در حال ویرایش تحفة الحرمین (نابی)

{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۶]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Masoud67  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

این اثر سفرنامه‌ای ادبی است که با نثری دشوار و آمیخته به شعر، سفر یوسف نابی شاعر ترک‌زبان به سال (1079ق.) را گزارش می‌کند. این اثر از نمونه‌های برجسته ادبیات دوره عثمانی است و اهمیت آن بیش از آن‌که وامدار آگاهی‌های تاریخی یا جغرافیایی باشد، رهاورد ارزش ادبی آن است.  

یوسف نابی از شاعران بزرگ دوره عثمانی (1052-1124ق./ 1642-1713م.) در شهر اورفا در جنوب شرقی ترکیه زاده شد و بعدها در دوران حکومت سلطان محمد چهارم (حک: 1648-1687م.) از زادگاه خود به استانبول آمد. وی با مصطفی پاشا از بزرگان حکومت عثمانی آشنایی داشت و از حمایت او برخوردار بود. از او آثاری منظوم به ترکی و فارسی مانند دیوان اشعار ترکی و دیوانچه فارسی به جای مانده است.<ref>. عثمانلی مولفلری، ج2، ص448-450.</ref>

تحفة الحرمین سفرنامه‌ای ادبی است که مطالب جغرافیایی آن گسترده نیست.<ref>. تاریخ نوشته‌های جغرافیایی، ص519.</ref>گزارش‌های نابی از منازل سفر و شهرهای میان راه و حتی آداب و رسم‌های مردم، رنگی ادبی و شاعرانه دارد و بازتاب احساسات شاعرانه او است. هدف از نگارش این کتاب، برانگیختن مردم به سفر حج و یادآوری زیبایی و معنویت حج برای کسانی است که پیشتر به حج رفته‌اند. <ref>تحفة الحرمین ،ص163 </ref>  

نثر کتاب همواره با آرایه‌های ادبی و مضمون سازی‌ها و عبارت‌پردازی‌های شاعرانه دشوار و دیریاب آمیخته است. اشعار کوتاه و بلند فراوان در متن کتاب آمده که بسیاری از آن‌ها فارسی است. با این‌که نابی به زبان فارسی نیز شعر می‌سروده، بسیاری از اشعار فارسی کتاب برگرفته از منظومه‌های شاعران فارسی‌سرا همچون جامی و به ویژه منظومه فتوح الحرمین سروده شاعر ایرانی محیی الدین لاری در بزرگداشت حج و حرمین است.<ref>. فتوح الحرمین، ص32، 71-72، 80.</ref> (برای نمونه به این صفحات رجوع شود. <ref>تحفة الحرمین ، ص251، 300، 324</ref> ) نثر کتاب آمیخته به واژگان و تعابیر و جمله‌های فارسی است. (برای نمونه به این صفحات رجوع شود. <ref>تحفة الحرمین ، ص 248-249، 251</ref> )  

کتاب تحفة الحرمین سرمشق برخی از آثار پسین از جمله نهجة المنازل نوشته محمد ادیب بوده است. این اثر در میان نویسندگان فارسی‌زبان نیز شناخته شده است. تحفة الحرمین رافع که به زبان فارسی نگاشته شده، ترجمه‌ای از سفرنامه نابی است.<ref> مقالات تاریخی، دفتر13، ص162-165</ref>شواهدی بر تاثیرپذیری نایب الصدر شیرازی از این اثر در نگارش سفرنامه‌اش با عنوان تحفة الحرمین نیز در دست است. <ref>تحفة الحرمین ، ص105، 108</ref>

یوسف نابی از مصطفی پاشا رخصت سفر گرفت و با میانجیگری او، قصیده‌ای در وصف حرمین که با تصاویر برخی از بناهای حرمین همراه بود، به شاه تقدیم کرد. بدین ترتیب، سلطان عثمانی هزینه‌های سفر وی را بر عهده گرفت و نامه‌ای برای رعایت حال او به حکمران مصر عبدالرحمن پاشا نوشت. <ref>تحفة الحرمین ، ص58</ref>  

یوسف نابی با کاروانی کوچک سفر خود را از استانبول آغاز کرد. او با کاروان استانبول به حج نرفت؛ زیرا مسیری که پیمود و نیز مدت اقامتش در شهرهای مسیر، بیش از زمان اقامت کاروان حج رسمی بود. <ref>تحفة الحرمین ، ص55</ref> نابی در سفرنامه خود به شرح کامل منازل حج نپرداخته؛ اما سفرنامه او یکسره از آگاهی‌های تاریخی و جغرافیایی خالی نیست. وی در هر شهر به زیارت مکان‌های زیارتی رفته و گاهی به مناسبت، از اوضاع سیاسی یا رخدادهای تاریخی سخن رانده است.  

او سفر خویش را از اسکودار آغاز کرد و با گذر از ازنیک، اسکی شهر، آق شهر، و لادیک به قونیه رسید و در آن جا به زیارت قبر جلال الدین مولوی رفت و از کتابخانه شهر دیدار کرد. <ref>تحفة الحرمین ، ص165-175</ref> در ادامه مسیر، با گذر از ارگلی به انطاکیه رسید و قبر حبیب نجار را زیارت کرد. <ref>تحفة الحرمین ، ص175</ref> سپس به حلب رفت و در آن جا قبر زکریای پیامبر را زیارت نمود. <ref>تحفة الحرمین ، ص176</ref> آن گاه از راه رود فرات به زادگاهش اورفا سفر کرد و 50 روز در آن جا ماند. <ref>تحفة الحرمین ، ص64، 177</ref> سپس به حلب بازگشت و از آن جا به حمص رفت و در آن جا قبر بایزید بسطامی را زیارت کرد. <ref>تحفة الحرمین ، ص187</ref> مقصد پسین وی دمشق بود. او در سفرنامه خود، از جامع اموی و صالحیه شام گزارش‌هایی آورده است. <ref>تحفة الحرمین ، ص 201-205</ref>  

نابی از دمشق به قدس رفت و مدتی کوتاه در آن شهر ماند و سپس راهی قاهره شد. <ref>تحفة الحرمین ،  ص219</ref> با گذر از عسقلان، غزه، عریش، صحرای سینا و صالحیه به قاهره رسید. <ref>تحفة الحرمین ، ص233</ref> در قاهره، با استقبال عبدالرحمن پاشا روبه‌رو شد و این آغازی بر دوستی دیرین آنان بود. جمعیت قاهره تعجب نابی را برانگیخته است. او از فراوانی مساجد و رقابت چراکسه و کردها بر سر ساخت مسجد گزارش داده است. <ref>تحفة الحرمین ، ص237-238</ref> در قاهره از جامع الازهر، جامع ابن طولون، راس‌الحسین و اهرام مصر دیدار کرد. <ref>تحفة الحرمین ، ص238-244</ref> سرانجام در (بیستم شوال 1089ق.) به کاروان حج مصر پیوست و از راه حج مصریان که از منازلی مانند صحرای تیه، طور سینا، عقبه، بدر حنین، و رابغ می­گذشت، به مکه رسید. <ref>تحفة الحرمین ، ص248-255</ref>  

نابی با زبانی شاعرانه برخی از مناظر و رخدادهای اجتماعی را گزارش کرده است. برای نمونه، یک جا به شرح قهوه‌خانه‌های شام پرداخته <ref>تحفة الحرمین ، ص195</ref> و جای دیگر از جشن بزرگی در دمشق که به مناسبت فتح قلعه چهرین به دست لشکر عثمانی بر پا شده بود، گزارشی به دست داده است. <ref>تحفة الحرمین ، ص207</ref>

آگاهی‌های جغرافیایی و تاریخی سفرنامه در باره مکه و مدینه بسیار‌اندک است. نابی در مکه و مدینه بیشتر به بیان احساسات معنوی و مدح و بزرگداشت مکان‌های مذهبی مکه و مدینه پرداخته است. وی پس از گزاردن مناسک حج برای رفتن به مدینه با کاروان شام همراه شد و در اول محرم سال (1090ق.) به مدینه رسید. <ref>تحفة الحرمین ، ص68</ref> در باره مدینه، افزون بر بزرگداشت مسجدالنبی، از بقیع و قبرهای عباس و امام حسن و امام زین العابدین و امام جعفر صادق و امام محمد باقر و عقیل و خواجه محمد پارسا سخن گفته و به وصف احد، مسجد ذوقبلتین و مسجد قبا پرداخته است. <ref>تحفة الحرمین ، ص336-346</ref> وی راه بازگشت خود را در چند کلمه خلاصه کرده و گمان می‌رود با کاروان شام به وطن بازگشته است. <ref>تحفة الحرمین ، ص355</ref>  

| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7516

| عنوان = تحفة الحرمین(1)

* [2]. عثمانلی مولفلری: محمد طاهر بروسه لی، استانبول، مطبعه عامره، 1333ق؛