در حال ویرایش کارگاه پرده‌بافی

[[پرونده:کارگاه پرده بافی مکه.jpg|بندانگشتی|نمای بیرونی کارگاه پرده‌بافی کعبه در مکه ]]

'''کارگاه پرده‌بافی''' کعبه که به آن «مَصنَع کِسوَة الکعبة» گفته می‌شود، وظیفه بافت و آماده‌‌سازی [[پرده کعبه]] را دارد. برپایه گزارشات تاریخی و روایات، پیشینه پوشاندن [[کعبه]] با پرده به دوران [[حضرت اسماعیل]] می‌رسد.

بنابر گزارش‌ها پرده کعبه از دوران [[خلیفه دوم]] در [[مصر]] بافته و به [[مکه]] فرستاده می‌شد، و حتی برای آن موقوفاتی نیز در مصر [[وقف]] کرده بودند. بافت پرده کعبه در مصر تا سال 1382ق. ادامه داشت، و حکومت سعودی به‌سبب پیدایش اختلاف سیاسی اجازه نداد پرده مصر را به مکه آورند و دستور داد کارگاهی در منطقه «[[جرول|جروَل]]» راه‌اندازی شود.

کارگاه پرده‌بافی کعبه از بخش‌های گوناگون تشکیل شده که هریک به تولید بخشی از پرده اختصاص دارد. در آغاز، سه بخش تولید کمربند پرده ([[حزام|حِزام]]) و بافت دستی و رنگرزی فعال بود و بعدها بخش‌های بافت ماشینی و چاپ و پرچم بدان افزوده شد.

تولید پوشش دارای مراحل مختلفی می‌باشد: ابتدا آزمایشگاه مراقبت کیفیت با هدف افزایش کیفیت تولید ساخته شده، آزمایشات لازم را انجام داده، بعد از آن در مرحله رنگ‌آمیزی، ابریشم ناب طبیعی را که به شکل کلاف‌های نخ خام و پوشانده با یک لایه صمغ است را در دو مرحله رنگ، و در قسمت طراحی، زمینه نقوش پرده و کتیبه‌های آن را طراحی می‌کنند، بعد از طراحی، پارچه‌ها آماده بافت می‌شوند و بعد از بافته شدن در قسمت چاپ حزام، پرده مجاور [[درِ کعبه]] و دیگر تزئینات با کلیشه‌های ویژه بر ابریشم سیاه چاپ می‌شوند. مرحله نهایی تولید پرده پس از انتقال در صبحگاه [[روز عرفه]] به [[مسجدالحرام]]، با پوشاندن آن بر [[کعبه]] و وصل کردن قطعه‌های بزرگ‌تر به‌یکدیگر انجام می‌پذیرد.

==اسامی کارگاه==

کارگاه پرده‌بافی کعبه که به آن «مَصنَع کِسوَة الکعبة» گفته می‌شود،<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص11؛ مصنع کسوة الکعبه، صفحات مختلف.</ref> در نوشته‌های مربوط به اوایل راه‌اندازی کارگاه مکه گویا به‌سبب محدود بودن مساحت و فعالیت، با عنوان‌هایی مانند «دار الکسوه» و «مَعمَل الکسوه» یاد شده است.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص293-294.</ref>

==پیشینه پوشاندن کعبه==

برخی تاریخ‌پژوهان بر پایه روایات،<ref>المصنف، ج5، ص154؛ فتح الباری، ج3، ص366.</ref> پیشینه پوشاندن [[کعبه]] با پرده را به دوران [[حضرت اسماعیل]]<ref>التاریخ القویم، ج3، ص542.</ref>و بعضی نیز به موجب گزارش‌هایی،<ref>نک: اخبار مکه، ج1، ص356-357؛ فتوح البلدان، ج1، ص54؛ مرآة الحرمین، ج1، ص282.</ref> بافتن پرده در [[مصر]] را به زمانه [[خلیفه دوم]] می‌رسانند<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص251.</ref> که در بافتن پارچه‌های مرغوب «قُباطی» شهرت داشت. این واژه جمع قُبطیه، پیراهنی نازک و سفید منسوب به قبط، از شهرهای مصر، بوده است.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص166؛ التاریخ القویم، ج3، ص550؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص256.</ref>

گزارش‌های تاریخی مربوط به اوایل دوران حکومت [[عباسیان]] (حک: 132-924ق.) به بافتن پرده کعبه در شهرهای تِنّیس و تونه در مصر<ref>مصر فی فجر الاسلام، ص276؛ نک: التاریخ القویم، ج2، ص552-553.</ref>تا هنگام نبردهای صلیبی اشاره می‌کند که سرانجام در سال 624ق. در مواجهه با اروپاییان ویران گشتند.<ref>المواعظ و الاعتبار، ج1، ص334؛ نک: الرحلة الحجازیه، ص135.</ref>

==موقوفات پرده کعبه==

به سال 750ق. ملک صالح اسماعیل بن ناصر محمد بن قلاوون سه دهکده مصری بیسوس، سَندَبیس و ابی‌الغیط از دهکده‌های منطقه قَلیوبیه را که با بودجه بیت المال خریده بود، برای ساختن [[پرده کعبه]] و [[پرده حجره|حجره]] و [[منبر پیامبر]] [[وقف]] نمود.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص169-170؛ مرآة الحرمین، ج1، ص284؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص269.</ref>سلطان [[سلیمان بن سلیم عثمانی]] (حک: 926-974ق.) نیز دهکده‌هایی در شرق مصر با نام‌های سلکه، سیر و نجنجه، قریس الحجر، منایل، کوم رحان، بجام، منیة النصاری و بطالیه را در وقفنامه‌ای با متنی طولانی به موقوفه یاد شده افزود.<ref>نک: تاریخ الکعبة المعظمه، ص270-278.</ref>

در آغاز سده سیزدهم ق. به دستور خدیو مصر، [[محمدعلی پاشا]] (حک: 1219-1265ق.) این موقوفه‌ها منحل گشتند و به خزانه مصر وارد شدند و دولت مصر با تأسیس اداره «اوقاف حرمین شریفین»، هزینه‌های بافتن پرده را از خزانه مصر تامین می‌کرد.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص281؛ مصنع کسوة الکعبه، ص17.</ref>این اقدام برای دولتی کردن بافتن پرده سبب شد فرستادن پرده از مصر به [[مکه]] در سال‌های بعد، از روابط دولت‌های مصر و [[حجاز]] اثر پذیرد.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص281، 293؛ میقات حج، ش32، ص104، «جامه کعبه در عصر جدید».</ref>

 

به سال 1333ق. در دوران جنگ جهانی اول، [[حکومت عثمانی]] که بیم داشت انگلیس به سبب دشمنی با آن‌ها و نفوذی که در مصر یافته بود، از فرستادن پرده کعبه مصر به مکه پیشگیری کند، دستور داد در سرزمین عثمانی پرده‌ای بسازند و آن را به [[مدینه]] برده، در [[مسجد نبوی]] نگهداری کنند تا در صورت لزوم از آن استفاده نمایند. به سال 1341ق. که به سبب اختلاف میان حکومت مصر و [[شریف حسین]] پادشاه حجاز، مصر از تحویل پرده خودداری ورزید، پرده پیشین را بر [[کعبه]] نصب کردند و سالیانی نیز از بیم تکرار رفتار مصر، پرده را در [[عراق]] بافتند.<ref>احکام و خصائص الحرمین، ج1، ص213-215؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص288-290.</ref>

گزارش‌هایی دیگر نیز نشان می‌دهند که مصر همواره مرکز بافت پرده کعبه نبوده و گاهی پرده در مناطقی دیگر بافته می‌شده است. برای نمونه، برخی منابع از بافتن پرده در سال‌هایی از سده‌های پنجم، ششم<ref>العقد الثمین، ج4، ص385-386؛ اتحاف الوری، ج2، ص505؛ آثار اسلامی، ص84.</ref>و نهم ق.<ref>خلد برین، ص485-486؛ جامع مفیدی، ج3، ص156.</ref>در برخی شهرهای [[ایران]] و در سال‌هایی از سده سوم و ششم ق. در عراق<ref>نزهة المشتاق، ج1، ص396؛ الکامل، ج6، ص311؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص306.</ref> و در دوره‌ای نیز در [[یمن]]<ref>الکامل، ج6، ص49.</ref>یاد کرده‌اند. با این همه، منابع تاریخی از وجود کارگاه‌های پرده‌بافی در مناطق یاد شده سخنی نگفته‌اند.

==کارگاه پرده‌بافی مصر==

منابع از جزئیات کارگاه مصر در سده‌های پیشین آگاهی‌ اندکی به‌دست می‌دهند. بر پایه برخی پژوهش‌ها، کارگاه پرده‌بافی در دوران مملوکی در «مشهد الامام الحسین» قاهره قرار داشت. این کارگاه در روزگار ناصر بن محمد بن قلاوون به «قلعه» در قصر الابلق و بعدها به سال 1213ق. به بیرون قلعه و در همسایگی خانه برخی بزرگان شهر مانند مصطفی کدخدا، فرماندار وقت قاهره، ایوب جاویش در مجاورت «مشهد السیدة زینب» و سپس احمد محروقی در جمالیه منتقل شد.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص216؛ موسوعة المفاهیم، ج1، ص553، «باب الکعبه». </ref>

گزارش‌های مربوط به اواخر سده سیزدهم و نیمه نخست سده چهاردهم ق. از وجود کارگاه پرده‌بافی در محله خُرَنفِش<ref>تاج العروس، ج17، ص181، «خرمش. </ref>/خُرُنفُش<ref>تاج العروس، ج23، ص185، «خرشف. </ref>قاهره یاد کرده و گاه از نیروهای انسانی و هنرمندان آن نام برده‌اند.<ref>کسوة الکعبه، ص82؛ نک: مرآة الحرمین، ج1، ص12.</ref> برخی از این گزارش‌ها کارگاه خرنفش را مجهز به جدیدترین ابزارها<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص216.</ref>و دارای بخشی ویژه تعمیر ابزارهای آسیب دیده<ref>عصر محمد علی، ص499؛ فی رحاب البیت العتیق، ص217.</ref>و شامل200 چرخ ریسندگی شمرده‌اند که 10 چرخ آن دارای 180 دوک برای بافت درشت و باقیمانده آن دارای 216 دوک برای بافت ریز بوده است.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص216.</ref>برخی نیز از اهتمام بافندگان به آدابی همچون وضو، قرائت دسته‌جمعی فاتحه، سوزاندن کندر و تکرار آیه {{قلم رنگ|سبز|﴿اِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً﴾}} ([[سوره احزاب]]، آیه 56) در آغاز کار روزانه یاد کرده‌اند.

همچنین درباره انتقال پارچه‌های بافته شده در کارگاه به سفیدشویی ساحل رود نیل نزدیک روض الفرج و از آن‌جا به انبارهای خرنفش سخن گفته‌اند.<ref>کسوة الکعبه، ص81-82؛ فی رحاب البیت العتیق، ص217-222.</ref> بر پایه گزارش‌های موجود، پس از پایان یافتن بافت پرده، سرشناس‌ترین استاد خطاط مصر آیات قرآن را روی پرده می‌نوشت و پیرامون آن را تزیین می‌نمود و آن‌گاه جامه کعبه را با نخ‌های طلایی، نقره‌ای و ابریشمی حاشیه‌دوزی می‌کردند.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص222.</ref>به گفته برخی منابع، ساخت پرده در کارگاه خرنفش به سال 1318ق. معادل 4143 لیره هزینه داشت<ref>مرآة الحرمین، ص297؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص287.</ref>که به سال 1340ق. به 10322 لیره رسید.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص287.</ref>

به گفته [[ابراهیم رفعت پاشا]]، بر پایه رسمی قدیمی، مدیر کارگاه پرده را با آداب ویژه به میدان صلاح الدین منتقل می‌کرد و سپس پرده به خدیو مصر، قاضی‌القضاة و آن‌گاه مامور محمل مصری تحویل می‌شد. سپس پرده را به مسجد الحسین می‌بردند تا خیاطان آن را بدوزند. بعد درون صندوق‌های ویژه به مکان کارگاه در خرنفش منتقل و در روز حرکت محمل مصری دیگر بار به میدان صلاح الدین آورده می‌شد. مدیر کارگاه آن را به خدیو و او نیز به [[امیر حج]] تحویل می‌داد تا همراه محمل به مکه برده شود. بر پایه همین گزارش از سال 1318ق. مراسم یاد شده در فاصله روزهای 26 [[شوال]] تا 13 [[ذی‌قعده]] برگزار شده است.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص9-12.</ref>

دوخت پرده در [[مسجدالحرام]] تکمیل می‌شد. قطعه‌های پرده را روی زمین می‌چیدند و سپس به هم می‌دوختند؛ به‌گونه‌ای که هشت قطعه به‌دست آید. آن‌گاه قطعه‌ها را با طناب به یکدیگر می‌پیوستند و بالای [[خانه کعبه]] رفته، طناب‌ها را می‌کشیدند وآن‌ها را به آهن‌هایی می‌بستند که بر بام کعبه به‌صورت ثابت و محکم نصب شده بود. در هر دیوار دو قطعه پارچه قرار می‌گرفت. آن‌گاه خیاط‌ها قطعه‌های پرده را روی کعبه به‌هم می‌دوختند.<ref>التاریخ القویم، ج3، ص575.</ref>
 

افزون بر پرده، قطعه‌هایی دیگر مانند [[جامه مقام ابراهیم]]، [[پرده درگاه مقام ابراهیم]]، [[پرده باب التوبه]] (درِ پله درونی کعبه)، [[پرده دروازه منبر مسجدالحرام]]، [[کیسه جایگاه کلید کعبه]]، طناب‌های ضخیم و نازک برای پیوستن پرده به کعبه، و قطعه پارچه‌هایی برای شستن کعبه نیز در کارگاه مصر تولید می‌شده است<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص293-296؛ میقات حج، ش35، ص145-150، «جامه مصری در دوران جدید».</ref><ref>نک: کعبه و جامه آن، ص200-223.</ref>که بیشتر با نخ‌های ابریشمی سیاه، پارچه اطلسی سیاه و ساده، ابریشم قرمز و سبز، و تارهای نقره‌ای سفید و طلایی بافته می‌شدند.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص293؛ کعبه و جامه آن، ص200، 207.</ref>افزون بر این، حلقه‌ها و طناب‌هایی نیز برای بستن قطعات پرده به یکدیگر در این کارگاه‌ ساخته می‌شد.<ref>کعبه و جامه آن، ص238.</ref> گفته‌اند این کارگاه از آن پس که مسؤولیت تولید پرده به دولت سعودی واگذار شد، به‌همان شکل باقی مانده و واپسین پرده تولیدی مصر در آن نگهداری می‌شود.<ref>میقات حج، ش32، ص111، «جامه کعبه در عصر جدید. </ref><ref>مجلة الداعی الشهریه، س35، ش11-12، «الملک عبدالعزیز اهتم بالکسوة و امر ببناء مصنع‌ام القری لکسوة الکعبة فی مکة المکرمة». </ref>
==کارگاه پرده‌بافی مکه==
به سال 1346ق. در پی خودداری مصر از ارسال پرده کعبه، ملک عبدالعزیز سعودی به وزیر دارایی خود «شیخ عبدالله سلیمان حمدان» دستور داد که کارگاهی برای بافت پرده در [[منطقه اجیاد]] در جنوب شرقی مکه روبه‌روی وزارت دارایی بسازد.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص292-294.</ref>نخستین کارگاه در اواسط همان سال از [[محرم]] تا [[رجب]] به مدت شش ماه در مکه و در زمینی به مساحت 1500 متر مربع ساخته شد.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص294؛ الاطلس المصور، ص158.</ref>با بهبود روابط دوجانبه، مصر به سال 1357ق. بار دیگر بر بافت پرده در آن کشور پای فشرد و دولت سعودی نیز آن را پذیرفت؛ ولی بعدها به سال 1382ق. حکومت سعودی به سبب پیدایش اختلاف سیاسی اجازه نداد پرده مصر را به مکه آورند و دستور داد کارگاهی در منطقه «[[جرول|جروَل]]» راه‌اندازی شود.<ref>التاریخ القویم، ج4، ص7؛ میقات حج، ش37، ص124، «صنعت جامه کعبه در دولت عربستان سعودی». </ref><ref>آثار اسلامی، ص86.</ref>بر پایه گزارشی، به سال 1392ق. با دستور [[ملک فهد]]، معاون دوم رئیس شورای وزیران آن زمان، کارگاهی به مساحت 100 هزار متر مربع احداث گشت<ref>آثار اسلامی، ص86.</ref>و ساختمان آن به دستگاه‌های مدرن و اتوماتیک تولید پارچه تجهیز یافت و به سال 1397ق. در [[ام الجود|امّ الجود]] مکه، جاده قدیم [[جده]] و نزدیک [[موزه حرم]]،<ref>آثار اسلامی، ص86-87.</ref> راه‌اندازی شد.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص18؛ رعایة الحرمین، ص76.</ref>

با این‌حال، بخش صنعت دستی به‌سبب ارزش بالای هنری آن همچنان به‌کار ادامه داد.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص18.</ref>کارگاه مکه از سال 1414ق. به «الرئاسة العامة لشؤون المسجدالحرام و المسجد النبوی» پیوست و اکنون زیرنظر آن کار می‌کند.<ref>فی رحاب البیت العتیق، ص121.</ref>

==نیروی انسانی کارگاه==

نخستین مدیر کارگاه در سال آغازین (1346ق.) شیخ عبدالرحمن مظهر بود.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص294.</ref>در سال‌های 1347 و 1352ق. به ترتیب محمدخان و شیخ احمد سالم جوهری مدیریت کارگاه را برعهده گرفتند.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص300.</ref>از هفتم [[جمادی الثانی]] 1433ق. مدیریت کارگاه به محمد بن عبدالله باجوده واگذار شد.<ref>جریدة الریاض، ش16019، 12، جمادی الآخر 1433.</ref>نخستین کارگران به سال 1346ق. به درخواست ملک عبدالعزیز از عالم هندی [[شیخ اسماعیل غزنوی]]، همراه با حریر و دیگر وسایل مورد نیاز، از [[هند]] به مکه آورده شدند.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص294.</ref>شمار کارکنان کارگاه را در نخستین سال تأسیس شصت تن برشمرده‌اند.<ref>تاریخ الکعبة المعظمه، ص295.</ref>

به سال 1352ق. سعودی‌ها برای بافت پرده خودکفا شدند.<ref>التاریخ القویم، ج3، ص566.</ref>شمار کارکنان کارگاه به سال 1382ق. را 16 تن نوشته‌اند که به سال 1419ق. به 240 تن افزایش یافت. هفت تن از این افراد تکنیسین‌های خارجی بودند.<ref>مکه و مدینه تصویری از توسعه و نوسازی، ص111؛ مصنع کسوة الکعبه، ص50.</ref>مجموع هزینه‌های بافتن پرده را سالانه 17 میلیون ریال سعودی برآورد کرده‌اند.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص51؛ آثار اسلامی، ص89.</ref>

==بخش‌های کارخانه==

کارخانه از بخش‌های گوناگون تشکیل شده که هریک به تولید بخشی از پرده اختصاص دارد. در آغاز، سه بخش تولید کمربند پرده ([[حزام|حِزام]]) و بافت دستی و رنگرزی فعال بود و بعدها بخش‌های بافت ماشینی و چاپ و پرچم بدان افزوده شدند. ابریشم خالص به‌صورت کلاف و ماده خام از ایتالیا وارد می‌شود و سپس در کارخانه رنگ‌آمیزی می‌گردد.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص35-37، 51؛ میقات حج، ش37، ص126، «صنعت جامه کعبه در دولت عربستان سعودی». </ref>ابریشم باید به صورت دوک درآید. روش پیشین تبدیل به دوک چنین بود که یک چرخ با موتور مرتبط می‌شد و کارگران آن را به کار می‌انداختند. این روش به سفت شدن دوک‌ها و کندی سرعت فرایند چرخش و هدر رفتن مقداری بسیار از ابریشم‌ها می‌انجامید. به سال 1410ق. دستگاهی به ارزش 357833 فرانک سوییس برای تابیدن دوک‌ها خریداری شد که دوک‌هایی کاملاً همانند تولید می‌کند.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص53.</ref>

در همان سال، ماشین نخ‌ریسی خودکار برای تنیدن نخ‌ها به‌صورت ماسوره مورد استفاده در فراهم پود، با قیمت 62000 مارک آلمان خریده شد. از آن‌جا که پودهای تولید شده تنها برای چهار تا شش ماسوره کفایت می‌کرد، دستگاهی دیگر فراهم شد تا این‌کار را به‌طور خودکار و هم‌زمان انجام دهد. در گذشته، هر ماشین به طور جداگانه و نخست تنها با دو و سپس سه و بعد چهار ماسوره کار می‌کرد. این فرایند مدتی بسیار به‌طول می‌انجامید.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص41-42.</ref>

ماشینی دیگر نیز برای متراکم کردن تارهای نخ فراهم شد که می‌تواند در هر دقیقه 600 ماسوره تولید کند. سرانجام از نخ‌های متراکم 9900 ماسوره پدید می‌آید که اگر قرار بود این‌کار به صورت دستی انجام گیرد، حدود یک ماه به طول می‌انجامید. در تاریخ 30/10/1417ق. طی قراردادی با یک کمپانی معروف سوییسی، سه دستگاه بافندگی برای کارخانه فراهم شد. یکی از این دستگاه‌ها به واحد الکترونیکی انفورماتیک مجهز است که 2688 اسب بخار انرژی دارد. هریک از قسمت‌ها به بخش الکترونیک مجهز شده‌اند تا روند تولید و عملکرد دستگاه‌ها و هر‌گونه نقص فنی را گزارش کنند. افزون بر این، سه دستگاه دیگر هریک با قدرت 6200 اسب بخار با هدف تلفیق فن‌آوری نوین و سنتی، برای طراحی و تولید سه‌گونه پارچه خریداری شد:

الف) طراحی رایانه‌ای و بافت پارچه مشکی [[پرده کعبه|پرده خانه کعبه]].

ب) بافت پارچه‌های ساده مورد نیاز در بخش تزئینات حِزام، [[پرده در کعبه|پرده درِ]]، و دیگر بخش‌ها.

ج) بافت آستر پارچه، حزام و دیگر قسمت‌ها. دستگاه‌های یاد شده به ترتیب 140، 220 و 260 سانتی‌متر عرض دارند.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص54-56.</ref>

==مراحل تولید در کارخانه==

تولید پوشش دارای مراحل مختلفی می‌باشد:

===آزمایشگاه===

آزمایشگاه مراقبت کیفیت با هدف افزایش کیفیت تولید ساخته شده و شامل دستگاه‌هایی برای‌اندازه‌گیری این موارد است: پایداری رنگ در برابر تعرّق، ضخامت پارچه، دوام و مقاومت نخ‌ها به صورت مکانیزه، مقاومت پارچه در برابر آتش‌سوزی، میزان سایش،‌ اندازه پایداری رنگ در برابر شست‌وشو، و محاسبه مقاومت پارچه در برابر نور.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص45.</ref>

===رنگ‌آمیزی===

در مرحله رنگ‌آمیزی، ابریشم ناب طبیعی را که به شکل کلاف‌های نخ خام و پوشانده با یک لایه صمغ و به وزن حدود 100 گرم، 3000 متر طول و 76 سانتی‌متر ارتفاع هستند، در دو مرحله رنگ می‌کنند:

الف) در حوضچه‌های رنگرزی با دمای بالا و دارای صابون، روغن زیتون و بعضی مواد شیمیایی با ترکیبات قلیایی متوسط، صمغ روی ابریشم را برمی‌دارند. کلاف‌ها دو ساعت در دمای 90 درجه سانتی‌گراد در مواد یاد شده غوطه‌ور می‌مانند و سپس چندین بار با آب شست‌وشو می‌شوند. ابریشم طبیعی رنگ سفید نخست خود را باز می‌یابد و برای رنگ‌آمیزی آماده می‌شود.

ب) درحوضچه‌هایی با دمای 90 درجه سانتی‌گراد، رنگ‌های از پیش تعیین شده، با هم مخلوط می‌شوند تا رنگ سیاه برای سطح بیرونی پرده خانه کعبه و رنگ سبز برای سطح داخلی آن به دست آید. در این مرحله، ابریشم‌ها را وزن می‌کنند و سپس مقدار رنگ متناسب با آن‌ها را آماده می‌نمایند. سپس برخی ترکیبات شیمیایی تثبیت کننده رنگ را به آن می‌افزایند تا رنگ پارچه را در برابر تابش نور خورشید، باران شدید، شست‌وشو و سایش تثبیت کنند. ابریشم به‌طور خودکار دو ساعت پیاپی در دستگاه می‌چرخد. سپس کلاف‌ها چندین بار شست‌وشو می‌شوند تا رنگ اضافه آن بیرون شود. آن‌گاه خشک می‌گردند و به حوزه مکانیزه تولید فرستاده می‌شوند.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص36-37.</ref>

===طراحی===

در این بخش، زمینه نقوش پرده و کتیبه‌های آن طراحی می‌شود. هرسال ممکن است در طرح‌ها‌ اندکی تغییر داده شود.

===بافندگی===

الف) بافت مقدماتی: نخست نخ‌های ابریشمی که در مراحل پیشین به رنگ سیاه درآمده بودند، به شکل کلاف‌هایی درمی‌آیند تا در دستگاه‌های بافندگی قابل استفاده باشند. سپس برای تبدیل کلاف به دوک نخ، آن را به حالت طولی، کنار هم بر یک استوانه در دستگاهی مخصوص پهن کرده، «تار» پارچه را تولید می‌کنند. در مرحله بعد که به آن «مرحله اتصال» گفته می‌شود، انتهای نخ‌ها از شانه‌های دستگاه عبور می‌یابند. نخ‌های عرضی (پود) گرداگرد چرخ‌های ویژه به‌نام ماسوره پیچیده و درون ماکو ثابت می‌شود. ماکو میان نخ‌های طولی (تار) به‌حرکت درآمده، از سویی به سوی دیگر می‌رود تا پارچه تولید شود. در گذشته، مرحله یاد شده به صورت دستی انجام می‌گرفت. ولی پس از پیشرفت پیاپی در روش‌های تولید، بافت دستی جای خود را به بافت ماشینی داده است.

ب) بافت دستی: به سبب اهمیت هنری پارچه‌های دستبافت، میان بخش‌های دستبافت و ماشینی برای تولید پارچه مزین سبز یا مشکی، ارتباطی نزدیک برقرار است. این‌کار با دقت فراوان و زحمت و صبر بسیار انجام می‌گیرد که نتیجه آن، شاهکاری در هنر نساجی و مورد ستایش همگان است.

ج) بافت خودکار: پارچه نقش‌دار در یک دستگاه الکترونیک و پارچه ساده اولیه در ماشینی دیگر تولید می‌شود. پرده‌های ساده در قطعات حزام، قندیل‌ها و پرده درِ کعبه به‌کار می‌روند. آستر که پرده به آن دوخته و سبب استحکام آن می‌شود، از جنس پنبه و با رنگ سفید در همین مرحله تولید می‌گردد. برای بالابردن سرعت کار، مسؤولان کارخانه دستگاه‌های خودکار و پیشرفته بافندگی را فراهم کرده‌اند.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص38-40.</ref>

===چاپ===

در این مرحله، [[حزام]]، پرده مجاور درِ کعبه و دیگر تزئینات با کلیشه‌های ویژه بر ابریشم سیاه چاپ می‌شوند. دستگاه‌های چاپ کارخانه در آغاز به سال 1399ق. به‌صورت دستی و بومی ساخته شده بودند. اما به سبب کُندی روند تولید و همگام با گسترش برنامه‌ها، برخی تجهیزات به کارگاه افزوده شدند:

الف) دستگاه عکاسی خودکار. ظهور فیلم‌های گرفته شده با دستگاه و انتقال آن روی ابریشم در چند دقیقه صورت می‌گیرد. این دستگاه با مکیدن هوا به صورت خودکار و مراقبت شده، سبب می‌شود که اسلایدها روی ابریشم چاپ شوند. نیز زمان عکاسی را کنترل می‌کند تا چراغ‌ها به‌طور خودکار در پایان فرایند خاموش شوند. سرعت و راحتی عملکرد این دستگاه در مقایسه با دستگاه دستی، قابل توجه است.

ب) کوره خشک‌کننده شاپلون. این بخش جعبه نفوذناپذیر بزرگی است همراه با یک رسّام که شاپلون را آماده می‌کند و نیز شامل سیستم کنترل‌گر دما است که دمای مورد نیاز را در طول مدت فرایند خشک کردن فراهم می‌کند و در نهایت، بهترین نتیجه پس از پوشاندن شاپلون با رنگ حاصل می‌شود.

ج) ‌کوره خشک‌کننده نقش‌های برجسته. این بخش گونه‌ای لایه ضخیم حصیر مانند است که حرکات مکانیکی پیوسته دارد. در فاصله معینی از وسط لایه ضخیم، هوای گرم با دمای مراقبت شده به درون پمپاژ می‌شود. نقش‌هایی که به خشک شدن نیاز دارند، در بخش راست قرار می‌گیرند؛ به‌گونه‌ای که با جریان هوای گرم که از راست به چپ در حرکت است، در تماس باشند و سرانجام به‌صورت کاملاً خشک از بخش چپ بیرون می‌آیند.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص42-43.</ref>

===کتیبه‌های پرده===

پس از چاپ آیات و نقش‌ها، کلاف‌های نخ را بر پرده نهاده، کوک می‌زنند. کلاف‌های زرد برای بخش‌هایی از کتیبه به‌کار می‌روند که طلادوزی می‌شود و کلاف‌های سفید برای بخش‌هایی به‌کار می‌آیند که نقره‌دوزی می‌شود. در ادامه، روی کتیبه‌ها را با مفتول‌هایی از طلا یا نقره به‌دقت کوک می‌زنند.<ref>موزه و پرده‌بافی، ص108-111.</ref>

قطعه‌های پرده و کتیبه‌های آن را در کارخانه با چرخی ویژه به‌هم می‌دوزند.<ref>موزه و پرده‌بافی، ص112؛ ارشیف ملتقی اهل الحدیث-1، ش63، ص320؛ میقات الحج، ش29، ص97، «اول بیت». </ref>در مراسم سالانه [[موسم حج]] در مکان کارخانه، مسؤول سازمان «الرئاسة العامة لشؤون المسجدالحرام والمسجد النبوی» با حضور گروهی از مسؤولان حکومتی، پرده را برای نصب به بزرگ خاندان [[پرده‌دار کعبه]] ([[بنی‌شیبه|شیبیان]]) تسلیم می‌کند.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص48؛ تاریخ الکعبة المعظمه، ص288.</ref>مرحله نهایی تولید پرده پس از انتقال در صبحگاه [[روز عرفه]] به [[مسجدالحرام]]، با پوشاندن آن بر [[کعبه]] و وصل کردن قطعه‌های بزرگ‌تر به‌یکدیگر انجام می‌پذیرد.<ref>مصنع کسوة الکعبه، ص46-47.</ref> افزون بر بخش بافت پرده بیرونی کعبه، بخش‌هایی دیگر نیز فعال هستند و در آن‌ها محصولاتی مانند [[پرده درون کعبه]] و [[پرده ضریح پیامبر(ص)|ضریح پیامبر(ص)]]،<ref>موزه و پرده‌بافی، ص140.</ref> قطعه‌های اهدایی به مهمانان بلندپایه [[عربستان]] و شخصیت‌های کشورهای اسلامی، <ref>مصنع کسوة الکعبه، ص48؛ موزه و پرده‌بافی، ص111.</ref> و قالی‌ها و فرش‌های مساجد عربستان را می‌بافند. همچنین سالنی به اصلاح و مرمت ماشین‌های بافت اختصاص یافته است.<ref>آثار اسلامی، ص87.</ref>

== جستارهای وابسته ==
* [[پرده کعبه]]

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع ==

{{منابع}}

{{دانشنامه

 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7562

 | عنوان = پرده‌بافي، كارگاه

 | نویسنده = محمود نصیری، مهدی ملک‌محمدی

}}

*'''آثار اسلامی مکه و مدینه''': رسول جعفریان، قم، مشعر، 1386ش.

*'''اتحاف الوری''': عمر بن محمد بن فهد (درگذشت 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.

*'''احکام و خصائص الحرمین''': علی احمد یحیی القاعدی، به کوشش ابراهیم احمد، لبنان، مؤسسة الریان، 1429ق.

*'''اخبار مکه''': الازرقی (درگذشت 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق.

*'''ارشیف ملتقی اهل الحدیث'''-1. www.ahlalhadeeth.com.

*'''الاطلس المصور لمکة المکرمة و المشاعر المقدسه''': محمد مرزا عبدالصالح شاوش، الریاض، 1422ق.

*'''تاج العروس''': الزبیدی (درگذشت 1205ق.)، به کوشش گروهی از محققان، دار الهدایه، 1409ق.

*'''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (درگذشت 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق.

*'''التاریخ القویم''': محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق.

*'''تاریخ الکعبة المعظمه''': حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1402ق.

*'''جامع مفیدی''': محمد مفید مستوفی بافقی، به کوشش افشاری، تهران، 1340ش.

*'''خلد برین (تاریخ تیموریان و ترکمانان)''': محمد یوسف واله اصفهانی قزوینی، به کوشش میرهاشم محدث، میراث مکتوب، 1379ش.

*'''الرحلة الحجازیه''': محمد لبیب البتنونی، طائف، مکتبة المعارف.

*'''رعایة الحرمین منذ صدر الاسلام''': محمد بن عبدالله السبیل، 1422ق.

*'''الریاض (روزنامه)''': www.alriyadh.com.

*'''شفاء الغرام''': محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.

*'''عصر محمد علی''': عبدالرحمن الرافعی، دار المعارف، 1402ق.

*'''العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین''': محمد الفاسی (درگذشت 832ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، 1406ق.

*'''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت 852ق.)، بیروت، دار المعرفه.

*'''فتوح البلدان''': البلاذری (درگذشت 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م.

*'''فی رحاب البیت العتیق''': محیی الدین احمد امام،‌اندلس، دار قرطبه.

*'''کسوة الکعبة المشرفه''': ابراهیم حلمی، به کوشش جمال غیطانی، اخبار الیوم.

*'''کعبه و جامه آن از آغاز تا کنون''': محمد الدقن، ترجمه: انصاری، تهران، مشعر، 1384ش.

*'''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (درگذشت 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.

*'''مجلة الداعی الشهریه''': دار العلوم، 2001م.

*'''مرآة الحرمین''': ابراهیم رفعت پاشا (درگذشت 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق.

*'''مصر فی فجر الاسلام من الفتح العربی الی قیام الدولة الطولونیه''': اسماعیل کاشف، بیروت، دار الرائد العربی، 1406ق.

*'''مصنع کسوة الکعبة المشرفه''': الرئاسة العامة لشؤون المسجدالحرام، 1419ق.

*'''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (درگذشت 211ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.

*'''المواعظ و الاعتبار''': المقریزی (درگذشت 845ق.)، به کوشش خلیل المنصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

*'''موزه و پرده‌بافی مکه مکرمه''': عمار ابوطالبی، مشعر، 1387ش.

*'''موسوعة المفاهیم الاسلامیة العامه''': مصر، المجلس الاعلی للشؤون الاسلامی.

*'''میقات الحج (دو فصلنامه)''': مرکز تحقیقات حج، تهران، مشعر.

*'''میقات حج (فصلنامه)''': تهران، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.

*'''نزهة المشتاق''': محمد الادریسی (درگذشت 560ق.)، بیروت، عالم الکتب، 1409ق.

{{پایان}}

[[رده:صنایع مرتبط با کعبه]]