در حال ویرایش حج اهل بیت

گزارش‌های متعددی درباره حج‌گزاری اهل بیت ([[حضرت محمد]]، [[حضرت فاطمه سلام الله علیها|حضرت فاطمه]] و [[دوازده امام]]) نقل شده است. این گزارش‌ها از یکسو منبع استنباط احکام فقهی درباب مناسک و اعمال حج، و از سوی دیگر الگوی مسلمانان و شیعیان در شرایط و آداب معنوی حج است. 
==اهل بیت(ع)==
{{اصلی|اهل بیت}}
واژه اهل بیت(ع) در ادبیات شیعی، به [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]]، [[حضرت فاطمه سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] و دوازده امام(ع) اطلاق می‌گردد.<ref>المناقب، کوفی، ج1، ص132؛ الشافی، ج3، ص136؛ مجمع البیان، ج8، ص559-560.</ref> به باور [[شیعه]]، اهل بیت پیامبر(ع) دارای خصوصیاتی از جمله: عصمت،<ref>فرق الشیعه، ص19؛ نهج الحق، ص164.</ref> علم<ref>الکافی، ج1، ص260-262؛ علم الامام، ص18.</ref> و امامت<ref>الشافی، ج3، ص163؛ منهاج الکرامه، ص37؛ مرجعیة اهل البیت، ص32.</ref> هستند.

بر پایه روایات<ref>الکافی، ج8، ص93؛ دعائم الاسلام، ج1، ص68؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص211-213.</ref> و به گفته مفسران،<ref>مجمع البیان، ج9، ص43؛ الکشاف، ج4، ص219-220.</ref> آیه 23 [[سوره شوری]] بر وجوب مَوَدت (محبت) اهل‌بیت دلالت می‌کند. روایات، مودت اهل‌بیت را پایه اسلام<ref>الکافی، ج2، ص46؛ الامالی، ص341؛ کنز العمال، ج11، ص539.</ref> و از مواردی دانسته‌اند که پذیرش اعمال به آن وابسته شده است.<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص554.</ref>

==تعداد حج‌های اهل بیت==
روایت‌ها و ‌گزارش‌های تاریخی گویای اهتمام اهل بیت به حج‌گزاری است. 

===== حضرت محمد(ص) =====
شمار حج پیامبر(ص) را ده<ref>الکافی، ج4، ص244؛ التهذیب، ج5، ص458؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> یا بیست<ref>الکافی، ج4، ص245، 251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص237-238؛ علل الشرایع، ج2، ص450.</ref> حج (بجز [[حجة الوداع]]) دانسته‌اند که همگی پیش از [[هجرت]] به [[مدینه]] انجام گرفته‌اند.<ref>الکافی، ج4، ص244؛ وسائل الشیعه، ج8، ص88.</ref> عمره‌های پیامبر را نیز سه،<ref>الکافی، ج4، ص251-252؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص250-251.</ref> چهار<ref>سنن الترمذی، ج2، ص156؛ سنن ابی داود، ج1، ص443.</ref> یا نُه<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص238.</ref> مرتبه شمرده‌اند. 

==== امام علی(ع) ====
بر پایه ‌گزارش‌های تاریخی، [[امام علی علیه السلام|امام علی(ع)]] در [[عمرة القضاء]] همراه پیامبر(ص) بود. عمرة القضاء، حج عمره‌ای بود که [[حضرت محمد (ص)|حضرت محمد(ص)]] در سال هفتم قمری و به همراه تعدادی از مسلمانان برای انجام آن، به [[مکه]] رفت. این حج عمره را برای آنکه [[حج قضا|قضای حج]] سال قبل محسوب می‌شد، عمرة القضاء می‌نامند.<ref>أنساب الأشراف، ج۱، ص۳۵۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۲، ص۱۰۷.</ref>

امام علی همچنین در حج سال نهم هجرت از سوی پیامبر اسلام مأمور ابلاغ [[آیات برائت]] به حج‌گزاران شد.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج4، ص970-973؛ علل الشرایع، ج1، ص190؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج4، ص68-69.</ref> در حجة الوداع نیز همراه پیامبر به حج رفت<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص109؛ الکافی، ج4، ص247-248؛ التهذیب، ج5، ص227.</ref> و در بازگشت از همین حج بود که پیامبر امام علی را در [[غدیر خم]] به جانشینی خود به حاجیان معرفی کرد.<ref>الکافی، ج1، ص287؛ سنن الترمذی، ج5، ص633؛ المعجم الکبیر، ج5، ص166. </ref> گزارش‌هایی در دست است که نشان می دهد امام علی در عصر خلفا نیز چند بار حج گزارده است.{{مدرک}}

==== امام حسن(ع) ====
به [[امام حسن مجتبی(ع)|امام حسن(ع)]] پانزده،<ref>تاریخ‌یعقوبی، ج2، ص226؛ سیراعلام النبلاء، ج3، ص267.</ref> بیست<ref>قرب الاسناد، ص170؛ الاستبصار، ج2، ص142؛ التهذیب، ج5، ص12.</ref> یا بیست و پنج حج<ref>المستدرک، ج3، ص169؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص260؛ الوافی بالوفیات، ج12، ص68.</ref> نسبت داده‌اند که بیشتر پیاده و گاه با پای برهنه انجام می‌شد.<ref>الکافی، ج4، ص456؛ الامالی، ص244؛ عدة‌الداعی، ص139.</ref> در روایتی نیز به ایشان 20 حج پیاده و 20 حج سواره نسبت داده شده است.<ref>الکافی، ج1، ص461؛ الامالی، ص291؛ الزهدوالورع، ص79.</ref> 

===== امام حسین(ع) =====
بر پایه برخی روایات، [[امام حسین (ع)|امام حسین(ع)]] 25 حج<ref>اسد الغابه، ج2، ص20؛ تهذیب الکمال، ج6، ص406؛ سیر اعلام النبلاء، ج3، ص287.</ref> به‌جا آورد. برخی روایت‌ها از حج پیاده امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همراه یکدیگر یاد کرده‌اند.<ref>الارشاد، ج2، ص128-129؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص168.</ref>

==== امام سجاد(ع) ====
روایاتی از 22 یا 40 حج [[امام سجاد علیه السلام|علی بن حسین]] خبر داده‌اند. در روایات متعدد اشاره شده که آن حضرت در تمام این حج‌ها هیچ‌گاه چارپایی را که بر آن سوار بود را با تازیانه نزد.{{مدرک}}

===== دیگر امامان(ع) =====
درباره تعداد حج‌‌گزاری‌های دیگر امامان روایت‌های معینی نقل نشده است. اما از همه امامان (بجز امام [[حسن عسکری]]) روایاتی نقل شده که واقعه‌، رفتار یا سخنی از آنها را در هنگام حج‌گزاری یا در راه [[حج]] گزارش می‌کنند.<ref>نک: حج الانبیاء و الائمه، ص341-571.</ref> 

بر پایه روایت‌های شیعی، [[امام مهدی علیه السلام|امام زمان(عج)]] هر سال حج به جا آورده، برای فرج و ظهور خود دعا می‌کند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520.</ref> و برخی مردم با او دیدار می‌کنند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص520؛ کمال الدین، ص440-471؛ الغیبه، طوسی، ص251-280.</ref>

== آداب حج اهل بیت ==
در منابع اسلامی و شیعی، روایت‌های مختلفی درباره آداب حج اهل بیت وجود دارد. برخی از آنها عبارتند از:

* [[دعا]] و [[نماز]] پیش از بیرون آمدن برای سفر حج،<ref>الکافی، ج4، ص283-287.</ref> 
* [[خشوع]] در مسیر حج و [[حرم]]<ref>دلائل الامامه، ص317؛ تاریخ دمشق، ج54، ص280.</ref> و [[احرام]]<ref>عیون اخبار الرضا، ج1، ص19؛ تاریخ دمشق، ج41، ص378؛ تهذیب الکمال، ج20، ص390.</ref> 
* انجام [[غسل]] هنگام ورود به حرم و پیاده پای نهادن به آن،<ref>الکافی، ج4، ص398-399؛ دعائم‌الاسلام، ج1، ص310-311.</ref> 
* غسل<ref>دعائم الاسلام، ج1، ص319؛ بحار الانوار، ج96، ص247.</ref> و [[تلبیه]]<ref>المصنف، ابن ابی شیبه، ج4، ص466.</ref> در [[روز عرفه]]
* دعا هنگام حرکت به سوی [[عرفات]]،<ref>الکافی، ج4، ص467؛ التهذیب، ج5، ص179-183.</ref> 
* دعای ویژه هر یک از امامان مانند امام حسین(ع)،<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص72-113.</ref> امام سجاد(ع)<ref>مصباح المتهجد، ص689-698؛ المزار، ص153-164؛ اقبال الاعمال، ج2، ص87-117.</ref> و امام صادق(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص117-188.</ref> و امام رضا(ع)<ref>اقبال الاعمال، ج2، ص73.</ref> در عرفات
* مناجات برخی از امامان بالای [[کوه صفا]] و رو به [[کعبه]]،<ref>الکافی، ج4، ص432-433؛ التهذیب، ج5، ص147.</ref> در [[مسجدالحرام]] و کعبه<ref>التهذیب، ج5، ص276-277.</ref> کنار [[حجر اسماعیل]]،<ref>التهذیب، ج5، ص105.</ref> هنگام طواف<ref>الکافی، ج4، ص407؛ التهذیب، ج5، ص105؛ المناقب، ابن شهر آشوب، ج3، ص291.</ref> و وداع با [[کعبه]]،<ref>الکافی، ج4، ص530-531؛ عیون اخبار الرضا، ج2، ص20-21؛ التهذیب، ج5، ص281.</ref> 
* تقسیم گوشت قربانی میان فقیران، همسایگان و خانواده خویش<ref>الکافی، ج4، ص499-500؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص493؛ المقنع، ص275.</ref> 
* مدارا با مرکبی (چهارپا) که بر آن سوار بودند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص293.</ref> 

=== نیکوکاری در سفر حج ===
از ویژگی‌های حج اهل بیت که در منابع از آن یاد شده، رسیدگی به نیازمندان و برآوردن حاجت [[مؤمنان]] است. در روایاتی، امام حسن(ع) [[طواف]] خویش را برای برآوردن نیاز مؤمنی قطع کرد.<ref>تاریخ دمشق، ج13، ص248.</ref> امام سجاد(ع) به فقیران در مسیر حج انفاق می‌نمود<ref>مطالب السؤول، ص415؛ صفوة الصفوه، ج2، ص96.</ref> و امام صادق(ع) به برخی یارانش دستور داد برای رسیدگی به نیازمندان، طواف را متوقف کنند.<ref>الکافی، ج4، ص415؛ الاستبصار، ج2، ص223-225؛ التهذیب، ج5، ص119-121.</ref>

== آموزش احکام حج ==
اهل بیت در هنگام حج به پرسش‌های حضوری اصحاب،<ref>نک: الکافی، ج4، ص233، 237؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص363 به بعد؛ التهذیب، ج5، ص353.</ref> مردم و دانشمندان دیگر شهرها،<ref>معانی الاخبار، ص105؛ علل الشرایع، ج2، ص407.</ref> فرقه‌های گوناگون<ref>الکافی، ج4، ص187-188، 197-198، 488-489؛ ج6، ص429؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص30.</ref> و نامه‌های فراوان پیروان خویش درباره موضوعات گوناگون<ref>نک: الکافی، ج4، ص536؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص399، 430-431؛ التهذیب، ج5، ص10، 171.</ref> از احکام حج<ref>التهذیب، ج5، ص334؛ وسائل الشیعه، ج9، ص247.</ref> پاسخ می‌دادند. همچنین در ایام حج اختلاف‌های موجود میان [[شیعه|شیعیان]] را برطرف می‌کردند.<ref>التهذیب، ج5، ص426-430.</ref> گاهی برخی از اشتباهات علمای دیگر فرقه‌ها<ref>الکافی، ج4، ص352، 523.</ref> و پیروانشان<ref>الکافی، ج4، ص519.</ref> درباره حج را گوشزد کرده<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص466-467؛ التهذیب، ج5، ص85-86.</ref> و نیز برداشت برخی اصحاب خود از احکام حج را تصحیح می‌کردند.<ref>التهذیب، ج5، ص53، 322.</ref>

شیوه حج‌گزاری امامان و گفتار آنها درباره احکام مناسک حج و آداب، فلسفه و تاریخ آن، گزارش‌ها از دیدارها و گفتگوهایشان در ایام حج یا در راه حج در روایات مختلفی آمده است.<ref>حج الانبیاء و الائمه، ص۶-۷.</ref> «حج الأنبیاء و الأئمة علیهم‌السلام» (چاپ ۱۴۱۶ق)، کتابی عربی و نوشته عبادالله سرشار طهرانی میانجی و محمدرضا نعمتی، به روایاتی می‌پردازد که بیان‌گر چگونگی حج چند تن از پیامبران و اهل بیت(ع) است.<ref>حج الانبیاء و الائمه، ص۶-۷.</ref>

==جمع زیارت اهل بیت با حج==
امامان شیعه به پیروانشان دستور می‌دادند در پی مراسم حج، برای زیارت [[قبر پیامبر|مرقد پیامبر(ص)]] به [[مدینه]] بروند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص565.</ref> و هواداری خویش از اهل بیت را اعلان کنند.<ref>الکافی، ج4، ص549؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص558.</ref> افزون بر این، روایت‌های شیعه زیارتِ هر یک از امامان در دوره زندگانی یا آرامگاه آنها را مستحب و به منزله زیارت پیامبر(ص) دانسته‌اند.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص577-578؛ المزار، ص183-189؛ مصباح المتهجد، ص713-714.</ref> روایاتی نیز گویای استحباب نماز در برخی مکان‌های منسوب به اهل بیت مانند [[مسجد غدیر خم]]<ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص559.</ref> و [[خانه فاطمه]] هستند.<ref>الکافی، ج4، ص556.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = https://hzrc.ac.ir/post/8106/%d8%a7%d9%87%d9%84-%d8%a8%d9%8a%d8%aa-%d8%b9
 | عنوان = اهل بیت
 | نویسنده = مهدی ملک محمدی
}}

*'''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م. 520ق.)، به کوشش سید محمد باقر، دار النعمان، 1386ق

*'''الارشاد''': المفید (م. 413ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق

*'''اسد الغابه''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی

*'''امالی''': السید المرتضی (م. 436ق.)، به کوشش حلبی، قم، مکتبة النجفی، 1403ق

*'''الامالی''': الصدوق (م. 381ق.)، قم، البعثه، 1417ق

*'''انساب الاشراف''': احمد بن یحیی بلاذری، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

*'''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

*'''تفسیر نمونه''': ناصر مکارم شیرازی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

*'''تهذیب التهذیب''': ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، بیروت، دار الفکر، 1404ق.

*'''تهذیب الکمال''': المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق

*'''حج الانبیاء و الائمه''': معاونیة التعلیم و البحوث الاسلامیة فی الحج، تهران، مشعر، 1416ق

*'''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م. 363ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق

*'''دلائل الامامه''': الطبری الشیعی (م. قرن 4)، قم، عثت، 1413ق

*'''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق

*'''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح، 1383ق

*'''السیرة النبویه''': ابن‌کثیر (م. 774ق.)، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396ق

*'''الکافی''': الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش

*'''کمال الدین''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1405ق

*'''المستدرک علی الصحیحین''': الحاکم النیشابوری (م. 405ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق

*'''مطالب السؤول''': محمد بن طلحة الشافعی (م. 652ق.)، به کوشش العطیه، نجف، دار الکتب التجاریه

*'''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق

*'''الوافی بالوفیات''': الصفدی (م. 764ق.)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق

*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. 1104ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق

{{پایان}}
{{الگو:اهل بیت}}

[[رده:اهل‌بیت(ع)]]