در حال ویرایش مدرسه حسن‌خان (کربلا)

| بنیانگذار = سردار حسن خان قزوینی

| مکان = در گوشه شمال شرقی صحن [[حرم امام حسین(ع)]]

}}'''مدرسه حسن‌خان''' یا '''مدرسة السردار حسن‌خان'''، در گوشه شمال شرقی صحن [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] قرار داشته و توسط سردار حسن خان، فرمانده لشکر [[دوره قاجار|قاجاری]]، در سال ۱۱۸۰ق. ساخته شده بود. این مدرسه، بزرگترین مؤسسه دینی [[کربلا]] محسوب شده، عالمان بزرگی در آن درس خوانده یا تدریس می‌کردند. بخش زیادی از این مدرسه در سال ۱۳۶۸ق. توسط استانداری کربلا و بخش دیگر آن در ۱۹۹۱م. پس از ناکامی [[انتفاضه شعبانیه]]، توسط نظام [[حزب بعثت|بعث]] تخریب شد. اکنون اثری از این مدرسه باقی نیست.

مدرسه حسن‌خان یا مدرسة السردار حسن‌خان، در گوشه شمال شرقی صحن [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]]<ref name=":0">تراث کربلاء، ص۳۶۸.</ref> و بین باب الشهدا و باب الکرامه قرار داشت. ورودی آن در مسجد و در راهرو باب‌الکرامه قرار گرفته بود. باب الکرامه را «باب مدرسه حسن‌خان» نیز می‌گویند، که همراه با مجموعه پیرامون آن، جزئی از مسجدِ مدرسه حسن‌خان بوده است. بخشی از مدرسه در صحن و بخشی نیز در بیرون صحن قرار داشت؛ از این روی، به نسبت امروز، بخش بزرگی از مدرسه در خیابان اطراف صحن و بخش کوچکی از آن در ضلع شمال شرق صحن واقع بود.<ref name=":1">حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴،  ص235.</ref>

حسن خان قزوینی، فرزند بهرام بیگ قاجار قوانلو قاجار ایروانی، فرمانده لشکر [[قاجار]] بود؛ از این روی به سردار شهرت داشت. وی در جنگ بین [[ایران|ایران]] و [[شوروی|روس]]، شجاعتش را اثبات کرد. او و برادرش حسین، از خیرین بوده و چندین مؤسسه علمی-فرهنگی ساخته بودند. وی در سال ۱۲۷۱ق. در [[کرمان]] درگذشت. بدن وی به [[نجف]] حمل شده و در جوار [[امام علی(ع)]] دفن شد.<ref>دائرة المعارف الحسینیه، ج۸، ص۱۵۲.</ref> وی، مبالغ زیادی برای پایه‌گذاری مدرسه و راه‌اندازی اوقافی برای هزینه‌های آن، وقف کرد.<ref name=":0" />

این مدرسه، در سال ۱۱۸۰ق. (۱۷۶۶م)، توسط سردار حسن‌خان ساخته شد<ref name=":0" /> و آخرین متولی آن، پیش از تخریب، سید عباس طباطبایی بود.<ref name=":3" /> مدرسه حسن‌خان، مدرسه‌ای وسیع، دارای ۷۰ اتاق<ref name=":0" /> و چند سالن بود.<ref name=":3">دائرة المعارف الحسینیة، ج۲، ص۲۳۶.</ref> زیباترین بخش این مدرسه، دیوارهای پوشیده از تزیینات هندسی نفیس، با شکل‌های هنرمندانه بود. بالای آن، کتیبه‌هایی از آیات قرآن وجود داشته و نقش‌های ماهرانه‌ای داشت.<ref name=":0" />

این مدرسه، بزرگترین مؤسسه دینی در [[کربلا]] بوده، کمتر مدرسه‌ای در [[عتبات عالیات]] مانند آن یافت می‌شد. در این مدرسه، عالمان سرشناسی مانند [[سید جمال‌الدین اسدآبادی]] و [[محمدشریف مازندرانی|شریف العلماء مازندرانی]] درس خوانده‌اند<ref name=":0" /> و عالمانی مانند آغابزرگ شهرستانی، [[فاضل دربندی]]، علامه اردکانی و اسماعیل یزدی حائری در آن تدریس کرده‌اند.<ref name=":4">مدینة الحسین(ع)، ج۴، ص۱۳.</ref>

[[سید حسین طباطبایی قمی]] معروف به حاج آقا حسین قمی، از مدرسه حسن‌خان وارد صحن می‌شد و در بخش شرقی صحن، نماز جماعت را اقامه می‌کرد.<ref name=":1" /> سید سلمان هادی آل طعمه (ت.۱۳۵۳ق)،<ref name=":6">زندگی‌نامه سید سلمان هادی آل طعمه، صحیفه اهل بیت(ع)، شماره ۱، ص۱۵۵.</ref> به یاد دارد که سید حسین طباطبایی قمی، در صحن [[آستان امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] نماز خوانده، و با همراهیِ [[میرزا مهدی شیرازی]]، از طاق زغفرانیه، به مدرسه حسن خان آمده و مدتی در مدرسه می‌نشستند.<ref name=":2">گفت و گو با نویسنده سخت کوش استاد سید سلمان هادی آل طعمه، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص۵۳.</ref>

در بازسازی‌ها بخش وسیعی از مدرسه<ref>راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۰۳.</ref> و موقوفات آن<ref name=":0" /> ویران شد. این تخریب، برای توسعه و بازسازی حرم<ref name=":3" /> و ساخت خیابان دایره‌ای دور حرم،<ref name=":5">[http://mk.iq/view.php?id=605&ids=1 مدرسة (السردار) حسن خان]، تراث کربلاء، العتبةالعباسیة المقدسة.</ref> در ۱۶ [[محرم]] سال ۱۳۶۸ق. (۱۸ نوامبر ۱۹۴۸م)<ref name=":0" /> به دستور عبدالرسول خالصی، استاندار وقت [[کربلا]] انجام شد.<ref>زیارتگاه‌های عراق، ص۱۸۵.</ref> برخی، این تخریب را ضرر و زیان بزرگ فرهنگی و معنوی دانسته‌اند.<ref>ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۳۷۱.</ref> سید عباس طباطبایی، آخرین متولی مدرسه حسن خان، طی نامه‌ای، اعتراض خود را به تخریب مدرسه اعلام کرده و در آن به تأییدیه آیت‌الله قمی و بیانات سید عبدالمهدی اشاره کرده است.<ref>ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی(ع)، ص۳۷۳.</ref>

آثاری از این مدرسه، تا سال ۱۴۴۱ق. (زمستان سال ۱۹۹۱م) باقی بود؛<ref name=":5" /> سید سلمان هادی آل طعمه (ت.۱۳۵۳ق)،<ref name=":6" /> در دهه پنجاهم از سده چهاردهم قمری، باقی‌مانده این مدرسه را دیده است.<ref name=":2" /> وی در کتاب تراث کربلاء، که در سال ۱۳۸۳ق. منتشر شده، از باقی‌مانده این مدرسه که شامل ۱۶ اتاق بوده، خبر داده است؛<ref name=":0" /> ولی پس از آن تاریخ، در سال ۱۴۴۱ق. (زمستان سال ۱۹۹۱م)، پس از [[انتفاضه شعبانیه]]، توسط نظام [[حزب بعث|بعث]] به طور کامل تخریب شد.<ref name=":4" />

| منبع = حاشیه و متن حائر حسینی،

| پس از لینک = ناصر غروی، ترجمه محسن سلامی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سوم و چهارم، تابستان و پاییز ۱۳۸۹، ص۲۳۵

*'''تراث کربلاء'''، سلمان هادی طعمه، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش.

*'''ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی(ع)'''، عبدالجواد کلیدار، ترجمه مسلم صاحبی، تهران، ۱۳۸۹ش.

*'''راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق'''، مشعر، تهران، ۱۳۸۸ش.

*'''زندگی‌نامه سید سلمان هادی آل طعمه'''، صحیفه اهل بیت(ع)، شماره ۱، بهار-تابستان ۱۳۹۴ش. ص۱۵۵.

*'''زیارتگاه‌های عراق معرفی زیارتگاه‌های مشهور در کشور عراق'''، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، احمد خامه یار، مشعر، تهران، بی‌تا.

*'''گفت و گو با نویسنده سخت کوش استاد سید سلمان هادی آل طعمه'''، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سوم و چهارم، تابستان و پاییز ۱۳۸۹ش. ص۵۰.