در حال ویرایش ذات عرق

هشدار: شما وارد نشده‌اید. نشانی آی‌پی شما برای عموم قابل مشاهده خواهد بود اگر هر تغییری ایجاد کنید. اگر وارد شوید یا یک حساب کاربری بسازید، ویرایش‌هایتان به نام کاربری‌تان نسبت داده خواهد شد، همراه با مزایای دیگر.

این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.

نسخهٔ فعلی متن شما
خط ۱: خط ۱:
'''ذات عرق''' مکانی است بین [[نجد]] و [[حجاز]] در [[شبه جزیره عربستان|عربستان]]<ref>معجم البلدان، ج4، ص107.</ref> و در فاصله ۱۰۰ کیلومتری<ref>اخبار مکه، الفاکهی, ج5، ص106؛ پاورقی3.</ref> شمال شرقی [[مکه]]<ref>معالم المکه التاریخیه، ص160.</ref> و بخشی از [[وادی عقیق]] است که کاروان حج عراقی از آن جا میقات می‌بستند.<ref>الاماکن، ص162.</ref>
ذات عِرق: ميقات حاجيان عراقي و بلاد شرق
==موقعیت==
==موقعیت==
ذات عرق نام مکانی است بین [[نجد]] و [[حجاز]] در [[شبه جزیره عربستان|عربستان]]<ref>معجم البلدان، ج4، ص107.</ref> و در فاصله ۱۰۰ کیلومتری<ref>اخبار مکه، الفاکهی, ج5، ص106؛ پاورقی3.</ref> شمال شرقی [[مکه]]<ref>معالم المکه التاریخیه، ص160.</ref> است.
ذات عرق نام مکاني است در حد فاصل بين نجد و حجاز در شبه جزيره عربستان<ref>معجم البلدان، ج4، ص107.</ref> و در فاصله 100 کيلومتري<ref>اخبار مکه، الفاکهی, ج5، ص106؛ پاورقي3.</ref> شمال شرقي مکه<ref>معالم المکه التاريخيه، ص160.</ref> که ميقات عراقي‌ها بوده و کاروان حج عراقي از آن جا تهليل و لبيک گويي را آغاز مي کردند<ref>الاماکن، ص162.</ref>. ذات عرق جزو منطقه عقيق و در منتي اليه ان به سوي مکه قرار گرفته است. <ref>معجم البلدان، ج4، ص107-108.</ref>
ذات عرق بخشی از منطقه [[عقیق]] است. <ref>معجم البلدان، ج4، ص107-108.</ref>
گويا عرق اصطلاحي براي کوه¬هاي کوچک است و اطلاق آن بر اين منطقه به جهت واقع شدن کوهي کوچک در آن است<ref>معجم البلدان،ج4، ص107.</ref>. اين مکان پيش از اسلام به عرق شهره بود و پس از آن ذات عرق نام گرفت. <ref>تاج العروس، ج13، ص325.</ref> برخي از منابع فقهي علت شهره بودن منطقه به ذات عرق را بهره کم کوه از آب ذکر کرده اند<ref>مستند الشيعه، ج11، ص167.</ref>. برخي نيز آن را نام قريه¬اي دانسته اند که در گذر زمان از بين رفته است<ref>منتهي المطلب، ج10، ص190.</ref>.
==علت نام‌گزاری==
همچون ديگر مکان¬هاي جغرافيايي مختصات ارائه شده در منابع کهن وضوح چنداني ندارند و بر اساس تقسيم¬بندي مبتني بر نظر ابن عبّاس اين منطقه را در حد  فاصل بين نجد و تهامه معرفي کرده اند<ref>الاماکن، ص162؛ المعالم الاثيره، ص189.</ref>. گويا ساکنان ذات عرق مسکن خود را جزو هيچکدام از تهامه و نجد نمي دانستند. <ref>معجم البلدان، ج4، ص108.</ref>در برخي از منابع ذات عرق ابتداي تهامه از سمت نجد دانسته شده است. <ref>تاج العروس، ج16، ص81.</ref> در شعري منسوب به اهالي ذات عرق آنها خود را ساکن منطقه¬اي هموار معرفي کرده¬اند که تهامي نيستند و چشم در آنجا اشکبار است. عاتق البلادي از محققان معاصر با توجه به کوهستاني بودن منطقه تعجب خود را از هموار خواندن آن بيان کرده و علت اشکبار بودن چشم در آنجا را نيز نامفهوم دانسته است. <ref>معالم المکه التاريخيه، ص183.</ref>
این مکان پیش از [[اسلام]] به عرق شهره بود و پس از آن ذات عرق نام گرفت. <ref>تاج العروس، ج13، ص325.</ref>
راه مشهور درب زبيده از ذات عرق مي گذشت. آب وادي واقع در ذات عرق از کوه¬هايي مشهور به ارنامه و مسولا تأمين مي شود و در مسير با آب دره ديگري به نام حماه آميخته و به وادي مَر مي ريزد. <ref>معالم المکه التاريخيه، ص160.</ref>ضرايب نام رودهايي بوده که به منطقه ذات عرق منتهي مي شد و يکي از آنها ضريبه نام داشت<ref>معالم المکه الاثرية، ص183.</ref>. نام ضريبه به  تدريج بر نام قديمي غلبه کرد و امروزه نام ذات عرق به فراموشي سپرده شده است. <ref>معجم المعالم الجغرافيه، ص193.</ref> الضريبه در مختصات جغرافيايي طول '40و''21و عرض '21و"57 قرار دارد و حاجياني که از شمال نجد راهي مکه هستند در اين مکان احرام مي بندند<ref>الامکنه والمیاه، ج2، ص246.</ref>. ابوعلي هجري (م. 300 ق.) نام  محلي را که مردم در دوره وي در ضريبه محرم مي شدند «الحنو» ذکر کرده است . <ref>معالم المکه الاثريه، ص161.</ref> گويا امروزه اين منطقه با نام خريبات شناخته مي شود. <ref>اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص310.</ref>در فاصله 5 کيلومتري ذات عرق مسجدي به همين نام وجود داشته است. <ref>موسوعه مرآه الحرمين، ج4، ص826.</ref>
* عرق اصطلاحی برای کوه‌های کوچک است و اطلاق آن بر این منطقه به جهت واقع شدن کوهی کوچک در آن است.<ref>معجم البلدان،ج4، ص107.</ref>.
فقيهان در باره ميقات بودن ذات عرق براي اهل مشرق اختلاف کرده اند. ر وايت¬هايي  که عايشه<ref>سنن أبي داود،ج 1، ص391؛ السنن النسائي، ج5، ص125؛ سنن الکبري، البيهقي، ج5، ص27-28.</ref>،جابر بن عبدالله<ref>صحيح مسلم، ج2، ص7؛ سنن ابن ماجة،ج2، ص972 -973؛ مسند أحمد، ج3، ص333.</ref>، عطاء<ref>مسند الشافعيّ، ص114؛ السنن الکبري، البيهقي، ج5، ص27-28.</ref> و حارث بن عمرو<ref>سنن أبي داود، ج1، ص392؛ سنن الدار قطني، ج2، ص236؛ السنن الکبري، بيهقي، ج5، ص28.</ref>  آن را از پيامبر نقل کرده اند نشان از ميقات قرارداده شدن ذات عرق براي عراقيان به دست پيامبر دارند.  
* برخی از [[منابع فقهی]] علت شهره بودن منطقه به ذات عرق را بهره کم کوه از آب ذکر کرده‌اند.<ref>مستند الشیعه، ج11، ص167.</ref>.
فقيهان سني مذهب با وجود پذيرش ميقات بودن آن براي حاجياني که از بلاد شرق و عراق  راهي مکه مي شوند<ref>المغني، اين قدامه، ج3، ص206-207.</ref> در چگونگي ميقات شدن آن اختلاف نظر دارند. برخي از آنها مانند طاوس<ref>الام، ج2، ص150.</ref>، جابر بن زيد<ref>ارشاد الساري، ج3، ص102.</ref> و ابن سيرين<ref>عمده القاري، ج9، ص145.</ref> معتقدند پيامبر براي عراقي¬ها ميقاتي تعيين نکرده بود چرا که در دوره ايشان اسلام بدان سامان نفوذ نکرده بود و در دوره هاي بعدي با استفاده از قياس، ذات عرق به عنوان ميقات اهل عراق تعيين شد. برخي تعيين آن را به دست مردم<ref>فتح العزيز، ج7، ص80.</ref> و گروهي آن را به وسيله عمر بن خطاب خليفه دوم مي دانند<ref>الام، ج2، ص150.</ref>. گفته شده بعد از تأسيس شهرهاي بصره و کوفه گروهي از ساکنان آن نزد عمر آمده و  از دوري قَرن المنازل، ميقات تعيين شده از سوي پيامبر براي نجديان،  و مشکل بودن رفتن به آنجا سخن راندند. عمر به آنها پيشنهاد داد تا مکاني را که در موازات آن قرار دارد به عنوان ميقات برگزينند بدين شکل بعد از مشورت ذات عرق ميقات عراقيان تعيين شد. <ref>صحيح البخاري، ج2، ص143.</ref>
* برخی نیز آن را نام قریه‌ای که در گذر زمان از بین رفته است ذکر کرده‌اند.<ref>منتهی المطلب، ج10، ص190.</ref>.
فقيهان شيعي و اهل سنت بر تعيين عقيق که خود شامل سه منطقه مسلخ، غمره و ذات عرق است به عنوان ميقات شرقيان متفق¬اند و اهل سنت به اجماع محل احرام بستن را در ذات عرق مي دانند<ref>نک: المغني، ابن قدامه، ج3، ص206-207؛ جواهر الکلام، ج18، ص105.</ref>.شيعيان با توجه به روايت¬هاي منسوب به امامان عليهم السلام به چند گروه تقسيم شده اند:
==میقات حج==
بسياري از علماي شيعي  با استناد به قول مشهور، احرام در سه بخش عقيق را جايز دانسته<ref>مختلف الشيعه، ج4، ص40 ؛ الحدائق الناضره، ج14، ص438؛ رياض المسائل، ج6، ص11.</ref> و برخي از آنها مدعي اجماع عالمان شيعي بر اين مطلب شده اند<ref>جواهر الکلام، ج18، ص105؛ الخلاف، ج2، ص283؛ الناصريات، ص308.</ref>. علامه حلي ذات عرق را نزديکترين ميقات به مکه دانسته است. <ref>تذکره الفقهاء، ج1، ص170.</ref>
روایت‌هایی<ref>سنن أبی داود،ج 1، ص391؛ السنن النسائی، ج5، ص125؛ سنن الکبری، البیهقی، ج5، ص27-28.</ref> که از [[پیامبر]]<ref>سنن أبی داود، ج1، ص392؛ سنن الدار قطنی، ج2، ص236؛ السنن الکبری، بیهقی، ج5، ص28.</ref> نقل شده نشان از [[میقات]]<ref>مسند الشافعیّ، ص114؛ السنن الکبری، البیهقی، ج5، ص27-28.</ref> قرارداده شدن ذات عرق برای عراقیان<ref>صحیح مسلم، ج2، ص7؛ سنن ابن ماجة،ج2، ص972 -973؛ مسند أحمد، ج3، ص333.</ref>  به دست پیامبر دارند.<ref>المغنی، این قدامه، ج3، ص206-207.</ref>
شيخ صدوق<ref>الکافی،‌ ج4، ص319؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص56.</ref> و پدرش<ref>مختلف الشيعه، ج4، ص40؛ تهذيب الاحکام، ج5، ص56.</ref>، و نيز شيخ طوسي<ref>النهايه في مجرد الفقه و الفتاوي، ص210؛ المبسوط في الفقه الاماميه، ج1،ص 312.</ref> احرام از ذات عرق را مجاز نمي دانند و تأخير احرام تا آن جا را تنها در صورت ترس از مخالفان و يا بيماري مجاز مي شمارند که اين قول بعدها مورد پذيرش شهيد و برخي از متأخران نيز واقع شد<ref>مستند الشيعه، ج11، ص171.</ref>.مبناي اين نظريه روايتي از امام صادق (ع) است که نقطه پایانی عقیق را برید اوطاس و غمره دانسته است، بنابر این ذات عرق جزو عقیق نخواهد بود. <ref>الکافی، ج4، ص319-321؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص56.</ref> علامه حلي و مشهور اين رأي را نپذيرفته و با استناد به رواياتي از امام صادق (ع) احرام از ذات عرق را جائز دانسته است. <ref>نک: مختلف الشيعه، ج4، ص40.</ref>
ولی برخی<ref>الام، ج2، ص150.</ref>،<ref>ارشاد الساری، ج3، ص102.</ref>،<ref>عمده القاری، ج9، ص145.</ref> معتقدند پیامبر برای عراقی‌ها میقاتی تعیین نکرده چرا که اسلام در بین آنها نفوذ نکرده بود. و در دوره های بعدی با استفاده از قیاس، عنوان میقات اهل عراق تعیین شد. برخی تعیین آن را به دست مردم<ref>فتح العزیز، ج7، ص80.</ref> و گروهی آن را به وسیله [[عمر بن خطاب]] خلیفه دوم می‌دانند.<ref>الام، ج2، ص150.</ref>.<ref>صحیح البخاری، ج2، ص143.</ref>
امام کاظم عليه السلام در پاسخ به سؤالي تغيير ميقات را به جهت نامساعد بودن شرايط آب و هوايي براي کساني که وارد مدينه شده اند ازمسجد شجره به ذات عرق  ممنوع دانستند<ref>تهذيب الاحکام، ج5، ص57.</ref>. فقيهان شيعي ممنوعيت را بعد از رسيدن به ميقات مدنيان دانسته¬اند و قبل از آن احرام بستن از هر کدام از ميقات¬ها را جائز مي دانند. <ref>مختلف الشيعه، ج4، ص44.</ref> در روايتي ديگر هرگاه منزل کسي بعد از ذات العرق به سمت مکه باشد بايد از منزل خود احرام ببندد. <ref>وسائل الشيعه، ج11، ص334.</ref>
[[فقیهان شیعی]] و [[اهل سنت]] بر تعیین عقیق که خود شامل سه منطقه مسلخ، غمره و ذات عرق است به عنوان میقات شرقیان متفق‌اند و [[اهل سنت]] به اجماع محل [[احرام]] بستن را در ذات عرق می‌دانند<ref>نک: المغنی، ابن قدامه، ج3، ص206-207؛ جواهر الکلام، ج18، ص105.</ref>.
در برخي از روايت¬هاي شيعي  ساکنان ذات عرق مانند اهالي حرم مکي به شمارآمده اند و به حکم آيه 192 سوره بقره نمي توانند حج تمتع به جاي آوردند<ref>الکافي، ج4، ص299.</ref>. اين در حاليست که بر اساس پاره اي ديگر از روايات افرادي که حج تمتع به جاي مي آورند حق خروج از حرم را ندارند و اگر ناچار شوند که به مکان¬هايي چون ذات عرق بروند بايد با احرام خارج شده و تلبيه گويان بازگردند<ref>الکافي، ج4، ص441.</ref>.براين اساس ذات عرق خارج از محدوه حرم محسوب مي شود.
==رویدادها==
در روايتي ديگر از امام کاظم عليه السلام در باره کسي که بعد از انجام حج تمتع از مکه خارج و به مدينه يا ذات عرق رفته سؤال شده و  ايشان با استناد به عمل امام صادق عليه السلام احرام بستن در ذات عرق براي حج تمتع را جائز دانسته اند. با توجه به عدم جواز اين عمل بر مبناي فقه شيعه  عمل امام حمل بر تقيه شده است. <ref>الکافي، ج4، ص442.</ref>در مکاتبه¬اي منسوب به امام عصر (عج) شيعيان در صورت ضرورت تقيه مأمور به احرام مخفيانه در ابتداي عقيق و زمزمه کردن تلبيه و پوشيدن لباس و ظاهر کردن احرام و تلبيه در ذات عرق، ميقات اهل سنت، شده اند. <ref>الاحتجاج، ج2، ص485؛ بحار الانوار، ج96، ص126.</ref>
* توقف پیمان شکنان با [[حضرت علی]] (ع) بعد از تجهیز سپاه در مسیر [[بصره]] در ذات عرق که به «یوم النحیب» مشهور شده است. <ref>بحار الانوار، ج32، ص145.</ref>
در ماجراهاي تاريخي صدر اسلام چند بار نام ذات عرق به ميان آمده است. از جمله توقف پيمان شکنان با حضرت علي (ع) بعد از تجهيز سپاه در مسير بصره در ذات عرق است که به «يوم النحيب» مشهور شده است. <ref>بحار الانوار، ج32، ص145.</ref>
* ذات عرق یکی از منزلگاه‌هایی است که [[امام حسین (ع)|امام حسین]] (ع) در سفر به [[کربلا]] در آن توقف کردند. ایشان در آنجا با بشر بن غالب که از عراق به [[مکه]] باز می‌گشت دیدار و از وضع [[کوفه]] جویا شد و وی جمله مشهور: دلهایشان با شما و شمشیرهایشان با [[امویان]] است، را در جواب ایشان گفت. <ref>عوالم العلوم، ص217.</ref>
ذات عرق يکي از منزلگاه¬هايي است که امام حسين (ع) در سفر به کربلا در آن توقف کردند. ايشان در آنجا با بشر بن غالب که از عراق به مکه باز مي گشت ديدار و از وضع کوفه جويا شد و وي جمله مشهور: دلهايشان با شما و شمشيرهايشان با امويان است، را در جواب ايشان گفت. <ref>عوالم العلوم، ص217.</ref> در گزارشي ديگر مختار بن ابي عبيد ثقفي در سال 65 هجري براي نجات محمد حنفيه و گروهي از بني هاشم از زندان عبدالله بن زبير نيروهايي در چند گروه به مکه فرستاد که برخي از اين گروه¬ها در ذات عرق به هم ملحق شدند<ref>اتحاف الوري، ج2، ص78.</ref>.
* در گزارشی دیگر مختار بن ابی عبید ثقفی در سال ۶۵ هجری برای نجات [[محمد حنفیه]] و گروهی از [[بنی هاشم]] از زندان [[عبدالله بن زبیر]] نیروهایی در چند گروه به مکه فرستاد که برخی از این گروه‌ها در ذات عرق به هم ملحق شدند<ref>اتحاف الوری، ج2، ص78.</ref>.
==جستارهای ویژه==
* [[میقات]]
* [[وادی عقیق]]
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۲۴: خط ۲۰:
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس =https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1725729/%D8%B0%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D8%B1%D9%82?q=%D8%B0%D8%A7%D8%AA%20%D8%B9%D8%B1%D9%82&score=25.0&rownumber=1
  | آدرس =
  | عنوان = ذات عرق
  | عنوان = ناودان کعبه
  | نویسنده =
  | نویسنده =
}}
}}
*'''اتحاف الوری بأخبار أم القری'''، عمر بن محمد ابن فهد (م.۸۸۵.ق.)، تحقیق و تقدیم فهیم محمد شلتوت، مکه، جامعة أم القری، ۱۴۰۳ق.
*'''الاحتجاج علی اهل اللجاج'''، احمد بن علی الطبرسی (م.۵۲۰ق.)، تحقیق سید محمد باقر موسوی خرسان، نجف، دار النعمان، ۱۳۸۶ق.
*'''اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه'''، محمد بن اسحق الفاکهی (م.۲۷۵ق.)، تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبة الاسدی، ۱۴۲۴ق.
*'''اخبار مکه و ما جاء فیها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقی (م.۲۴۸ق.)، تحقیق رشدی الصالح ملحس، بیروت، دار الاندلس، ۱۴۱۶ق.
*'''ارشاد الساری'''، احمد بن محمد القسطلانی (م.۹۲۳ق.)، قاهره، مطبعه الکبری الامیریه، ۱۳۲۳ق.
*'''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م.  ۲۰۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق. 
*'''الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه'''، محمد بن موسی الحازمی (م۵۸۴ق.)، تحقیق حمد الجاسر، بی‌جا، بی‌تا، بی‌نا.
*'''الأمکنة و المیاه و الجبال و الآثار'''، نصر بن عبد الرحمن اسکندری (م.  ۵۶۱ ق‏), ریاض, مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه‏, ۱۴۲۵ق.
*'''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''، محمد باقر المجلسی (م.  ۱۱۱۰ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
*'''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضی الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
*'''تذکرة الفقهاء'''، حسن بن یوسف حلی (م.  ۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
*'''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تحقیق سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
*'''توضیح المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل'''، سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۸ق.
*'''جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسین نجفی الجواهری (م. ۱۲۶۶ق.)، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
*'''الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره'''، یوسف بن احمد البحرانی (م.  ۱۱۸۶ق.)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
*'''الخلاف فی الاحکام'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، تحقیق خراسانی و دیگران،  قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
*'''سنن ابن ماجه'''، محمد بن زید الربعی ابن ماجه (م.۲۷۵ق.)، تحقیق محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق.
*'''سنن ابی داود'''، ابوداود سلیمان بن الاشعث (م.۲۷۵ق.)، تحقیق سعید اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (م.  ۴۵۸ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
*'''سنن النسائی'''، احمد بن علی النسائی (م.  ۳۰۳ق.)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۳۴۸ق.
*'''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
*'''صحیح مسلم'''، مسلم بن حجاج نیشابوری (۲۰۶-۲۶۱ق.)، تصحیح محمد فواد عبدالباقی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۹ق.
*'''عمدة القاری'''، محمود بن احمد البدرالعینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''عوالم العلوم'''، عبدالله البحرانی(م. ۱۱۳۰ق), قم, مدرسه الامام المهدی عجل الله, ۱۴۰۷ق.
*'''فتح العزیز شرح الوجیز'''، عبدالکریم بن محمد الرافعی (م.۶۲۳ق.)، بیروت، دار الفکر.
*'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م.۳۲۹ق.)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
*'''المبسوط فی فقه الامامیه'''، محمد بن حسن الطوسی (م.۴۶۰ق.)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۷ق.
*'''مختلف الشیعة فی احکام الشریعه'''، حسن بن یوسف حلی (م.  ۷۲۶ق.)، قم، النشر الاسلامی ، ۱۴۱۳ق.
*'''مستند الشیعة فی احکام الشریعه'''، احمد بن محمد مهدی النراقی (م.  ۱۲۴۵ق.)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق. 
*'''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
*'''معالم مکة التاریخیه'''، عاتق بن غیث البلادی؛ مکه، دار مکه، ۱۴۰۳ق.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی (م.۶۲۶.ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
*'''معجم المعالم الجغرافیة فی السیرة النبویه'''، عاتق بن غیث البلادی (م.۱۴۳۱ق.)، مکه، دار مکه، ۱۴۰۲ق.
*'''المغنی'''، عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
*'''منتهی المطلب فی تحقیق المذهب'''، حسن بن یوسف حلی (م.  ۷۲۶ق.)، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۴ق.
*'''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب'''، ایوب پاشا صبری (م.۱۳۰۷ق.)، القاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
*'''النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
*'''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳-۱۱۰۴ق.)، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
{{پایان}}
{{پایان}}
 
*'''اتحاف الوري بأخبار أم القري'''، عمر بن محمد ابن فهد (م.885.ق.)، تحقيق و تقديم فهيم محمد شلتوت، مکه، جامعة أم القري، 1403ق.
[[رده:میقات‌های حج]]
*'''الاحتجاج علي اهل اللجاج'''، احمد بن علي الطبرسي (م.520ق.)، تحقيق سيد محمد باقر موسوي خرسان، نجف، دار النعمان، 1386ق.
*'''اخبار مکة في قديم الدهر و حديثه'''، محمد بن اسحق الفاکهي (م.275ق.)، تحقيق عبدالملک بن عبدالله بن ‌دهيش، مکه، مکتبة الاسدي، 1424ق.
*'''اخبار مکه و ما جاء فيها من الآثار'''، محمد بن عبدالله الازرقي (م.248ق.)، تحقيق رشدي الصالح ملحس، بيروت، دار الاندلس، 1416ق.
*'''ارشاد الساري'''، احمد بن محمد القسطلاني (م.923ق.)، قاهره، مطبعه الکبري الاميريه، 1323ق.
*'''الام'''، محمد بن ادريس الشافعي (م.  204ق)، بيروت، دار الفکر، 1403ق. 
*'''الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه'''، محمد بن موسي الحازمي (م584ق.)، تحقيق حمد الجاسر، بي‌جا، بي‌تا، بي‌نا.
*'''الأمكنة و المياه و الجبال و الآثار'''، نصر بن عبد الرحمن‏ اسكندرى (م.  561 ق‏), رياض, مركز الملك فيصل للبحوث و الدراسات الاسلاميه‏, 1425ق.
*'''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''، محمد باقر المجلسي (م.  1110ق)، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيد ابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، بيروت، دار احياء التراث العربي و مؤسسة الوفاء، 1403ق.
*'''تاج العروس من جواهر القاموس'''، مرتضي الزبيدي (م.1205ق.)، تحقیق علي شيري، بيروت، دار الفکر، 1414ق.
*'''تذکرة الفقهاء'''، حسن بن يوسف حلي (م.  726ق)، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1416ق.
*'''تهذيب الاحکام في شرح المقنعة للشيخ المفيد'''، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، تحقیق سيد حسن موسوي خرسان و علي آخوندي، تهران، انتشارات دارالکتب اسلاميه، 1365ش.
*'''توضیح المسائل في بيان احکام الشرع بالدلائل'''، سيد علي الطباطبائي (م.1231ق.)، قم، موسسة آل البيت، 1418ق.
*'''جواهر الکلام في شرح شرائع الاسلام'''، محمد حسين نجفي الجواهری (م. 1266ق.)، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دار الکتب الاسلاميه، 1365ش.
*'''الحدائق الناضرة في احکام العترة الطاهره'''، يوسف بن احمد البحراني (م.  1186ق.)، تحقيق محمد تقي ايرواني و علي آخوندي، قم، النشر الاسلامي، 1363ش.
*'''الخلاف في الاحکام'''، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، تحقيق خراساني و ديگران،  قم، النشر الاسلامي، 1407ق.
*'''سنن ابن ماجه'''، محمد بن زيد الربعي ابن ماجه (م.275ق.)، تحقيق محمدفؤاد عبدالباقي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1395ق.
*'''سنن ابي داود'''، ابوداود سليمان بن الاشعث (م.275ق.)، تحقيق سعيد اللحام، بيروت، دار الفکر، 1410ق.
*'''السنن الکبري'''، احمد بن الحسين البيهقي (م.  458ق.)، بيروت، دار الفکر، 1416ق.
*'''سنن النسائي'''، احمد بن علي النسائي (م.  303ق.)، تحقيق صدقي جميل العطار، بيروت، دار الفکر، 1348ق.
*'''صحيح البخاري'''، محمد بن اسماعيل البخاري (م.‌256‌ق.)، تحقيق عبدالعزيز بن عبدالله ‌بن ‌باز، بيروت، دار الفکر، 1401ق.
*'''صحيح مسلم'''، مسلم بن حجاج نيشابوري (206-261ق.)، تصحيح محمد فواد عبدالباقي، بيروت، دار الفکر، 1419ق.
*'''عمدة القاري'''، محمود بن احمد البدرالعيني (م.855ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
*'''عوالم العلوم'''، عبدالله البحرانی(م. 1130ق), قم, مدرسه الامام المهدی عجل الله, 1407ق.
*'''فتح العزيز شرح الوجيز'''، عبدالکريم بن محمد الرافعي (م.623ق.)، بيروت، دار الفکر.
*'''الکافي'''، محمد بن يعقوب کليني (م.329ق.)، تحقيق علي‌اکبر غفاري، تهران، دار الکتب اسلاميه، 1363ش.
*'''المبسوط في فقه الاماميه'''، محمد بن حسن الطوسي (م.460ق.)، تحقیق محمد باقر البهبودي، تهران، المكتبة المرتضويه، 1387ق.
*'''مختلف الشيعة في احکام الشريعه'''، حسن بن يوسف حلي (م.  726ق.)، قم، النشر الاسلامي ، 1413ق.
*'''مستند الشيعة في احکام الشريعه'''، احمد بن محمد مهدي النراقي (م.  1245ق.)، قم، مؤسسة آل البيت لاحياء التراث، 1415ق. 
*'''المعالم الأثيرة في السنة و السيرة'''، محمد محمد حسن شراب، بيروت، دار القلم، 1411ق.
*'''معالم مکة التاريخيه'''، عاتق بن غيث البلادي؛ مکه، دار مکه، 1403ق.
*'''معجم البلدان'''، ياقوت بن عبدالله الحموي (م.626.ق.)، بيروت، دار صادر، 1995م.
*'''معجم المعالم الجغرافية في السيرة النبويه'''، عاتق بن غيث البلادی (م.1431ق.)، مکه، دار مکه، 1402ق.
*'''المغني'''، عبدالله بن قدامه (م.620ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه.
*'''منتهی المطلب في تحقيق المذهب'''، حسن بن يوسف حلي (م.  726ق.)، مشهد، انتشارات بنياد پژوهش‌هاي اسلامي آستان قدس رضوي، 1414ق.
*'''موسوعة مرآة الحرمين الشريفين و جزيرة العرب'''، ايوب پاشا صبري (م.1307ق.)، القاهره، دار الآفاق العربيه، 1424ق.
*'''النهاية في مجرد الفقه و الفتاوي'''، محمد بن حسن الطوسي (385-460ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي، 1400ق.
*'''وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملي (1033-1104ق.)، الحر العاملي (م.1104ق.)، قم، آل البيت، 1414ق.
لطفاً توجه داشته‌باشید که همهٔ مشارکت‌ها در ویکی حج منتشرشده تحت Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike در نظر گرفته‌می‌شوند (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). اگر نمی‌خواهید نوشته‌هایتان بی‌رحمانه ویرایش و توزیع شوند؛ بنابراین، آنها را اینجا ارائه نکنید.
شما همچنین به ما تعهد می‌کنید که خودتان این را نوشته‌اید یا آن را از یک منبع با مالکیت عمومی یا مشابه آزاد آن برداشته‌اید (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). کارهای دارای حق تکثیر را بدون اجازه ارائه نکنید!
لغو راهنمای ویرایش‌کردن (در پنجرهٔ تازه باز می‌شود)

الگوهای به‌کاررفته در این صفحه:

برگرفته از «https://wikihaj.com/view/ذات_عرق»