در حال ویرایش سقاخانه

[[پرونده:سقاخانه۱.jpeg|بندانگشتی|تصویر یک سقاخانه در [[ایران|ایران]]، که کاربری [[زیارت|زیارتی]] نیز یافته است.|جایگزین=|370x370پیکسل]]
'''سقاخانه'''، جایی است که در آن برای تشنگان، آب ذخیره می‌کنند، یا به افراد آب داده می‌شود. 

سقاخانه‌ها در گذشته، در بیشتر موارد، سقف و سایه‌بانی داشته و  مردم آن را [[تبرک|متبرک]] و مقدس می‌شمردند. در برخی از مکان‌های مقدس نیز، سقاخانه ساخته شده و گاه مردم آن را متبرک دانسته‌اند. یکی از سقاخانه‌هایی که امروزه وجود دارد، [[سقاخانه اسماعیل طلایی]] در [[حرم امام رضا(ع)]] است. [[مسجدالحرام]]، [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]]، [[آستان مقدس حضرت عباس(ع)|حرم حضرت عباس(ع)]] دارای سقاخانه‌های گوناگون بوده که همه آن‌ها از میان رفته است. در [[عرفات]] نیز سقاخانه‌ای بوده که بعدها، کاربری آن به زیارتگاه تغییر یافته است.

==معرفی==
سقاخانه، جایی است که در آن برای تشنگان، آب ذخیره می‌کنند، یا به افراد آب داده می‌شود. در گذشته، برای سیراب کردن عزاداران، مکان‌هایی اختصاص می‌یافت که عزاداران در ایام عاشورا و روزهای گرم، از آب خنک آن بنوشند. سنگاب‌خانه نیز، محلی بوده که ظرف‌های بزرگ مخصوص نوشیدن آب سرد، در ایام عزاداری در آن قرار می‌گرفت. سقاخانه در بیشتر موارد، سقف و سایه‌بانی داشته و  مردم آن را [[تبرک|متبرک]] و مقدس می‌شمردند و چون کاری نیک و خداپسندانه بود، نزد مردم احترام داشت و برای تأمین آب خنک آن، نذر می‌کردند. سقاخانه در برخی موارد، محل نذر و نیاز و دعا و حاجت خواستن نیز بود. سقاخانه‌ها را [[شیعه|شیعیان]] به یاد شهادت [[امام حسین(ع)]] و برای رسیدن به ثواب بنا می‌کردند و بیشر، دیوارهای آن آراسته به کاشی و مزین به تمثالی از حضرت عباس(ع) بود که بر کاشی‌های دیوار سقاخانه نقش می‌بست. بیشتر، در زیر سقاخانه‌ها، آب‌انباری وجود داشت که آب سقاخانه را تأمین می‌کرد.<ref name=":0">حرم در واژه‌ها، ص۲۸.</ref>

==در مکان‌های مقدس==

====مسجد الحرام====
{{اصلی|سقاخانه عباس}}به گفته ابراهیم رفعت پاشا، در کتاب مرآة الحرمین، در سمت شرقیِ کعبه و جنوب زمزم، حجره بزرگی به نام سقاخانه عباس وجود داشت که دارای دریچه‌هایی در چهار طرف بود. گفته شده عباس بن عبدالمطلب در این جایگاه حاجیان را سیراب می‌کرد. فاصله میان این سقاخانه تا حجرالأسود را هشتاد ذراع آهنی{{یادداشت|ذراع آهنی، معادل ۵۶۱۷ سانتیمتر است.}} دانسته‌اند. <ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ، ص۱۸۸ و ۱۸۹.</ref>

تا سال ۱۳۳۲ق، ساختمان مربعی، بر دهانه چاه زمزم پا برجا بود و دَرِ گنبد زمزم در سمت شرقی این اتاق قرار داشت. همچنین در سمت جنوبی آن طاقی بود به همراه پنجره‌ای که در این نقطه نیز سقاخانه‌ای قرار داشت و مردم از آن استفاده می‌کردند.

در سال ۱۳۴۶ق. به دستور عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود، دو سقاخانه دیگر در ضلع شمالی و جنوبی خانه زمزم ساخته شد که از ساختمان‌های پیشین زیباتر بود.

در آغاز توسعه مسجدالحرام، در سال ۱۳۸۲ق، همه ساختمانهای یاد شده از میان برداشته شد و امروزه (۱۳۸۷ش)، در محل چاه زمزم که در امتداد رکن حجرالأسود می‌باشد، تنها سنگی دایره‌ای به قطر دو متر و نیم، بر روی دهانه چاه و در کف مسجدالحرام قرار داده شده است.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ، ص۱۹۲.</ref>

====عرفات====
به باور برخی، در سرزمین عرفات، سقاخانه‌ای در [[بنی‌عباس|دوره عباسی]] ساخته شده بوده که بعدها، کاربری زیارتی یافته و به گنبد یا مطبخ آدم شهرت یافت.<ref>عرفات و بناهای آن در گذر تاریخ، فصلنامه میقات، شماره۱۰۴، ص۱۳۰.</ref>

====حرم امام حسین(ع)====
[[پرونده:سقاخانه حرم امام حسین(ع).jpg|بندانگشتی|سقاخانه [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]]، که در گذشته تخریب شده است.]]
نخستین سقاخانه [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]]، توسط احمد شکری یکی از نوادگان محمد نجبیب پاشا عثمانی، در سمت شرقی صحن ساخته شد. وی افزون بر آب آشامیدنی، مقدار زیادی شکر نیز برای مصرف زائران در سقاخانه خود می‌ریخت. در سال ۱۲۸۲ق. مادر سلطان عبد المجید عثمانی، دستور داد سقاخانه دیگری در سمت جنوب‌شرقی صحن ساخته شود. حاج حبیب حافظ، جد خاندان آل حافظ، سقاخانه دیگری روبه‌روی سقاخانه پیش‌گفته ساخت. در سال ۱۳۲۲ق. سقاخانه‌ای در ورودی باب القبله ساخته شد. همه این سقاخانه‌ها در سال ۱۳۶۳ق. در اثر توسعه و بازسازی حرم، ویران شدند.<ref>کربلا و حرمهای مطهر، ص۱۸۱-۱۸۳؛ راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۰۷.</ref>

====حرم حضرت عباس(ع)====
[[پرونده:سقاخانه اسماعیل طلایی.jpg|بندانگشتی|سقاخانه اسماعیل طلایی، در [[آستان مقدس امام رضا(ع)|حرم امام رضا(ع)]].]]
به باور برخی، درگذشته دو سقاخانه در [[آستان مقدس حضرت عباس(ع)|حرم حضرت عباس(ع)]] وجود داشته است. اولی در زاویه شرقی صحن و در مقابل [[مقبره راجه]] قرار داشته و توسط جمعیت «بهره» (فرقه [[اسماعیلیه]]) بنا شده بود و کنار آن دو نخل خرما و یک درخت سدر قرار داشت. دومی درگوشه غربی صحن، نزدیک باب السوق بنا شده بود و در کنار آن دو نخل خرما قرار داشت. این سقاخانه‌ها ویران شده و امروزه اثری از آن‌ها و درختان نخل کنار آن‌ها نیست.<ref>کربلا و حرمهای مطهر، ص۳۱۷؛ راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۳۵.</ref> برخی، از سقاخانه‌ای دیگر در صحن کوچک حرم حضرت عباس(ع) خبر داده‌اند. به گفته آن‌ها، در گذشته، صحن کوچکی به شکل مربع، کنار باب القبله، وجود داشت که در شرق آن، یک حجره و یک سقاخانه قرار داشت. هنگام ساخت خیابانی که آستان حضرت عباس(ع) را دربرگرفته است، نیمی از این صحن، خراب شد و باقی‌مانده آن نیز بعدها در گنجینه آستان، ادغام شد. این محل، زمانی مسجد و رواق بود و بعدها در سال ۱۳۸۳ق. (۱۹۶۳م)، [[کتابخانه آستان حضرت عباس(ع)]] نام گرفت.<ref>کربلا و حرمهای مطهر، ص۳۰۳؛ زیارتگاه‌های عراق'''،''' ص۲۲۸.</ref>

====حرم امام رضا(ع)====
در [[آستان مقدس امام رضا(ع)|حرم امام رضا(ع)]] سه سقاخانه به شکل هشت ضلعی در صحن‌های انقلاب و قدس و جمهوری قرار دارد. معروف‌ترین و قدیمی‌ترین سقاخانه نیز در صحن انقلاب است، که به سقاخانه «اسماعیل طلایی» مشهور است.<ref name=":0" />

==پانوشت==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = فرهنگ زیارت،
| پس از لینک = جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره دوازدهم، ص۳۷
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1268/1/37
}}
* '''حرم در واژه‌ها'''، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
* '''راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق'''، احسان مقدس، مشعر، تهران، ۱۳۸۸ش.
* '''زیارتگاه‌های عراق، معرفی زیارتگاه‌های مشهور در کشور عراق'''، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، احمد خامه یار، نشر مشعر، تهران، ۱۳۹۵ش.
* '''عرفات و بناهای آن در گذر تاریخ'''، احمد خامه‌یار، فصلنامه علمی ـ ترویجی میقات حج، شماره ۱۰۴، تابستان ۱۳۹۷ش، ص۱۱۱-۱۳۴.
* '''کربلا و حرم‌های مطهر'''، سلمان هادی طعمه، ترجمه حسین صابری، مشعر، تهران، ۱۳۸۸ش.
* '''کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ'''، محمدطاهر کردی، ترجمه هادی انصاری، مشعر، تهران، ۱۳۸۷ش.
{{پایان}}