در حال ویرایش قبر ابراهیم مجاب
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۱]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=M-mohammad }} | |||
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | ||
| عنوان = | | عنوان = | ||
| خط ۱۹: | خط ۲۲: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''قبر | '''قبر ابراهیم مجاب'''، در رواقی به نام خود وی، در [[آستان مقدس امام حسین(ع)]] واقع شده است. | ||
سیدابراهیم بن محمد بن موسی بن جعفر(ع)، از نوادگان [[موسی بن جعفر(ع)]] است. او اولین کسی است که در [[کربلا]] ساکن شد. هرچند در لقب و نسب و محل دفن او دیدگاه‌های متفاوتی بیان شده اما بیشتر علمای انساب، به سکونت و وفات [[ابراهیم مجاب]] در [[حائر حسینی]]، اعتراف دارند. | |||
قبر این سید جلیل‌القدر در رواقی قرار دارد که آن رواق در گذشته یکی از صحن‌های حرم مطهر امام حسین(ع) بوده و [[مقابر علویین]] نام داشت و از این رواق، دو در به صحن مطهر گشوده می‌شود. ضریح قبلی این قبر از جنس فولاد بود ولی امروزه ضریح نقره‌ای زیبایی ساخت هنرمندان ایرانی بر روی قبر نصب است. | |||
==معرفی اجمالی ابراهیم== | |||
ابراهیم بن محمد بن امام موسی کاظم(ع)، مکنا به ابومحمد، <ref>تحفة الازهار، ج3، ص280؛ الشجرة الطیبة، ص25؛ الکواکب المنتشرة، ج1، ص70.</ref> ملقب به تاج‌الدین<ref>الشجرة الطیبة، ص25؛ المشاهد المشرفة، ج1، ص63.</ref> و مجاب<ref>عمدة الطالب، ص263؛ النفحة العنبریة، الیمانی الموسوی، ص90؛ مناهل الضرب، الاعرجی النجفی، ص474؛ الاساس لانساب الناس، السید حسین ابوسعیدة، ص205؛ الدر المنثور، الاعرجی النجفی، ص228.</ref> و مشهور به ضرّیر، <ref>المجدی، ص313؛ الشجرة المبارکة، ص103؛ النفحة العنبریة، ص90.</ref> مکفوف<ref>الشجرة الطیبة، ص25.</ref> و کوفی<ref>المجدی، ص313؛ الشجرة المبارکة، ص103.</ref> است. بدان علت که ایشان در آخر عمر، نابینا و زمین‌گیر شد، به ضریر و مکفوف، مشهور گشت.<ref>انجاز العدات، محمد رحمتی، ص115.</ref> | |||
وی سیدی جلیل‌القدر، عظیم‌الشان و بزرگوار بود. او نخستین علوی است که در سال 247 ه. ق، پس از مرگ [[متوکل عباسی]]، از [[کوفه]] به [[کربلا]] آمد و آنجا سکونت گزید.<ref>المشاهد المشرفة، السید حسین ابوسعیدة، ج1، ص63.</ref> در آن دوران، محمد منتصر، پسر متوکل، امور خلافت را در دست گرفته بود. او از آنچه متوکل بر علویان روا داشته بود، اندوهگین و آزرده خاطر شده بود. از این‌رو به علویان اجازه داد تا [[قبر امام حسین(ع)]] را زیارت کنند. در این دوران بود که سید ابراهیم، مرقد امام را زیارت کرد و به هنگام زیارت، رو به مرقد امام(ع) با عبارت «السلام علیک یا جدّاه» سلام کرد و از درون ضریح، با عبارت «و علیک السلام یا ولدی» پاسخ شنید و از همین رو، به «مُجاب» شهرت یافت.<ref>کربلا و حرم‌های مطهر، ص158.</ref> | |||
==دیدگاه‌ها در محل دفن ابراهیم== | |||
چند نکته: با وجود آنکه بیشتر علمای انساب، به سکونت و وفات ابراهیم مجاب در [[حائر حسنی]]، اعتراف دارند، برخی از پژوهشگران، در محل دفن او تردید نموده‌اند که در اینجا، به آن اشاره می‌کنیم. | |||
===حضور ابراهیم در ایران=== | |||
[[بیهقی]] قائل است که ابراهیم مجاب، در سال 285 ه. ق، به نیشابور رفته و در آنجا، حدیث نقل نموده است.<ref>لباب الانساب، ج2، ص716.</ref> («ابراهیم بن محمد، حضر بنیسابور وروی بها الاحادیث سنة خمس وثمانین ومائتین.) بر همین اساس، برخی تصور کرده‌اند که پس از شهادت [[امام رضا(ع)]]، سید ابراهیم مجاب با پدر و برخی دیگر از پسرعموهایش، به همراه عمویشان [[احمد بن موسی(ع)]]، به [[ایران]] سفر کرده و پس از درگیری با حاکم شیراز، نابینا شده و فرار کرده است و به سختی، با گذشتن از سرزمین‌های زیادی، (برخی آمل و شیراز و نیشابور را ذکر می‌کنند.) به کوفه رسیده و در آنجا ساکن شده است.<ref>مرقدها و مکان‌های زیارتی کربلا، ص100.</ref> اما شیرازی‌ها بر اساس مدارک ضعیف متاخر قائل‌اند که او در شیراز وفات کرده و کنار پدرش، محمد عابد، دفن شده است.<ref>دانشنامه بقاع و اماکن متبرکه، فقیه بحرالعلوم، ج1، ص184 و 185.</ref> | |||
[[بیهقی]] قائل است که ابراهیم مجاب، در سال 285 ه. ق، به نیشابور رفته و در آنجا، حدیث نقل نموده است.<ref>لباب الانساب، ج2، ص716.</ref> بر همین اساس، برخی تصور کرده‌اند که پس از شهادت [[امام رضا(ع)]]، سید ابراهیم مجاب با پدر و برخی دیگر از پسرعموهایش، به همراه عمویشان [[احمد بن موسی(ع)]]، به [[ایران]] سفر کرده و پس از درگیری با حاکم شیراز، نابینا شده و فرار کرده است و به سختی، با گذشتن از سرزمین‌های زیادی، (برخی آمل و شیراز و نیشابور را ذکر می‌کنند.) به کوفه رسیده و در آنجا ساکن شده است.<ref>مرقدها و مکان‌های زیارتی کربلا، ص100.</ref> اما | |||
عده‌ای دیگر نیز معتقدند که او به طبرستان گریخت و در شهر آمل، از دنیا رفت که به ابوجواب (منظور همان مجاب است که با تصحیف به ابوجواب شهرت پیدا کرده است.) شهرت دارد.<ref>همان، ج1، ص99 و 100.</ref> | عده‌ای دیگر نیز معتقدند که او به طبرستان گریخت و در شهر آمل، از دنیا رفت که به ابوجواب (منظور همان مجاب است که با تصحیف به ابوجواب شهرت پیدا کرده است.) شهرت دارد.<ref>همان، ج1، ص99 و 100.</ref> | ||
==== | ====مردود بودن حضور ابراهیم در ایران==== | ||
ادعای حضور | ادعای حضور ابراهیم مجاب در ایران، از اساس مردود است، زیرا بیهقی، تاریخ حضور او را در نیشابور، سال 285 ه. ق نوشته است، درحالی‌که به گفته دیگر مورخان، او در سال 248 ه. ق، در حائر حسینی ساکن شده و در همانجا، وفات یافته و دفن شده است.<ref>المشاهد المشرّفة، ج1، ص63؛ بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص122.</ref> | ||
=== | ===دیدگاه یمانی و صدر=== | ||
[[سیدمحمدکاظم یمانی موسوی]] تصریح دارد که او در مشهد امام حسین(ع) مدفون است.<ref>النفحة العنبریة، 90.</ref> | [[سیدمحمدکاظم یمانی موسوی]] تصریح دارد که او در مشهد امام حسین(ع) مدفون است.<ref>النفحة العنبریة، 90.</ref> | ||
[[سیدحسین صدر]] در کتاب «[[نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین]]» آورده است:<ref>نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، ص21.</ref> «تا آنجا که من اطلاع دارم، خاندان ابراهیم مجاب، نخستین کسانی بودند که در کربلا سکونت کردند و تاکنون کسی را نیافته‌ام که پیش از آنان در کربلا ساکن شده باشد». | [[سیدحسین صدر]] در کتاب «[[نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین]]» آورده است: <ref>نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، ص21.</ref> «تا آنجا که من اطلاع دارم، خاندان ابراهیم مجاب، نخستین کسانی بودند که در کربلا سکونت کردند و تاکنون کسی را نیافته‌ام که پیش از آنان در کربلا ساکن شده باشد». | ||
== | ===اشتباه پژوهشگران=== | ||
متاسفانه در برخی از منابع متاخر، سید ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد بن امام موسی کاظم(ع)، با [[ابراهیم المرتضی]] فرزند امام کاظم(ع) خلط شده و برخی پژوهشگران، این دو را با یکدیگر، اشتباه گرفته‌اند. | متاسفانه در برخی از منابع متاخر، سید ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد بن امام موسی کاظم(ع)، با [[ابراهیم المرتضی]] فرزند امام کاظم(ع) خلط شده و برخی پژوهشگران، این دو را با یکدیگر، اشتباه گرفته‌اند. | ||
علامه حرزالدین، نخستین پژوهشگر متاخری است که این اشتباه را مرتکب شده و نوشته است:<ref>مراقد المعارف، ج1، ص42.</ref> | علامه حرزالدین، نخستین پژوهشگر متاخری است که این اشتباه را مرتکب شده و نوشته است: <ref>مراقد المعارف، ج1، ص42.</ref> | ||
ابراهیم اصغر، ملقب به مرتضی و مجاب، فرزند [[امام موسی کاظم(ع)]] است که مادرش، ام‌ولد نوبیه بود و «نحیله» نام داشت و در جانب شرقی [[بغداد]] وفات نمود و بدن او را به حائر حسینی منتقل کردند. مرقد او در حائر حسینی در کربلای مقدسه، پشت قبر جدش، [[امام حسین(ع)]] در زاویه رواق، در جهت شمال غربی است. روی قبر، ضریح مشبکی قرار دارد که آن را زیارت می‌کنند و به سید ابراهیم مجاب، معروف است. | ابراهیم اصغر، ملقب به مرتضی و مجاب، فرزند [[امام موسی کاظم(ع)]] است که مادرش، ام‌ولد نوبیه بود و «نحیله» نام داشت و در جانب شرقی [[بغداد]] وفات نمود و بدن او را به حائر حسینی منتقل کردند. مرقد او در حائر حسینی در کربلای مقدسه، پشت قبر جدش، [[امام حسین(ع)]] در زاویه رواق، در جهت شمال غربی است. روی قبر، ضریح مشبکی قرار دارد که آن را زیارت می‌کنند و به سید ابراهیم مجاب، معروف است. | ||
گویا این اشتباه به علت هم‌نام بودن ابراهیم مجاب با ابراهیم مرتضی و اتصال نسبشان به امام موسی کاظم(ع) و اتصاف هر دو به زهد و تقوا بوده است. از طرفی، حرزالدین، این مطلب را از [[سید بحرالعلوم]] نقل می‌کند، زیرا او نیز می‌نویسد: «ابراهیم مجاب، صاحب ابوالسرایا است».<ref>نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، ص21.</ref> این اشتباه آشکاری است؛ زیرا صاحب ابوالسرایا، ابراهیم مرتضی، فرزند امام هفتم(ع) است. | گویا این اشتباه به علت هم‌نام بودن ابراهیم مجاب با ابراهیم مرتضی و اتصال نسبشان به امام موسی کاظم(ع) و اتصاف هر دو به زهد و تقوا بوده است. از طرفی، حرزالدین، این مطلب را از [[سید بحرالعلوم]] نقل می‌کند، زیرا او نیز می‌نویسد: «ابراهیم مجاب، صاحب ابوالسرایا است». <ref>نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین، ص21.</ref> این اشتباه آشکاری است؛ زیرا صاحب ابوالسرایا، ابراهیم مرتضی، فرزند امام هفتم(ع) است. | ||
[[مامقانی]] نیز همین اشتباه را تکرار می‌کند و می‌گوید:<ref>تنقیح المقال فی علم الرجال، ج4، ص412.</ref> | [[مامقانی]] نیز همین اشتباه را تکرار می‌کند و می‌گوید: <ref>تنقیح المقال فی علم الرجال، ج4، ص412.</ref> | ||
بنا به تصریح علمای انساب، امام موسی کاظم(ع) دو فرزند به نام ابراهیم داشته است که یکی، ابراهیم اکبر و دومی ابراهیم اصغر بوده‌اند. در [[عمدة الطالب]] برای آن حضرت، 23 فرزند ذکر شده است. پنج نفر از آنان را نام می‌برد که فرزند نداشته‌اند و اختلافی دراین‌باره نیست. سه نفر را نیز نام می‌برد که فرزند دختر از خود بر جای نگذاشته‌اند و پنج تن دیگر، فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلاف است و از جمله آنان، ابراهیم اکبر است. ده نفر از آنان نیز فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلافی نیست و از جمله آنان، یکی ابراهیم اصغر است که لقب او مرتضی و مادرش، کنیزی اهل نوبه، به نام نجیه بوده است و این ابراهیم، فرزندان بسیاری داشته و قبرش در رواق سیدالشهدا(ع) است و [[سیدرضی]] و [[سیدمرتضی]] از نسل وی‌اند. | بنا به تصریح علمای انساب، امام موسی کاظم(ع) دو فرزند به نام ابراهیم داشته است که یکی، ابراهیم اکبر و دومی ابراهیم اصغر بوده‌اند. در [[عمدة الطالب]] برای آن حضرت، 23 فرزند ذکر شده است. پنج نفر از آنان را نام می‌برد که فرزند نداشته‌اند و اختلافی دراین‌باره نیست. سه نفر را نیز نام می‌برد که فرزند دختر از خود بر جای نگذاشته‌اند و پنج تن دیگر، فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلاف است و از جمله آنان، ابراهیم اکبر است. ده نفر از آنان نیز فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلافی نیست و از جمله آنان، یکی ابراهیم اصغر است که لقب او مرتضی و مادرش، کنیزی اهل نوبه، به نام نجیه بوده است و این ابراهیم، فرزندان بسیاری داشته و قبرش در رواق سیدالشهدا(ع) است و [[سیدرضی]] و [[سیدمرتضی]] از نسل وی‌اند. | ||
مامقانی در جای دیگری از کتاب خود، به این موضوع اشاره می‌کند و سپس اشتباه خود را این‌گونه تصحیح می‌کند:<ref>تنقیح المقال فی علم الرجال، ج4، ص49.</ref> | مامقانی در جای دیگری از کتاب خود، به این موضوع اشاره می‌کند و سپس اشتباه خود را این‌گونه تصحیح می‌کند: <ref>تنقیح المقال فی علم الرجال، ج4، ص49.</ref> | ||
برخی معتقدند قبری که در گوشه شمال غربی رواق حرم مطهر امام حسین(ع) است، قبر ابراهیم اصغر، جد سیدرضی و سیدمرتضی است. ولی با بررسی دقیق، مشخص شد که قبر مذکور، متعلق به ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند امام موسی کاظم(ع) است و افراد زیادی به این موضوع، اشاره کرده‌اند. | برخی معتقدند قبری که در گوشه شمال غربی رواق حرم مطهر امام حسین(ع) است، قبر ابراهیم اصغر، جد سیدرضی و سیدمرتضی است. ولی با بررسی دقیق، مشخص شد که قبر مذکور، متعلق به ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند امام موسی کاظم(ع) است و افراد زیادی به این موضوع، اشاره کرده‌اند. | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۴: | ||
==موقعیت آرامگاه== | ==موقعیت آرامگاه== | ||
آرامگاه این | آرامگاه این سید جلیل‌القدر، در قسمت شمال غربی، در رواقی به نام خود وی، در [[آستان مقدس امام حسین(ع)]] واقع شده است. از این رواق، دو در به صحن مطهر گشوده می‌شود که یکی، باب حبیب بن مظاهر است و در گذشته دارای کفشداری بوده متعلق به [[آل شریح]] و دیگری، «باب سید ابراهیم مجاب» است که کفشداری آن، به سید جعفر فرزند سید حسن، فرزند سید جعفر [[آل طعمه]] تعلق داشت. برای این رواق، درِ سومی هم به در مقابل باب سلطانیه، گشوده شده که کفشداری متعلق به سید‌هادی محمد مصطفی آل طعمه، در آن واقع است.<ref>کربلا و حرم‌های مطهر، ص158 و 159.</ref> | ||
در گذشته این رواق، یکی از صحن‌های حرم مطهر امام حسین(ع) بود و [[مقابر علویین]] نام داشت.<ref>الشجرة الطیبة، ص25.</ref> اما بعدها بر اثر توسعه حرم مطهر که مقداری به مساحت بناهای حرم افزوده شد، مرقد سید ابراهیم مجاب، در رواق غربی حرم قرار گرفت و چون این رواق، بزرگ شد، قبر سید ابراهیم مجاب، در شمال رواق مذکور واقع گشت.<ref>کربلا و حرم‌های مطهر، ص158.</ref> | در گذشته این رواق، یکی از صحن‌های حرم مطهر امام حسین(ع) بود و [[مقابر علویین]] نام داشت.<ref>الشجرة الطیبة، ص25.</ref> اما بعدها بر اثر توسعه حرم مطهر که مقداری به مساحت بناهای حرم افزوده شد، مرقد سید ابراهیم مجاب، در رواق غربی حرم قرار گرفت و چون این رواق، بزرگ شد، قبر سید ابراهیم مجاب، در شمال رواق مذکور واقع گشت.<ref>کربلا و حرم‌های مطهر، ص158.</ref> | ||
==ضریح مرقد== | ==ضریح مرقد== | ||
هنرمندان اراکی، پروژه ساخت ضریح جدید سید ابراهیم مجاب را از ابتدای سال 1390 ه. ش آغاز کردند و آن را در ششم اسفند سال 1392 ه. ش، جهت نصب به [[عتبات عالیات]] فرستادند و از روز هجدهم فروردین سال 93 کار نصب آن به مدت دوازده روز انجام شد و هم زمان با میلاد با سعادت [[حضرت زهرا(س)]] رونمایی شد. | روی مرقد سید ابراهیم، صندوقی از چوب ساج مرغوب قرار داشت و ضریحی از فولاد سبز، از آن محافظت می‌کرد. چندی پیش، ضریحی از برنز، جایگزین ضریح قبلی شد.<ref>مراقد المعارف، ج1، ص42؛ معجم المراقد والمزارات فی العراق، ص26.</ref> | ||
امروزه ضریح نقره‌ای زیبایی ساخت هنرمندان ایرانی بر روی قبر نصب است که به آن اشاره خواهد شد. | |||
تمام دیوارهای حرم مطهر، آینه‌کاری و ازاره آن، با سنگ مرمر نفیس تزیین شده است. هنرمندان اراکی، پروژه ساخت ضریح جدید سید ابراهیم مجاب را از ابتدای سال 1390 ه. ش آغاز کردند و آن را در ششم اسفند سال 1392 ه. ش، جهت نصب به [[عتبات عالیات]] فرستادند و از روز هجدهم فروردین سال 93 کار نصب آن به مدت دوازده روز انجام شد و هم زمان با میلاد با سعادت [[حضرت زهرا(س)]] رونمایی شد. | |||
این ضریح، از دو سازه تشکیل شده که سازه نخست آن، شامل بدنه اصلی می‌باشد و از چوب طراحی شده است که آن را استاد محمد نوری، گره‌چینی کرده است. بخش دوم ضریح، از مس و طلا می‌باشد که قلم‌زنی روی آن را استاد محمد مهدی باباخانی انجام داده است. طول و عرض ضریح، 3* 20/ 1 متر و ارتفاع آن، سه متر است و دارای نه پنجره و یک درِ طلایی است. برای ساخت این ضریح، پنجاه کیلوگرم طلا، 1150 کیلوگرم نقره و سیصد کیلوگرم مس، به کار رفته است.<ref>سایت خبری تحلیلی بولتن، تاریخ 13 اسفند 1391، کد خبر: 128532.</ref> | این ضریح، از دو سازه تشکیل شده که سازه نخست آن، شامل بدنه اصلی می‌باشد و از چوب طراحی شده است که آن را استاد محمد نوری، گره‌چینی کرده است. بخش دوم ضریح، از مس و طلا می‌باشد که قلم‌زنی روی آن را استاد محمد مهدی باباخانی انجام داده است. طول و عرض ضریح، 3* 20/ 1 متر و ارتفاع آن، سه متر است و دارای نه پنجره و یک درِ طلایی است. برای ساخت این ضریح، پنجاه کیلوگرم طلا، 1150 کیلوگرم نقره و سیصد کیلوگرم مس، به کار رفته است.<ref>سایت خبری تحلیلی بولتن، تاریخ 13 اسفند 1391، کد خبر: 128532.</ref> | ||
| خط ۸۳: | خط ۹۰: | ||
==دفن‌شدگان در جوار ابراهیم مجاب== | ==دفن‌شدگان در جوار ابراهیم مجاب== | ||
مکان کنونی، به عنوان «تربة العلویین» یا مقابر علویان، مشهور است<ref>منار الهدی فی الانساب، ص26.</ref> و جمعی از سادات و علما، در این مکان آرمیده‌اند. از دفن شدگان مشهور در این مکان، می‌توان از شخصیت‌های زیر نام برد:<ref>کربلا و حرم‌های مطهر، ص159.</ref> | مکان کنونی، به عنوان «تربة العلویین» یا مقابر علویان، مشهور است<ref>منار الهدی فی الانساب، ص26.</ref> و جمعی از سادات و علما، در این مکان آرمیده‌اند. از دفن شدگان مشهور در این مکان، می‌توان از شخصیت‌های زیر نام برد: <ref>کربلا و حرم‌های مطهر، ص159.</ref> | ||
- [[ابواحمد حسین موسوی]]: پدر سیدرضی و سیدمرتضی است که در ادامه به تفصیل بیشتری درباره وی سخن خواهیم گفت. | |||
- [[سیدعبدالله بحرانی]]: صاحب کتاب‌های گرانسنگی، چون [[الافاضات الحسینیه]] و شرح مختصر النافع [[محقق حلی]] در فقه. | |||
- [[سیدمحسن بن عبدالله بحرانی]]: او تقریرات درس استاد خود شیخ خلف بن عسکر را نوشته است. | |||
- [[سیدمحمد بن سیدمحسن بحرانی]]: او دارای تالیفاتی، از جمله الفصول البهیه فی بعض اخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد (در فقه) است. | |||
- [[سیدمحمد زینی حسنی]]: از علما و شعرا. | |||
- سیدمحمدمهدی سید سلیمان آل طعمه: از سادات آل طعمه و از نوادگان ابراهیم مجاب. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۵۳: | خط ۱۶۲: | ||
{{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}} | {{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}} | ||
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | |||
[[رده:مدفونان در حرم امام حسین(ع)]] | [[رده:مدفونان در حرم امام حسین(ع)]] | ||
[[رده:مکان‌های تاریخی کربلا]] | [[رده:مکان‌های تاریخی کربلا]] | ||
[[رده:مکان‌های مذهبی کربلا]] | |||
[[رده:اماکن زیارتی عراق]] | |||
[[رده:زیارتگاههای کربلا]] | [[رده:زیارتگاههای کربلا]] | ||
[[رده:مزار امامزاده‌های مدفون در کربلا]] | [[رده:مزار امامزاده‌های مدفون در کربلا]] | ||
[[رده:مزار فرزندان امام کاظم در کربلا]] | [[رده:مزار فرزندان امام کاظم در کربلا]] | ||