در حال ویرایش مقام نخل مریم (کربلا)

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی

| مکان = [[حرم امام حسین(ع)]]، دیوار جانب بالاسر، روبه‌روی ضریح

| وضعیت = از میان رفته

'''مقام نخل مریم''' یا '''جِزْعِ النَّخلة'''، جایگاهی بود در [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]]، دیوار جنوبی بالاسر، رو به روی [[ضریح قبر امام حسین(ع)|ضریح]] که توسط سلطان اویس جلائری، در سال ۷۶۷ق. ساخته و توسط طاهر قیسی، در سال ۱۳۶۶ق. تخریب شد.

 

 

==نام==

مقام نخل مریم، با نام‌های نخلة مریم و جذع النخلة نیز خوانده شده است. <ref>گفت و گو با نويسنده سخت‌كوش استاد سيد سلمان هادى آل طعمه، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۴، ص۵۰.</ref> نخل مریم، به درخت خرمایی اشاره دارد که [[حضرت مریم]] هنگام به دنیا آوردن [[حضرت عیسی(ع)]] به آن پناه برد. بر پایه روایتی از [[امام سجاد(ع)]]، مکان به دنیا آمدن حضرت عیسی(ع)‌، [[کربلا]]، در محل [[آستان مقدس امام حسین(ع)|قبر امام حسین(ع)‌]] بود.<ref name=":1" /> نام جذع النخلة نیز، به واژگان «جذع النخلة» به معنای تنه درخت خرما، در آیه ۲۳ سوره مریم اشاره دارد.

مقام نخل مریم، در [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]]، ديوار جنوبى بالاسر، رو به روی ضریح، به فاصله تقريبى دو متر از آن، در محل خواندن دو رکعت نماز زیارت قرار داشت.<ref>گفت و گو با نويسنده سخت‌كوش استاد سيد سلمان هادى آل طعمه، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۴، ص۵۰؛ حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص 232.</ref> عضد الدوله نیز، در سفرنامه خود،‌ در سال ۱۲۸۴ق. نخل مریم را در «پيش روى مبارک و بالا سر مطهر» دانسته است.<ref>سفرنامه عضد الملك به عتبات، ص161. </ref>

این مقام، محرابی با سنگ‌های مرمر و دارای دو ستون به درازای نزدیک به نیم‌متر بود؛ وسط و بالای این دو ستون، سنگ مرمر گردی، به رنگ سیاه مایل به قرمز نصب بود و روی آن آیه‌ای از [[قرآن]] نوشته شده بود که به [[حضرت مریم(س)]] پس از به دنیا آوردن [[حضرت عیسی(ع)|عیسی(ع)]] می‌گفت: «هُزّى اِلَيكِ بِجِزعِ النَّخلِ تُساقِط عَلَيكِ رَطباً جَنياً»{{یادداشت|ماجرای به دنیا آمدن حضرت عیسی(ع) است که حضرت مریم(س) به تنه درخت خرمایی پناه برد. پس از به دنیا آمدن عیسی(ع) ندایی به مریم(س) گفت:‌ «تنه درخت را تکان بده تا خرمای تازه برایت بیافتد!»}} بر پایه گزارشی، این سنگ سیاه، در حفاری‌های حرم پیدا شده بود، البته مردم بر این باور بودند که این سنگ، با امداد غیبی، بدون دخالت بشر، به این مکان آمده است.<ref>تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، ص۸۳؛ حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص 232؛ تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، ص۸۳؛ سفرنامه عضد الملك به عتبات، ص161؛ تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، ص۸۳؛ شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ص۱۱۹ و ۱۲۰.</ref>

این مقام، با سنگ‌های مرمر خالص زینت داده شده بود، به گونه‌ای که بیننده درآغاز می‌پنداشت جنس آن‌ها آینه است. در وسط این محراب، سنگ سیاهی به شکل دایره با قطر نزدیک به ۴۰ سانتی‌متر قرار داشت.<ref>تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، ص۸۳.</ref> بر پایه گزارشی در سال ۱۲۸۴ق. این سنگ سیاه، میان دو ستون باريك تراشيده به ارتفاع يك ذراع، نصب شده بود.<ref>سفرنامه عضد الملك به عتبات، ص161. </ref> [[ناصرالدین شاه قاجار]]، در سال ۱۲۸۷ق. (۱۲۴۹ش)، از این دو ستون کوتاه یاد کرده و سنگ گرد را به رنگ سیاه مایل به قرمز گزارش کرده است. وی از زبان مردم گفته این سنگ ۱۵سال پیش خودش از خراسان با زائران می‌غلتیده و تا این جا آمده است.<ref>شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ص۱۱۹ و ۱۲۰.</ref> بنا بر گزارشی در سال ۱۲۸۴ق. مردم بر این باور بودند که این سنگ بدون امداد بشر به آن آستان آمده است.<ref>سفرنامه عضد الملك به عتبات، ص161. </ref> برخی گزارش کرده‌اند روی سنگ مرمر سیاه، نوشته شده بود: «هُزّى اِلَيكِ بِجِزعِ النَّخلِ تُساقِط عَلَيكِ رَطباً جَنياً»<ref>حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص 232.</ref> سید سلمان هادی آل طعمه (ت.۱۳۵۴ق) <ref>گفت و گو با نويسنده سخت‌كوش استاد سيد سلمان هادى آل طعمه، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۴، ص۵۰.</ref> گفته این سنگ را دیده است.<ref>گفت و گو با نويسنده سخت‌كوش استاد سيد سلمان هادى آل طعمه، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۴، ص۵۴.</ref>

محراب نخل مريم، به دستور سلطان اويس جلائرى (م.۷۷۴ق)، در ضمن دیگر بازسازی‌های او، در سال ۷۶۷ق.<ref name=":0">دائرة‌المعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، ج۲، ص۴۳.</ref> ساخته شد. تاریخ ساخت آن، در همان محل نوشته شده و حتی پس از [[حمله وهابیان به کربلا|یورش وهابیان به کربلا]]، در سال ۱۲۱۶ق. باقی بود. هنگامی که [[بنی عثمان|عثمانیان]] حکومت را به دست گرفتد، آن تاریخ را برداشتند.<ref>تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)، ص۸۳.</ref> به گزارش برخی، در سال ۱۲۱۶ق. تاریخ بازسازی حرم که سلطان اویس جلائری انجام داده بود،‌ از روی دیوار برداشته شد و به جای آن سنگ مرمر معروف به نخل مریم نصب شد.<ref name=":0" />

در سال ١٣۶۶ق (١٩۴۶م)، طاهر قیسی، برای نابودی مکان تاریخی نخل مریم بسیار پافشاری کرده،<ref>حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، سوم و چهارم، تابستان و پاییز 1389، ص 232؛ ترجمه تاریخ کربلا و حائر حسینی، ص۲۵۱. </ref> آن را از بین برد. او اهل سنت بوده و بر این باور بود که مردم نباید به این سنگ [[تبرک]] بجویند. پیش از تخریب، مردم به این سنگ تبرک کرده، سپس به زیارت [[قبر حبیب بن مظاهر اسدی|قبر حبیب بن مظاهر]] می‌رفتند. <ref>گفت و گو با نويسنده سخت‌كوش استاد سيد سلمان هادى آل طعمه، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۴، ص۵۰.</ref>

بر پایه [[قرآن]]، [[حضرت مریم]](س)، پس از این که به مکانی دور رفت، درد زایمان او را به سمت تنه درخت خرمایی کشاند. مریم(س) آرزو کرد کاش پیش از این می‌مرد و از فراموش‌شدگان می‌بود. [[حضرت عیسی(ع)]] به دنیا آمده، به امر خدا از زیر پای مریم(س) نهر آبی جاری شد و درخت خرما به بار نشست.<ref>سوره مریم، ۲۲-۲۵.</ref> در قرآن، به مکان دقیق ولادت حضرت عیسی(ع) اشاره نشده و تنها گفته شده مریم به مکانی دور، کناره گرفت.<ref>سوره مریم، ۲۲.</ref>  روایات، در این‌باره گوناگون است؛ برخی از مکان‌های گفته شده در روایات عبارتند از: بیت لحم،<ref>بحارالانوار، ج۱۴، ص۲۰۸.</ref> کربلا در محل [[آستان مقدس امام حسین(ع)|قبر امام حسین(ع)]]<ref>تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۳.</ref> و صخره‌ای سفید در زمین براثا که محل [[مسجد براثا (جدید)|مسجد براثا]]<nowiki/>ی کنونی است.<ref>بحارالانوار، ج۱۴، ص۲۱۰.</ref> بر پایه روایتی، [[امام سجاد(ع)]] پس از خواندن آیه «پس مریم به عیسی باردار شد و با او به مکان دوری پناه جست»،{{یادداشت| فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا}}<ref>سوره مریم، ۲۲.</ref> مکان دور را کربلا دانسته است. بنا بر این روایت، حضرت مریم(س) از [[دمشق]] بیرون رفت تا این که به کربلا رسید. او عیسی را در محل [[آستان مقدس امام حسین(ع)|قبر امام حسین(ع)]] به دنیا آورد و همان شب بازگشت.<ref name=":1">تهذيب الأحكام، ج‏6، ص73.</ref>

| پیش از لینک = مقاله [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/931/1/50 گفت و گو با نويسنده سخت‌كوش استاد سيد سلمان هادى آل طعمه]، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۴، ص۵۰ و مقاله

| منبع = حاشیه و متن حائر حسینی،

| پس از لینک = فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سوم و چهارم، تابستان و پاییز 1389، ص 232

| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/931/1/103

*'''تاریخ مرقد الحسین و العباس(ع)'''، سلمان هادی آل طعمه، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۶ق. سفرنامه عضد الملك به عتبات، علیرضا عضدالملك، موسسه پژوهشي و مطالعات فرهنگي، تهران، 1370ش.

*'''تهذيب الأحكام'''، محمد بن الحسن طوسی، تحقيق خرسان، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق.

*'''دائرة المعارف الحسینیة، تاریخ المراقد، الحسین و اهل بیته و انصاره'''، محمدصادق محمد کرباسی، المرکز الحسینی للدراسات، لندن، ۱۴۱۴ق.

*'''شهریار جاده‌ها، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات'''، به کوشش محمدرضا عباسی، پرویز بدیعی، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۲ش.