در حال ویرایش سلطان محمد خدابنده

{{جعبه اطلاعات حاکم
| عنوان         =سلطان محمد خدابنده
| تصویر         =گنبد سلطانیه.jpg
| اندازه تصویر  =
| توضیح تصویر   =مقبره سلطان محمد خدابنده در سلطانیه
| نام           = اُلجایتو، سلطان‌ محمد خدابنده‌ بن ارغوان‌خان
| لقب           =غیاث‌الدین‌
| تولد          =۶۸۰ ق
| مرگ           =۷۱۶ ق
| پدر           =[[ارغون بن آبقا|ارغون بن آبْقا]]
| مادر          =اروک خاتون
| فرزندان       =
| همسر          =
| دین           =[[مذهب شیعه]]
| محل دفن       = شهر سلطانیه از توابع زنجان
| سمت           =هشتمین پادشاه ایلخانی [[ایران]]
| سلسله         =[[مغول]] _ [[ایلخانیان]]
| گستره حکمرانی =
| آغاز حکومت    =۱۵ [[ذی‌الحجه]] 703ق
| پایان حکومت   =۷۱۶ق
| همزمان با     =[[علامه حلی]]
| مرکز حکومت    =تبریز و سلطانیه
| اقدامات مهم   =شیعه شدن، رسمی کردن [[تشیع]] در ایران، کمک به [[حمیضه]] در اختلاف [[اشراف مکه]] و توجه به مساله [[حج]] و برطرف کردن مشکلات حجاج
| آثار برجا مانده =گنبد سلطانیه
| پیش از        =[[ابوسعید بهادر خان]]
| پس از         =[[غازان خان]]
}}
'''سلطان محمد خدابنده''' (٧٠٣ - ٧١6ه. ق) هشتمین حاکم از فرمان‌روایان‌ [[سلسله ایلخانان‌]] بود. سلطان محمد بعد از برادر خود [[غازان خان]] به حکومت رسید. پس از مناظره علمی [[علامه حلی]] و علمای اهل‌سنت در محضر سلطان، وی به [[مذهب تشیع]] گروید و تشیع را دین رسمی [[ایران]] اعلام کرد.

اختلاف [[اشراف حسنی مکه]] بر سر تسلط بر این شهر و نیز استفادۀ آنان از رقابت میان [[ممالیک]] و [[مغولان]] برای گرفتن کمک بیشتر یا حمایت از یکی از اشراف در برابر دیگری، پای ایلخانان را به مساله [[حج]] و توجه به [[مکه]] بیشتر باز کرد. این مسئله به نفوذ بیشتر ایلخانان در مکه انجامید و موجب شد توجه سلاطین مغول، بیش از پیش، به امور حج معطوف گردد، لذا در سال‌های 716 - 717 شمار زیادی از مغولان راهی مکه شدند.

==معرفی اجمالی==

سلطان محمد خدابنده بن ارغوان‌خان، هشتمین سلطان از فرمانروایان‌ نامدار [[سلسله ایلخانان‌]] بود که از ۷۰۳ تا ۷۱۶ ه‍.ق بر ایران حکمرانی کرد. سلطان محمد در عهد برادر خود [[غازان‌خان]]، ایالت خراسان را داشت. بعد از غازان‌خان سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) که به [[مذهب تشیع]] گرویده بود، به آذربایجان آمده پادشاه شد و [[خواجه رشیدالدین فضل‌الله]] و خواجه سعدالدین را وزارت بخشید و شهر سلطانیه را دارالملک خود قرار داد. 

مناظرات [[علامه حلی]] با علمای [[اهل‌سنت]] در محضر الجایتو (سلطان محمد خدابنده)، پادشاه ایلخانی در [[ایران]]، یکی از عوامل گرویدن این سلطان به مذهب تشیع بود.<ref>زیارتگاه‌های عراق، ص54.</ref> تدین وی و علل سیاسی، او را بر آن می‌داشت تا بیش از گذشته به مساله [[حج]] و برطرف کردن مشکلات حجاج اقدام کند.
==کمک به حمیضه در اختلاف اشراف مکه==

با درگذشت [[ابونمی محمد بن حسن]] (م٧٠١ه. ق) و بالا گرفتن اختلافات میان فرزندان وی، پای دولت ایلخانی هم به حوادث مکه باز شد. سلطان محمد خدابنده و فرزندش ابوسعید به دفاع از حمیضه، فرزند ابو نمی‌‌‌‌ در مقابل سایر برادران پرداختند. اختلاف میان [[اشراف حسنی]] در مکه، به گونه‌ای بود که یک گروه طرفدار تسلط مصر و گروه دیگر طرفدار تسلط ایلخانان و احیانا شاهان زیدی یمن بودند.

در این عصر، گویا [[اشراف مکه]] از تسلط [[ممالیک]] بر [[حجاز]] ناخشنود بودند. اشتراک مذهبی اشراف [[زیدی‌ مذهب]] با سلطان ایلخان مغول که شیعه امامی بود، در نزدیک شدن به هم نقش داشت. از این‌رو، در جریان اختلافات فرزندان [[شریف مکه]]، ابونمی بر سر امارت بر [[مکه]]، [[حمیضه]]، پسر او از سپاه اعزامی مصر که جانبدار امارت برادرش، [[رمیثه]] بودند، شکست خورد (سال716ه. ق).<ref>غایة المرام، ج٢، ص٨4؛ الدرر الکامنه، ج٢، ص٧٩؛ اتحاف الوری، ج٣، ص١54.</ref>

حمیضه به [[عراق]] گریخت و به سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) پناهنده شد و از او یاری خواست. ایلخان مغول وی را به گرمی پذیرفت و سپاهی به تعداد هزار اسب سوار (یا ده هزار نفر) به فرماندهی امیر طالب دلقندی افطسی در اختیار او قرار داد تا به مکه و سپس به شام بروند و آنجا را تسخیر کنند.<ref>العقد الثمین، ج4، ص١٠٠-١٠٣؛ غایة المرام، ج٢، ص٧6 و ٧٧؛ اتحاف الوری، ج٣، ص١55.</ref> و خراج بصره را نیز برای مخارج راه، به وی سپرد. وی در میانه راه، از درگذشت ایلخان مغول آگاهی یافت.<ref>العقد الثمین، ج4، ص١٠٣؛ غایة المرام، ج٢، ص٧٧.</ref>

گرچه اعراب بادیه در راه به حمیضه حمله کردند و قسمتی از اموالش را به تاراج بردند، ولی سرانجام توانست با یاری نیروهای اولجایتو، بر مکه مسلط شود و به نام جانشین اولجایتو، [[ابوسعید خان بهادر]] در مکه خطبه بخواند.<ref>تاریخ اولجایتو، ص٢٠٠؛ اتحاف الوری، ج٣، ص١5٨؛ تاريخ اولجايتو، ص ١١٩ و ٢٠٠.</ref>

==نفوذ ایلخانیان در حجاز==

امارت حمیضه بر [[مکه مکرمه]] سبب نفوذ بیشتر [[ایلخانیان]] در حجاز شد، اما حکومت این شریف به طول نیانجامید و ممالیک، برادرش رمیثه را به‌عنوان [[امیر مکه]] انتخاب کردند.<ref>السلوک، ج٢، جزء٢، ص١٨5.</ref>

بنا بر گزارش‌های دیگر، سپاه همراه حمیضه تا نزدیک [[قطیف]] پیش رفتند که با مرگ اولجایتو، وزیرش، خواجه رشیدالدین که با دلقندی دشمنی داشت، از او خواست سپاه را متفرق کند و حمیضه به عراق بازگشت.<ref>ر. ک: العقد الثمین، ج4، ص٢٣٩؛ غایة المرام باخبار سلطنة البلد الحرام، ج٢، ص6١.</ref> گزارش دیگری از ورود آنان به حوالی مکه خبر داده است که در پی کسب تکلیف رمیثه از ممالیک مصر اجازه ورود به آنان داده نشد.<ref>غایه المرام، ج٢ص6٢.</ref> برخی منابع، برای دامن زدن به اختلافات مذهبی در درگیری‌های سیاسی و تحریک سنیان بر ضد شیعه، هدف از اعزام نیرو از سوی خدابنده را انتقال جنازه شیخین به جای دیگر دانسته‌اند.<ref>اتحاف الوری، ج٣، ص١55.</ref>

به هر روی، این مسئله به نفوذ بیشتر ایلخانان در مکه انجامید و موجب شد توجه سلاطین مغول، بیش از پیش به مسائل مکه و امور مربوط به حج معطوف گردد. در نتیجه، اولجایتو هم به‌علت مسلمان بودنش و هم به علل سیاسی و رقابت بین [[اشراف حسنی]] به امر [[حج]] و [[حرمین]] توجه داشت.

==پیوند به بیرون==

* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/18697/اولجایتو-نخستین-چهره-شیعه-در-تاریخ-ایلخانان اولجایتو؛ نخستین چهره شیعه در تاریخ ایلخانان، کیوان لولویی، مجله کیهان فرهنگی، آبان 1378 - شماره 157 (3 صفحه - از 52 تا 54).]

* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1076419/مسأله-راه-حج-در-مناسبات-حکومت-های-شرق-و-غرب-ایران-از-غزنویان-تا-صفویه مسأله راه حج در مناسبات حکومت های شرق و غرب ایران ( از غزنویان تا صفویه)، مقصودعلی صادقی، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، بهار و تابستان 1393 - شماره 8 علمی-پژوهشی (وزارت علوم) (26 صفحه - از 117 تا 142).]

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{برگرفتگی

|پیش از لینک = کتاب

|منبع = مناسبات ایرانیان با حجاز در دوره های مختلف تاریخ اسلام، محمود سامانی.

|پس از لینک = بخش «سلطان محمد خدابنده»، ص132-134،

| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1385/1/237

}}
*'''تاريخ اولجايتو'''، عبدالله بن محمد القاشانى (م٧٣٨ه .ق)، به كوشش: همبلى، تهران، علمى و فرهنگى، ١٣٨۴ه.ش.
*'''زیارتگاه‌های عراق'''، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم.
*'''الدرر الكامنة فى اعيان المأة الثامنه'''، ابن حجر العسقلانى (م٨۵٢ه .ق)، بيروت، دار احياء التراث العربى.
*'''غاية المرام باخبار سلطنة البلد الحرام'''، عبدالعزيز بن فهد المكى (م٩٢٠ه .ق)، به كوشش: شلتوت، السعوديه، جامعة القرى، ١۴٠٩ه .ق.
*'''اتحاف الورى'''، عمر بن محمد بن فهد (درگذشت ٨٨۵ه .ق)، به كوشش: عبدالكريم، مكه، جامعة ام‌القرى، ١۴٠٨ه .ق.
*'''السلوك لمعرفة دول الملوك'''، المقريزى (م٨۴۵ه .ق)، به كوشش: محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، ١۴١٨ه .ق.
*'''العقد الثمين فى تاريخ البلد الامين'''، محمد الفأسى (م٨٣٢ه .ق)، به كوشش: محمد عبدالقادر، بيروت، دار الكتب العلميه، ١۴١٩ه .ق.
{{پایان}}
{{حاکمان ایلخانیان}}

[[رده:افراد تاثیرگذار بر حرمین]]
[[رده:حاکمان ایلخانیان]]
[[رده:حاکمان ایران]]