در حال ویرایش تذکار الحجاز (کتاب)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان           =تذكار الحجاز
| عنوان اصلی      =تذكار الحجاز : خطرات و مشاهدات في الحج
| تصویر           =تذکار الحجاز.jpeg
| اندازه تصویر    =
| توضیح_تصویر     =تذکار الحجاز
| نویسنده         =[[عبدالعزیز صبری]]
| برگرداننده      =
| ویراستار        =
| به تصحیح        =
| تحقیق           =
| به کوشش         =
| تاریخ نگارش     =1341ق./1923م
| تصویرگر         =
| طراح جلد        =
| موضوع           =[[سفرنامه حج]]
| سبک             =
| زبان            =عربی
| تعداد جلد       =
| صفحه            =228
| قطع             =وزیری
| ناشر            =المطبعة السلفیة
| وبسایت ناشر     =
| محل انتشارات    =قاهره
| تاریخ نشر       =1342ق
| ترجمه به        =
| مجموعه          =
| شابک            =
}}
'''تذکار الحجاز''': [[سفرنامه حج]]، نوشته [[عبدالعزیز صبری]] است. 
او در این کتاب علاوه بر گزارش سفر خود، به بررسی روابط دولت [[مصر]] با حکومت عربستان نیز پرداخته است.

خاطرات شخصی نویسنده از سفر حج، تاریخ عرب از زمان قبل از [[جاهلیت]] تا نهضت‌های قرن بیستم عربی، مکان‌ها و ابنیه مقدس و نیز برگزاری [[مراسم حج]] در طول تاریخ اسلامی از مسائل مطرح در کتاب است. صبری تحت تأثیر ملی‌گرایی عربی بوده و به‌طور مکرر لزوم استقلال کشورهای مسلمان را یادآور شده است.

وی با مقایسه امکانات دولت مصر و [[حجاز]]، به انتقاد از حاکمان مصر و توصیف حکومت حجاز پرداخته است. او روابط خوبی با [[ملک حسین]] و عوامل حکومتی حجاز داشته که در این کتاب به آن اشاره کرده است. صبری بصورت مفصل به اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مذاکرات مسؤولان در این مورد پرداخته است.

==معرفی کتاب==
این کتاب خاطرات نویسنده در [[سفر حج]] به سال 1341ق./1923م. و برخی از رویدادهای سیاسی [[حجاز]] در آغاز دهه بیستم م. و نیز روابط و اختلاف‌های حکومت [[مصر]] و حجاز در امور مربوط به [[حج]] و مشکلات حاجیان مصری را بازتاب داده است.

==معرفی نویسنده==
عبد‌العزیز صبری، ادیب و شاعر مصری، در روستای خیاریه از توابع استان دقهلیه مصر زاده شد. از شرح حال و زندگی و تاریخ تولد و مرگش گزارشی در دست نیست. صبری کتاب خود را پس از پایان سفر نگاشته و آن را به [[شریف حسین]] (حک: 1340-1350ق.)  بنیان‌گذار [[حکومت‌ هاشمی]] در حجاز که از او با تعبیر پادشاه عرب یاد کرده، هدیه داده است. <ref>تذکار الحجاز، ص8-9</ref>

از دیگر آثار بر جای مانده از او، دیوان شعر و رساله‌ای به نام [[انفس الاعلاق فی مکارم الاخلاق]] و [[زهرة الصبا فی روضة الحیاة]] است.<ref>الاعلام، ج4، ص18</ref><ref>معجم المطبوعات العربیة، ج2، ص1285.</ref>

==محتوای کتاب==
تذکار الحجاز با یادکردی مختصر از تاریخ عرب که به گفته نویسنده با تاریخ حج ارتباط دارد، آغاز شده است. <ref>تذکار الحجاز، ص7، 14</ref> جغرافیای [[جزیرة العرب]]، قوم‌شناسی عرب، بخشی از تاریخ جزیرة العرب در دوران [[جاهلیت]] و در آغاز [[اسلام]]، تاریخ [[خلافت اسلامی]]، و تاریخ [[نهضت عربی]] در آغاز سده بیستم م. از دیگر مطالب آغازین کتاب است. <ref>تذکار الحجاز، ص14-51</ref>

نویسنده در ادامه به شرح سفر خود پرداخته و گاه به تفصیل به برخی از مطالب تاریخی پرداخته است. از جمله، بخشی را به تاریخ حج در روزگار جاهلیت و اسلام اختصاص داده و در این بخش، از وصف [[کعبه]] و ساختمان آن، [[مقام ابراهیم]]، [[چاه زمزم]] و برخی مکان‌ها و اشیای مرتبط با [[مسجدالحرام]]<ref>تذکار الحجاز، ص149-162</ref> ،  و شیوه انجام [[مناسک حج]] در زمان خلفای نخستین و [[خلفای بنی‌امیه]] و [[خلفای بنی‌عباس|بنی‌عباس]] و پادشاهان [[مسلمان]] سخن گفته است. <ref>تذکار الحجاز، ص163-179</ref>

بر پایه آن‌چه در پایان کتاب آمده، نویسنده در نظر داشته است جلد دوم کتاب را به شرح زیارتش از [[مدینه]] اختصاص دهد. <ref>تذکار الحجاز، ص223</ref> [[صبری]] در متن کتاب از اشعار خود و دیگران به مناسبت موضوعات کتاب و نیز در وصف چهره‌های سیاسی روزگار خویش سود برده است. <ref>تذکار الحجاز، ص48، 73-76، 144</ref>

تذکار الحجاز حاوی آگاهی‌های فراوان از تاریخ شبه جزیره عربی و تاریخ اسلام و تحلیل‌های نویسنده در باره اوضاع سیاسی آن روزگار است. <ref>تذکار الحجاز، ص80-81</ref>

===تأثیر ملی‌گرایی عربی بر نویسنده===
وی سخت در پرتو نهضت [[ملی‌گرایی عربی]] و استقلال‌طلبی عرب‌ها از [[حکومت عثمانی|حکومت ترکان عثمانی]] قرار داشته و از همین‌رو، با حکومت خاندان‌ هاشمی بر حجاز احساس نزدیکی کرده و رفتارهای این حکومت را ستایش نموده است. او به هر بهانه به موضوع استعمار و لزوم استقلال کشورهای مسلمان پرداخته است. <ref>تذکار الحجاز، ص70-73</ref>

===مقایسه حکومت مصر و حجاز===
کتاب با بیان ماجرای سفر حاجیان مصری از راه [[دریای سرخ]] به بندر [[جده]] آغاز شده است. سفر صبری با کشتی یک شرکت اروپایی صورت گرفته و با سختی فراوان همراه بوده است. به گفته او، در این سفر، هیچ‌گونه امکانات رفاهی و بهداشتی در اختیار مسافران نبوده و مسافران با آزار کارگران کشتی نیز روبه‌رو بوده‌اند. این وضعیت صبری را به شکایت از حکومت مصر واداشته است. <ref>تذکار الحجاز، ص52-57</ref> او حکومت مصر را که تحت حکمرانی فؤاد اول (حک: 1922-1936م.)  بوده، با حکومت حجاز مقایسه کرده و از امکاناتی که دولت حجاز برای آسایش مسافران فراهم می‌کند، قدردانی نموده است. <ref>تذکار الحجاز، ص55-57</ref>

===نقد به کتاب===
صبری در یادکرد خاطرات خود از شهر [[مکه]]، بیش از آن‌که به [[اعمال حج]] یا وصف شهر و آداب و رسم‌های مردم بپردازد، به بیان احساسات و احوال باطنی خود پرداخته است. <ref>تذکار الحجاز، ص63-67</ref>

===روابط نویسنده با حکام حجاز===
اقامت او در مکه پانزده روز به درازا کشیده و در این روزها بارها با ملک حسین دیدار کرده است. <ref>تذکار الحجاز، ص77</ref> نویسنده ملک حسین را مردی دانا و ادیب و خنده‌رو وصف کرده و سخنان او را درباره [[وهابیان]]، [[جنگ جهانی اول|نبرد جهانی اول]]، و نهضت ملی‌گرایی عربی آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص78-90</ref> صبری در گزاردن [[مراسم حج]] و [[شست‌وشوی کعبه]] با ملک حسین همراه بوده است. <ref>تذکار الحجاز، ص79</ref>

او ناسزاها و تهمت‌های روزنامه‌های مصری را بر ضد ملک حسین به دلیل هم‌پیمانی‌اش با [[انگلیس]]، نابجا دانسته است. <ref>تذکار الحجاز، ص80</ref> صبری در این سفر با برخی از اعضای نهضت ملی‌گرایی عربی و سران آن‌ها چون امیر علی ولیعهد حجاز، حکمران شهر مدینه، قاضی دیوان عالی، مدیر پست و برق و تلفن، و پلیس شهر آشنا شده است. <ref>تذکار الحجاز، ص91</ref>

===اختلاف دولت مصر و حجاز===
ماجرای اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مشروح مذاکرات مسؤولان و نامه‌نگاری‌های مرتبط با آن، حجمی انبوه از کتاب را به خود اختصاص داده است. <ref>تذکار الحجاز، ص95-99، 102-105، 133-146</ref> به گفته وی، در آن سال، این هیئت پیش از محمل حاجیان مصری به [[جده]] رسیدند و نزدیک اداره گمرک مستقر شدند و اعلامیه‌هایی حاوی مطالب نگران‌کننده به ویژه درباره آب زمزم پخش کردند و چون به اخطار حکومت حجاز توجه نکردند، از ادامه کوشش بازداشته شدند. <ref>تذکار الحجاز، ص60</ref>

===ریشه اختلاف===

ریشه این اختلاف به درخواست دولت مصر برای حضور دو هیئت پزشکی در جده و مکه و مخالفت حکومت هاشمی حجاز با این درخواست بازمی‌گشت. دولت حجاز تاکید داشته که هیئت پزشکی باید همراه با محمل حرکت کند و حضور هیئت دوم در جده لازم نیست. به گفته صبری، علت این مخالفت، نگرانی ملک حسین از دسیسه‌چینی انگلیس به دست مصریان بوده است. <ref>تذکار الحجاز، ص94-132</ref>

===تجلیل از حکومت حجاز===
وزیر فرهنگ دولت وقت حجاز، صبری را به جشنی در یکی از مدارس مکه به مناسبت تجلیل از ملی‌گرایی عربی، برای سخنرانی دعوت کرد. وی به این مناسبت شعری سرود که بخشی از آن را در کتاب آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص186-192</ref>

شرح برخی خدمات حکومت حجاز به حاجیان و رسیدگی به وضع عمومی کشور و برقراری امنیت راه‌ها، بهبود حمل و نقل عمومی، و پرداختن به بهداشت و سلامت از واپسین مطالب کتاب است. صبری این اصلاحات را از دستاوردهای نهضت عربی به شمار آورده است. <ref>تذکار الحجاز، ص193-215</ref>

==چاپ کتاب==
[[المطبعة السلفیة]] این کتاب را به سال 1342ق. در مصر به چاپ رسانده است. کتاب شامل 228 صفحه در قطع وزیری است و صفحاتی شامل عکس چهره‌های برجسته بدون شماره در آن آمده است.


==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

| آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/7500

| عنوان = تذکار الحجاز

| نویسنده = فاطمه محمد

}}
*''' تذکار الحجاز''': عبدالعزیز صبری (1341ق./1923م.)، المطبعة السلفیة؛
*''' الاعلام''': الزرکلی (م. 1396ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م؛
*''' معجم المطبوعات العربیة''': یوسف الیان سرکیس، قم، مکتبة النجفی، 1410ق؛
{{پایان}}
{{سفرنامه‌ها}}

[[رده:سفرنامه‌های حج قرن 14 (قمری)]]
[[رده:کتاب‌های عبدالعزیز صبری]]
[[رده:کتاب‌های قرن چهاردهم قمری]]