در حال ویرایش تحفةالکرام (کتاب)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان           =تحفة الکرام
| عنوان اصلی      =تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت‌الله الحرام
| تصویر           =BC18487G001.jpg
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر     =
| نویسنده         =سید مهدی بن مرتضی بن محمد (بحرالعلوم)
| برگرداننده      =
| ویراستار        =
| به تصحیح        =محمدجواد جلالی و خالد غفوری
| تحقیق           =
| به کوشش         =
| تاریخ نگارش     =(قرن 12 ق.)
| تصویرگر         =
| طراح جلد        =
| موضوع           =تاریخ
| سبک             =
| زبان            =عربی
| تعداد جلد       =1
| صفحه            =344
| قطع             =وزیری
| ناشر            =انتشارات مشعر
| وبسایت ناشر     =
| محل انتشارات    =تهران
| تاریخ نشر       =(1425 ق.)
| ترجمه به        =
| مجموعه          =
| شابک            =
}}
'''تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت‌الله الحرام''' کتابی در تاریخ مکه، نوشته [[سید مهدی بن مرتضی بن محمد]]، مشهور به [[بحرالعلوم]] (1155-1212 ق.) است. این کتاب از اندک آثاری است که شیعیان در تاریخ محلی [[مکه]] پدید آورده‌اند. نویسنده از دانشمندان مشهور [[امامی]] است که در [[کربلا]] زاده شد. در [[فقه]]، اصول، [[کلام]]، [[تفسیر]]، رجال و [[حدیث]] چیره‌دست بود. پدرانش از دانشمندان بزرگ امامی بودند و با برخی خاندان‌های علمی شیعه، از جمله [[مجلسی]]، خویشاوندی داشتند؛ چنان‌که خود از [[مجلسی اول]] با عنوان «جد» و از [[مجلسی دوم]] با عنوان «دایی» یاد می‌کند.<ref>. نک: الکنی و الالقاب، ج 2، ص 70.</ref> 

در این کتاب نویسنده با بهره بردن از منابع معتبر، به ذکر دیده‌ها و نظرات دیگران بدون اینکه خودش درباره‌ی آن‌ها داوری کند پرداخته است و افزون بر پرداختن به تاریخ مکه، به بیان احکام فقهی حج و [[حرم|حرمین]] نیز نظر داشته است؛ و مطالب کتاب را در قالب 52 موضوع به رشته‌ی تحریر درآورده است. این کتاب در سال (1425 ق.) توسط [[انتشارات مشعر]] به چاپ رسید.
 

==معرفی نویسنده==

بحر العلوم تحصیلاتش را در کربلا نزد پدرش [[مرتضی بن محمد]] (م. 1204 ق.) و شیخ [[یوسف بحرانی]] (م. 1186 ق.) آغاز کرد و از استادان [[نجف]] همچون [[شیخ مهدی فتونی عاملی]] (م. 1183 ق.)، [[شیخ محمدتقی دورقی]] (م. 1186 ق.) و [[شیخ محمدباقر هزارجریبی]] (م. 1205 ق.) بهره جست. سپس به حوزه درس [[وحید بهبهانی]] (م. 1206 ق.) در کربلا راه یافت<ref>. نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 66، مقدمه. ریحانة الادب، ج 1، ص 234.</ref> و در دانش و اجتهاد به‌جایی رسید که وحید بهبهانی در اواخر عمر خود، مردم را در مسائل احتیاطی به او ارجاع می‌داد.<ref>. نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 416.</ref> 

سپس به [[مشهد]] رفت و هفت سال در آنجا ماند و نزد [[میرزا مهدی اصفهانی]] (م. 1218 ق.) به فراگیری [[فلسفه]] پرداخت. لقب «بحر العلوم» را میرزا مهدی به او داد.<ref>. نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 43، مقدمه. اعیان الشیعه، ج 10، ص 159.</ref> وی شاگردان بسیار تربیت کرد و به شماری از آن‌ها اجازه روایت داد؛ از جمله [[سید صدرالدین عاملی]] (م. 1263 ق.)، [[شیخ جعفر نجفی]] صاحب [[کشف الغطاء]] (م. 1227 ق.) و [[سید جواد عاملی]] صاحب [[مفتاح الکرامه]] (م. 1208 ق.).<ref>. نک: روضات الجنات، ج 7، ص 202. اعیان الشیعه، ج 1، ص 159-160.</ref> 

===دوران اقامت در مکه===

بحر العلوم در اواخر سال 1193 ق. به [[حج]] رفت و دو سال در مکه اقامت گزید. از کارهای او در این مدت، تعیین دقیق [[میقات‌های احرام]]، مشخص کردن [[مواقف حج]]، تعویض سنگفرش‌های [[مسجدالحرام]] به سنگ‌های غیر معدنی که سجده بر آن‌ها صحیح است و نیز تدریس مذاهب چهارگانه فقهی بود.<ref>. نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 417. تحفة الکرام، ص 12-13، مقدمه.</ref> از او جز چند اثر در [[عبادات]] و معاملات، علم رجال<ref>. نک: الذریعه، ج 21، ص 81. الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 94-95، مقدمه. مکارم الآثار، ج 2، ص 419-421.</ref> و چند رساله در [[مناسک]] و [[احکام حج]]، همانند [[اجوبة عن مسائل فی الحج]] اثری بر جای نمانده است<ref>. اعیان الشیعه، ج 10، ص 160.</ref> بحر العلوم در نجف وفات یافت و نزدیک آرامگاه [[شیخ طوسی]] به خاک سپرده شد.<ref>. اعیان الشیعه، ج 10، ص 163. مکارم الآثار، ج 2، ص 426.</ref> 

==محتوای کتاب==

تحفة الکرام از اندک کتاب‌هایی است که دانشمندان شیعه در تاریخ محلی مکه نگاشته‌اند. بحر العلوم در این کتاب از منابع گوناگون و معتبر سود برده است؛ همانند کهن‌ترین اثر موجود، [[اخبار مکه ازرقی]] <ref>تحفةالکرامة، ص 48، 51، 53، 202</ref> ، [[اخبار مکه فاکهی]] <ref>تحفةالکرامة، ص 45</ref>، [[شفاء الغرام]]<ref>تحفةالکرامة، ص 41، 88، 91</ref> ، [[الجامع اللطیف]]<ref>تحفةالکرامة، ص 143-144، 155</ref>  و [[الاعلام باعلام بیت الله الحرام]]. <ref>تحفةالکرامة، ص 50، 56، 209</ref> 

مبنای بحر العلوم در این کتاب، جز در مواردی‌اندک<ref>تحفةالکرامة، ص 176</ref> گزارش دیدگاه‌ها و سخنان دیگران است، بی‌آنکه خود داوری کند. او افزون بر پرداختن به تاریخ محلی مکه، به بیان احکام فقهی حج و [[حرم]] نیز نظر داشته است. <ref>تحفةالکرامة، ص 181-182</ref> 

===بخش‌های کتاب===

تحفة الکرام حاوی 22 موضوع اصلی است که برخی از مهم‌ترین موارد آن‌ها بدین قرارند:

* [[کعبه]] و ویژگی‌های ظاهری و تعداد دفعات ساخت‌وساز آن<ref>تحفةالکرامة، ص 41-124.</ref>
* [[حجرالأسود]] و ویژگی‌های ظاهری و پیشینه و فضیلت آن<ref>تحفةالکرامة، ص 127-136</ref>
* [[رکن یمانی]] و فضیلت و رخدادهای تاریخی مربوط به آن<ref>تحفةالکرامة، ص 139-140</ref>
* [[شاذروان]] و ویژگی‌های ظاهری و جواز [[طواف]] آن<ref>تحفةالکرامة، ص 149-152</ref>
* [[حجر اسماعیل]] و اندازه و حدود و ویژگی‌های ظاهری آن و پیشینه تاریخی و تغییرها و نوسازی‌های آن<ref>تحفةالکرامة، ص 165-168</ref>
* [[مقام ابراهیم]] و سبب ایستادن حضرت ابراهیم بر آن و اندازه و حدود و مسائل فقهی مربوط به آن و پیشینه تاریخی و تغییرهایی که گویا براثر سیل در آن پدید آمده‌اند<ref>تحفةالکرامة، ص 179-184.</ref>
* [[زمزم]] و چگونگی پیدایش این چشمه و تغییرهای تاریخی آن و نام‌هایش<ref>تحفةالکرامة، ص 187-196</ref> ؛
* [[مسجدالحرام]] و حدود آن و تغییرهایش و مباحثی ازاین‌دست که نخست هیچ دیوار و بنایی پیرامون آن نبوده است و مردم مکه برای بزرگداشتش دیوار و خانه‌هایی پیرامون آن ساخته‌اند<ref>تحفةالکرامة، ص 199-214</ref>
* [[مَسْعی]] و حدود و طول آن و پاسخ به این اشکال فقهی که سعی از کارهای تعبدی است و باید در محل ویژه آن صورت بگیرد، درحالی‌که بعضی از قسمت‌های مَسْعی در حال حاضر با دوران [[پیامبر(ص)]] متفاوت است<ref>تحفةالکرامة، ص 217-226</ref> ،
* مکه و تاریخ و حدود و نام‌هایش و هشت نام قرآنی آن<ref>تحفةالکرامة، ص 229-234</ref>
* حرم و سبب نام‌گذاری آن، حدود جغرافیایی حرم و علامات و انصاب آن<ref>تحفةالکرامة، ص 235-243</ref>
* [[عرفه]] و حدود آن<ref>تحفةالکرامة، ص 245-250</ref>
* [[منا]] و حدود و اندازه آن، [[جمرات]] و موضع آن و حکم فقهی [[رمی جمرات]]
* [[محصّب]] و محدوده و نام‌های آن<ref>تحفةالکرامة، ص 253-264</ref>
* ملحقات شامل جهات [[قبله]] دیگر کشورها، مختصری از زندگی پیامبر(ص) و ایمان اجدادش.<ref>تحفةالکرامة، ص 293-300</ref>

==چاپ‌های کتاب==

[[محمدجواد جلالی]] و [[خالد غفوری]] کتاب را با بهره‌گیری از نسخه‌ای خطی که با نسخه معتبر خطی مؤلف مقابله شده، تصحیح کرده و در 344 صفحه و قطع وزیری به سال (1425 ق.) در انتشارات مشعر به چاپ رسانده‌اند.
==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

{{منابع}}

{{دانشنامه

| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7508/%d8%aa%d8%ad%d9%81%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d9%83%d8%b1%d8%a7%d9%85-%d9%81%d9%8a-%d8%aa%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%ae-%d9%85%d9%83%d8%a9-%d9%88-%d8%a8%d9%8a%d8%aa-%d8%a7%d9%84%d9%84%d9%87-%d8%a7%d9%84%d8%ad%d8%b1%d8%a7%d9%85

| عنوان = تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت‌الله الحرام

| نویسنده = گروه کتابشناسی

}}


'''*اعیان الشیعه''': محسن امین (م. 1371 ق.)، به کوشش حسن امین، بیروت، دار التعارف، 1403 ق؛

'''*الذریعة الی تصانیف الشیعه''': آقا بزرگ تهرانی (م. 1348 ش.)، بیروت، دار الاضواء، 1403 ق؛

'''*روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات''': محمدباقر خوانساری (م. 1313 ق.)، تهران، اسماعیلیان، 1392 ق؛

'''*ریحانة الادب''': محمدعلی مدرس تبریزی (م. 1333 ق.)، تهران، خیام، 1369 ش؛

'''*الفوائد الرجالیه''': محمدمهدی بحر العلوم (م. 1212 ق.)، به کوشش محمدصادق و حسین، تهران، مکتبة الصادق، 1363 ش؛

'''*الکنی و الالقاب''': شیخ عباس قمی (م. 1359 ق.)، تهران، مکتبة الصدر، 1397 ق؛

'''*مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار''': محمدعلی حبیب‌آبادی (م. 1396 ق.)، اصفهان، نفائس مخطوطات، 1337 ق.

{{پایان}}

{{سفرنامه‌ها}}

[[رده:کتاب‌های تاریخ مکه]]
[[رده:کتاب‌های قرن سیزدهم قمری]]
[[رده:کتاب‌های سید مهدی بن مرتضی بحرالعلوم]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]