در حال ویرایش وادی عقیق

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| تصویر = وادی عقیق۱.jpg
| توضیح تصویر = بخشی از وادی عقیق در [[مدینه]]، که از کنار [[کوه‌های جماوات]] گذر می‌کند.
|مکان=از جنوب [[مدینه]] وارد شهر شده، از شرق [[کوه عیر]] و از غرب [[کوه‌های جماوات]] گذشته و به سوی شمال مدینه ادامه مسیر می‌دهد.|نام‌های دیگر=وادی مبارک}}
::''با [[میقات وادی عقیق]] اشتباه نشود.''

'''وادی عقیق''' یا '''وادی مبارک'''، رودی فصلی در [[مدینه]] است، که از جنوب، وارد شهر شده، از شرقِ [[کوه عیر]] و پس از آن، از غرب [[کوه‌های جماوات]] گذر کرده و مسیر خود را به سوی شمال مدینه ادامه می‌دهد.

این وادی، طولانی‌ترین وادی [[حجاز]] بوده و بر پایه منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] آن را «وادی مبارک» نامیده است. [[امام علی(ع)]]، در بخش اکبرِ وادی عقیق، ۲۳ چاه حفر کرده که به [[ابیار علی(ع)]] شهرت یافته است.

==واژه‌شناسی==
[[پرونده:وادی عقیق۲.jpg|بندانگشتی|بخشی از وادی عقیق، وقتی آبی در آن جریان ندارد.]]

وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذیب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنیر، ج‏2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر دره‌ای بقدر گنجایشش سیلاب می‌گیرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.<ref name=":2" />

برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.

واژه عقیق، از ریشه «ع، ق، ق» به معنای شکافتن بوده و در لغت به معنای زمینی است که آب، آن را شکافته و به مرور زمان توسعه داده است.<ref>الصحاح، ج۴، ص۱۵۲۷؛ تهذیب اللغة، ج۱، ص۴۸؛ لسان العرب، ج۱۰، ص۲۵۵.</ref>

==نام==
وادی عقیق، به «وادی مبارک» نیز خوانده شده است و آن به علت جایگاه بزرگی است که نزد مردم دارد.<ref name=":0">بررسی جغرافیای طبیعی مدینه، فصلنامه میقات، ش۱۰۳، ص۷۹-۱۰۰؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ،  ج۱، ص۳۶۸.</ref> بر پایه روایتی، [[حضرت محمد(ص)]] این وادی را وادی مبارک نامیده است.<ref name=":1" /> واژه «عقیق»، به معنای «شکاف در زمین» آمده است. به گمان، این وادی را عقیق گفته‌اند، چون شکاف طبیعی در زمین بوده و آب در آن جریان دارد. به گمانی دیگر، علت نامگذاری آن رنگ شبیه به عقیق آن است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۵۳۲-۵۳۵.</ref>

==مکان==
[[پرونده:وادی عقیق۳.PNG|بندانگشتی|موقعیت وادی عقیق.]]
وادی عقیق، از جنوب کوه‌های [[مکه]] آغاز شده، از سمت جنوب [[مدینه]] و از غرب [[کوه عیر]] وارد شهر مدینه می‌شود، سپس با پیچش خود به سمت شرق، وارد حوزه یثرب شده و در غربِ یثرب، از کنار [[کوه‌های جماوات]] و از سمت راست آنها گذشته و مسیر خود را به سمت شمال ادامه می‌دهد؛ به طور کلی می‌توان این وادی را یک وادی جنوبی ـ شمالی دانست که در غرب حوزه یثرب جریان دارد.<ref name=":0" />

==ویژگی==
وادی عقیق، به سه بخش صغیر، کبیر و اکبر تقسیم شده است.<ref>البلدان، ص۱۵۱ ؛ وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، ج۳، ص۱۸۷.</ref> آب این وادی، از [[طائف]] سرازیر شده و سپس از سوی غربی [[مدینه]] می‌گذرد؛ از این رو، وادی عقیق طولانی‌ترین وادی [[حجاز]] است. به سبب آب این وادی، مناطق پیرامون آن حاصل‌خیز و دارای آب و هوایی خوب است.<ref>الیاس، بی‌تا، ص۱۲۰.</ref>

==در حدیث==
بر پایه برخی از روایات در منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] توجه ویژه‌ای به این وادی داشته و آن را وادی مبارک نامیده است. جبرئیل در شبی بر او نازل شده و از جانب خدا، با اشاره به وادی عقیق از وی خواسته در آن «وادی مبارک»، نماز بخواند.<ref name=":1">ابن کثیر، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۱۴؛ امتاع الاسماع، ج۹، ص۳۳.</ref>

بر پایه روایتی در منابع [[شیعه]]، مراد از آب در آیه{{قلم رنگ|سبز|وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلى‏ ذَهابٍ بِهِ لَقادِرُونَ}}،{{یادداشت|و از آسمان، آبى به اندازه نازل كرديم و آن را در زمين جاى داديم؛ و بى‌ترديد به از بين بردن آن كاملاً توانمنديم.}}<ref>[https://quran.inoor.ir/fa/ayah/23/18/ سوره مؤمنون]، آیه 18؛ ترجمه انصاریان، ص۳۴۳.</ref> «آب عقیق» است.<ref>كافي، ج‏12، ص657.</ref> [[محمدباقر مجلسی]]، عالم شیعه منظور از آب عقیق در این روایت را  آب وادی عقیق دانسته‌ است.<ref>مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج‏22، ص244.</ref>

==در تاریخ==
حضرت محمد(ص)، وادی عقیق را به عنوان [[اقطاع|اِقطاع]]{{یادداشت|اقطاع، واگذاری زمین، آب، معدن یا منافع حاصل از آن... به کسی به طور محدود و در زمانی معین یا نامحدود است.}}<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/10106 دائرة المعارف بزرگ اسلامی]، ج۱، ص۶۴۳.</ref> به بلال بن حارث داد؛ پس از او، به دست [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر بن ابی قحافه]] و [[عمر بن خطاب]] افتاد.<ref>حموی، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۱۳۹ ؛ ابن اثیر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۲ ؛ مقریزی، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۳۶۳.</ref> بخش اکبر وادی عقیق، در اختیار [[امام علی(ع)]] بوده و او در منطقه [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]] کنونی، ۲۳ چاه حفر کرد؛ از این رو، مسجد شجره به مسجد ابیار یا آبار علی(ع) معروف شده است.<ref name=":1" />

در کنار این وادی، قصرهای بسیاری ساخته شد؛ مانند قصر سکینة بنت حسین که به «زینبی» نامیده شده بود، قصر سعید بن عاص و قلعه عروة بن زبیر، که امروزه اثری از آنها نیست‏.<ref>الجواهر الثمینة فی محاسن المدینه، ص۱۲۹؛ المعالم المدینة بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۵۴۶؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۸۰.</ref>

==پانوشت==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = بررسی جغرافیای طبیعی مدینه
| پس از لینک = یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰
| لینک = http://miqat.hajj.ir/article_70564.html
}}
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، انتشارات مشعر، قم، ۱۳۸۶ش.
* '''اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج'''، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
*'''امتاع الاسماع'''، احمد مقریزی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۲۰ق.
*'''البلدان،''' احمد بن اسحاق یعقوبی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۳۳ق.
* '''ترجمه قرآن'''، حسین انصاریان، اسوه، قم، ۱۳۸۳ش.
*'''ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن'''، حسین بن محمد راغب اصفهانی، ، مرتضوی، تهران، ۱۳۷۴ش.
*'''تهذیب اللغة'''، محمد بن احمد ازهری، احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.
*'''[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/volumes/63 دائرة المعارف بزرگ اسلامی]'''، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۷ش.
*'''[https://search.ricest.ac.ir/DL/Digitization/TempDownload/AllPage255560108Limit.pdf رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی (نمونه موردی مهرانه رود تبریز)]'''، مسعود وحدت طلب، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ۱۳۹۵ش.
* '''''[https://www.peykaregan.ir/dataset/فرهنگ-جامع-واژگان-مترادف-و-متضاد-فارسی فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی]'''، فرج‌الله خداپرستی، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۶ش.''
* '''[https://www.vajehyab.com/amid/الف فرهنگ فارسی عمید]'''، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده، اشجع، ۱۳۸۹ش.
* '''کافی'''، محمد بن يعقوب كلينى، دار الحدیث، قم، 1429ق. 
*'''مفردات ألفاظ القرآن'''، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دار القلم، بیروت، ۱۴۱۲ق.
*'''الجواهر الثمینة فی محاسن المدینه'''، محمد حسینی مدنی، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۷ق.
*'''الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبد الغفور عطار، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
*'''کتاب العین'''، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم (ابن منظور)، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
* '''مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول'''، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، تهران، 1404ق.
*'''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد فیومی، مؤسسه دار الهجرة، قم، ۱۴۱۴ق.
*'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
{{پایان}}
==مقاله‌های مرتبط==
*[[میقات]]
*[[میقات (فتاوای مراجع)]]

[[رده:رودهای فصلی مدینه]]