ج1، ص260.</ref> مربوط به بیت الاحزان دانست. برخی منابع بیت الاحزان را قبة الحزن<ref>مرآة الحرمین، ص478؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص179؛ آثار اسلامی، ص349.</ref> و مقام یا قبر<ref>فتح القدیر، ج3، ص182؛ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص93.</ref> فاطمه(س) نیز خوانده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص101؛ سمط النجوم، ج1، ص537.</ref>

==تخریب بنا==

این بنا در رویداد تخریب بقاع متبرک قبرستان بقیع به دست [[وهابیان]]، به سال 1221ق. ویران شد.<ref>کشف الارتیاب، ص37.</ref> بر پایه گزارش [[حافظ محمد عبدالحسین کربلایی]] که در ماه‌های [[ربیع الثانی]] تا [[شوال]] 1231ق. در مدینه به سر برده، در این هنگام، بیت الاحزان و دیگر بقاع بقیع مخروبه بوده است.<ref>تذکرة الطریق، ص124.</ref> سپس به سال 1233ق.<ref>مرآة الحرمین، ص478؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص96.</ref> به فرمان [[سلطان محمود عثمانی]] این بنا بازسازی شد و دیگر بار به دست وهابیان سعودی به سال 1344ق. ویران گشت<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج12، ص393، «بقیع؛ تخریب و بازسازی بقیع، ص41؛ النص و الاجتهاد، ص301.</ref> و امروز هیچ نشانی از آن در قبرستان بقیع باقی نمانده است.

==جایگاه بیت‌الاحزان در ادبیات شیعه==

بیت الاحزان در ادبیات شیعه جایگاهی ویژه یافت و برخی دانشوران شیعه آثاری را با این نام درباره مصائب حضرت فاطمه(س) نگاشتند که مشهورترین آن «[[بیت الاحزان فی مصائب سیدة النسوان]]» از شیخ [[عباس قمی]] است.<ref>الذریعه، ج3، ص185؛ معجم ما کتب عن الرسول، ج5، ص22؛ دانشنامه جهان اسلام، ج5، ص79.</ref>

==شهری با نام بیت‌الاحزان==

در منابع از شهری با نام بیت الاحزان میان [[دمشق]] و ساحل به عنوان محل سکونت [[حضرت یعقوب]] در دوره فراق [[حضرت یوسف|یوسف]] یاد شده است.<ref>معجم البلدان، ج1، ص519؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص236.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7652
 | عنوان = بیت‌الاحزان
 | نویسنده = محمد سعید نجاتی
}}


* '''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش.

* '''احیاء علوم الدین''': الغزالی (م. 505ق.) ، بیروت، دار المعرفه.

* '''الاشارات الی معرفة الزیارات''': علی بن ابی‌بکر الهروی (م. 611ق.) ، به کوشش جانین سوردیل و طومین، المعهد الفرنسی بدمشق، 1953م.

* '''اعلام الوری''': الطبرسی (م. 548ق.) ، قم، آل البیت''':، 1417ق.

* '''الامالی''': الصدوق (م. 381ق.) ، قم، البعثه، 1417ق.

* '''الامامة و السیاسه''': ابن قتیبه (م. 276ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، 1413ق.

* '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

* '''تاریخ الخمیس''': حسین الدیاربکری (م. 966ق.) ، بیروت، مؤسسة شعبان، 1283ق.

* '''تاریخ حرم ائمه بقیع''': محمد صادق نجمی، تهران، مشعر، 1380ش.

* '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (م. 262ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق.

* '''تخریب و بازسازی بقیع''': سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1384ش.

* '''تذکرة الطریق''': حافظ محمد عبدالحسین هندی، به کوشش جعفریان و اسراء دوغان، قم، نشر مورخ، 1386ش.

* '''جواهر التاریخ''': علی کورانی، دار الهدی، 1425ق.

* '''الخصال''': الصدوق (م. 381ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1416ق.

* '''دانشنامه جهان اسلام''': زیر نظر حداد عادل و دیگران، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1378ش.

* '''دائرة المعارف بزرگ اسلامی''': زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، 1372ش.

* '''دلائل الامامه''': الطبری الشیعی (م. قرن4ق.) ، قم، بعثت، 1413ق.

* '''الذریعة الی تصانیف الشیعه''': آقا بزرگ تهرانی (م. 1389ق.) ، بیروت، دار الاضواء، 1403ق.

* '''رحلة ابن جبیر''': محمد بن احمد (م. 614ق.) ، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.

* '''سفرنامه حاج علی خان اعتماد السلطنه''': حاج علی خان اعتماد السلطنه، به کوشش قاضی عسکر، تهران، مشعر، 1379ش.

* '''سمط النجوم العوالی''': عبدالملک بن حسین العصامی (م. 1111ق.) ، به کوشش عادل احمد و معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.

* '''الصحاح''': الجوهری (م. 393ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق.

* '''فتح القدیر''': محمد السیواسی ابن الهمام (م. 861ق.) ، دار الفکر.

* '''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.

* '''کشف الارتیاب''': سید محسن الامین (م. 1371ق.) ، به کوشش امین، مکتبة الحریس، 1382ق.

* '''کشف الغمه''': علی بن عیسی الاربلی (م. 693ق.) ، بیروت، دار الاضواء، 1405ق.

* '''کفایة الاثر''': علی بن محمد خزاز قمی (م. 400ق.) ، به کوشش کوه‌کمری، قم، بیدار، 1401ق.

* '''لسان العرب''': ابن منظور (م. 711ق.) ، قم، ادب الحوزه، 1405ق.

* '''لغت‌نامه''': دهخدا (م. 1334ش.)  و دیگران، مؤسسه لغت‏نامه و دانشگاه تهران، 1373ش.

* '''ماساة الزهراء''': سید جعفر مرتضی، بیروت، دار السیره، 1417ق.

* '''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.) ، ترجمه''': انصاری، تهران، مشعر، 1377ش.

* '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. 739ق.) ، بیروت، دار الجیل، 1412ق.

* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.) ، بیروت، دار صادر، 1995م.

* '''معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت''': ''': عبدالجبار الرفاعی، وزارت ارشاد، 1371ش.

* '''النص و الاجتهاد''': سید عبدالحسین شرف الدین (م. 1377ق.) ، به کوشش ابومجتبی، سید الشهداء، 1404ق.

* '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م. 911ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.



{{پایان}}
{{اماکن مدینه}}

[[رده:مکان‌‌های تاریخی مدینه]]
[[رده:مکان‌های متبرک]]