در حال ویرایش مسجد فسح

}}'''مسجد فَسح''' از مساجد قدیمی [[مدینه]] است. این مسجد در جنوب [[کوه احد]] و متصل به کوه است و از جهت دیگر در شمال [[مقبرة شهدای احد|مقبره شهدای احد]] و جنوب [[غار احد]] قرار دارد که مردم تصور می‌کنند [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در آن وارد شده است. نماز خواندن [[رسول خدا(ص)]] در روز [[جنگ احد]] در منابع قدیمی مختلف انعکاس داده شده و محققان معاصر، مکان اقامه نماز را مطابق با محدوده این مسجد می‌دانند. این مسجد در برخی منابع با عنوان «مسجد اُحُد» معرفی شده است. ساختمان این مسجد در سده‌های اخیر نیمه مخروبه بوده است.

'''مسجد فَسح''' که با نام «فسیح» هم شناخته می‌شود، در برخی منابع به دلیل نزدیکی به کوه احد با عنوان «مسجد اُحُد» معرفی شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=151 مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص151.]</ref> همچنین نام «مسجد الشِعب» نیز برای آن به کار رفته است.<ref>معالم المدینة المنورة بین المعمارة و التاریخ، کعکی، جلد2، ص355.</ref>

[[علی بن عبدالله سمهودی]]، تاریخ‌نگار سده نهم قمری، گزارش می‌کند که به باور عموم نام فسح به علت نزول آیه فسح (آیه 11 سوره مجادله){{یادداشت|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ

ای اهل ایمان، هرگاه شما را گفتند که در مجالس خود جای را (بر یکدیگر) فراخ دارید، جای باز کنید (و برای نشستن مکان بالاتر و نزدیک‌تر به پیغمبر تنازع و تزاحم مکنید) تا خدا بر توسعه (مکان و مقام و منزلت) شما بیفزاید.}} در این مکان بر [[رسول خدا(ص)]] بر این مسجد نهاده شده اما او دلیلی در تایید آن نیافته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=204 وفاء الوفاء، سمهودی، ج3، ص204.]</ref>

مسجد فسح در جنوب کوه احد و متصل به کوه است.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=126 التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص126.]</ref> این مسجد در شمال [[قبرستان شهدای احد|مقبره شهدای احد]] و در شمال [[مسجد حمزة بن عبدالمطلب (مدینه)|مسجد جامع سیدالشهدا]] و در جنوب [[غار احد]] قرار دارد؛ همان غاری که مردم تصور می‌کنند [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] در آن وارد شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=154 مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص154.]</ref>

پیشینه تاریخی مسجد فسح به سال‌های نخستین صدر اسلام بازمی‌گردد. نماز خواندن [[حضرت محمد (ص)|رسول‌ خدا(ص)]] در روز [[جنگ احد]] در منابع کهن گزارش شده است.<ref>السيرة النبوية، ابن هشام، ج3، ص604.</ref> بنابر گزارشی در تاریخ مدینه [[ابن شبه]] مکان نماز پیامبر مسجد کوچکی در منطقه احد و در سمت راست [[«شعب الجرار»|«شعب الجِرار»]] چسبیده به کوه بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=57 تاریخ مدینه ابن شبه، ص57.]</ref> برخی پژوهشگران معاصر مکان اقامه نماز را مطابق با محدوده این مسجد می‌دانند.<ref>معالم المدینة المنورة بین المعمارة و التاریخ، کعکی، جلد2، ص362.</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=155 مساجد الاثریه، عبدالغنی، ص155.]</ref>  

به گزارش [[محمد بن احمد مطری]] (متوفی 741ق) بنای مسجد کوچکی که در پایین کوه احد بوده در روزگار وی تخریب شده بود.<ref name=":0" /> گزارشی نزدیک به سخن مطری در منابع دیگری از جمله در قرن نهم<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=204 وفاء الوفاء، سمهودی، ج3، ص204.]؛ مغانم المطابه، فیروزآبادی، ج2، ص289.</ref> و دهم<ref>درر الفرائد، انصاری، ج3، ص1630.</ref> نیز تکرار شده است.  

طبق گزارشی از سده یازدهم قمری، مسجد با عرض حدود هجده ذراع موجود بوده است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%81%DB%8C_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1.pdf&page=163 عمدة الاخبار، عباسی، ص163.]</ref> در میانه سده چهاردهم قمری این مسجد بنایی با دیوارهای مرتفع اما بدون سقف داشته که در زمان حکومت عثمانی ساخته شده بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9%88_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB%D8%A7.pdf&page=192 تاریخ معالم المدینه قدیما و حدیثا، ص ۱۹۳]</ref> بنابر گزارشی تازه‌تر از سال 1418 قمری دیوارهای این مسجد در آن زمان تخریب شده بود و تنها دیوار جنوبی که محراب هم در آن قرار داشت، سالم‌تر از باقی دیوارها و یک و نیم متر ارتفاع داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=158 مساجد الاثریه، ص 185]</ref>  

بر اساس تصاویر موجود از مسجد فسح، بنای فعلی آن به شکل مستطیلی با دیوارهای کوتاه سنگی بازسازی شده است. ارتفاع دیوارها یکسان نیست و محرابی در سمت دیوار قبله قرار دارد. همچنین سازه‌ای به شکل سایه‌بان بر روی مسجد ساخته شده و داخل مسجد فرش شده است.<ref>تصاویر مستند کاربران مجازی [https://www.google.com/maps/place/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF+%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B3%D8%AD%E2%80%AD/@24.5099944,39.6128596,3a,75y,90t/data=!3m8!1e2!3m6!1sAF1QipMByh_DDWYLOtNEm2uPJxtDdlLnIrsQY7KELBE-!2e10!3e12!6shttps:%2F%2Flh5.googleusercontent.com%2Fp%2FAF1QipMByh_DDWYLOtNEm2uPJxtDdlLnIrsQY7KELBE-%3Dw203-h203-k-no!7i3024!8i3024!4m9!3m8!1s0x15bdbe7f9ec02dfb:0xe73388ab22cc24d3!8m2!3d24.5099944!4d39.6128596!10e5!14m1!1BCgIgARICGAI!16s%2Fg%2F12mb3_5ts?hl=fa&entry=ttu&g_ep=EgoyMDI1MDExNS4wIKXMDSoASAFQAw%3D%3D گوگل مپ] و وبسایت [https://welcomesaudi.com/activity/masjid-al-fasah-madinah welcome saudi]</ref>