حمد جاسر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' </ref>' به '</ref>') |
جز (جایگزینی متن - '</ref>' به '</ref> ') |
||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
==معرفی اجمالی== | ==معرفی اجمالی== | ||
حمد بن محمد بن جاسر به سال 1328ق. در روستای بَرود از [[منطقه نجد]]، در خانواده‌ای کشاورز و فقیر که به [[قبیله حرب]] نسب می‌برد، زاده شد. دوران کودکی را با ناتوانی و بیماری پشت سرگذاشت.<ref>حمد الجاسر، ص11، «مقدمه»؛ نک: زندگینامه خودنوشت حمد جاسر، 1402ق.</ref> آموزش ابتدایی را در روستای خود و سپس در [[ریاض]] گذراند. به سال 1341ق. موفق به حفظ قرآن شد و سپس در روستای خود به تدریس پرداخت. به سال 1346ق. برای ادامه آموختن علوم دینی به ریاض رفت. در سال 1348ق. پس از انجام [[حج]]<ref>حمد الجاسر، ص9-10، «مقدمه».</ref> به تحقیق و تحصیل در مرکز اسلامی سعودی (المعهد الاسلامی السعودی) پرداخت و به سال 1353ق. از بخش قضای شرعی آن فارغ التحصیل شد.<ref>حمد الجاسر و مسیرة الصحافه، ص33.</ref> | حمد بن محمد بن جاسر به سال 1328ق. در روستای بَرود از [[منطقه نجد]]، در خانواده‌ای کشاورز و فقیر که به [[قبیله حرب]] نسب می‌برد، زاده شد. دوران کودکی را با ناتوانی و بیماری پشت سرگذاشت.<ref>حمد الجاسر، ص11، «مقدمه»؛ نک: زندگینامه خودنوشت حمد جاسر، 1402ق.</ref> آموزش ابتدایی را در روستای خود و سپس در [[ریاض]] گذراند. به سال 1341ق. موفق به حفظ قرآن شد و سپس در روستای خود به تدریس پرداخت. به سال 1346ق. برای ادامه آموختن علوم دینی به ریاض رفت. در سال 1348ق. پس از انجام [[حج]]<ref>حمد الجاسر، ص9-10، «مقدمه».</ref> به تحقیق و تحصیل در مرکز اسلامی سعودی (المعهد الاسلامی السعودی) پرداخت و به سال 1353ق. از بخش قضای شرعی آن فارغ التحصیل شد.<ref>حمد الجاسر و مسیرة الصحافه، ص33.</ref> | ||
==مناصب و تدریس== | ==مناصب و تدریس== | ||
در سال‌های 1353-1369ق. به تدریس در [[ینبع|یَنْبع]]، [[جده|جَده]]، [[مکه]]، [[احساء]]، [[ظهران]] و ریاض پرداخت.<ref>حمد الجاسر، ص13-14، «مقدمه».</ref> به سال 1358ق. برای تحصیل در دانشکده ادبیات الازهر به [[قاهره]] رفت. به دلیل جنگ جهانی دوم (1939-1945م.) پیش از پایان تحصیل به [[عربستان]] بازگشت. مدتی کوتاه به سال 1357ق. در [[ظبا]] در شمال [[حجاز]] به [[قضاوت]] پرداخت. به سال 1376ق. نیز مدتی مدیر دانشکده علوم شرعی و دانشکده ادبیات عربی ریاض بود.<ref>حمد الجاسر، ص13، «مقدمه».</ref> وی از سال 1381ق. تا 1395ق. در بیروت اقامت گزید و با آغاز نبرد داخلی [[لبنان]]، به ریاض بازگشت.<ref>حمد الجاسر، ص14، «مقدمه».</ref> وی به سال 1421ق. درگذشت و در ریاض به خاک سپرده شد.<ref>حمد الجاسر، ص15، «مقدمه».</ref> | در سال‌های 1353-1369ق. به تدریس در [[ینبع|یَنْبع]]، [[جده|جَده]]، [[مکه]]، [[احساء]]، [[ظهران]] و ریاض پرداخت.<ref>حمد الجاسر، ص13-14، «مقدمه».</ref> به سال 1358ق. برای تحصیل در دانشکده ادبیات الازهر به [[قاهره]] رفت. به دلیل جنگ جهانی دوم (1939-1945م.) پیش از پایان تحصیل به [[عربستان]] بازگشت. مدتی کوتاه به سال 1357ق. در [[ظبا]] در شمال [[حجاز]] به [[قضاوت]] پرداخت. به سال 1376ق. نیز مدتی مدیر دانشکده علوم شرعی و دانشکده ادبیات عربی ریاض بود.<ref>حمد الجاسر، ص13، «مقدمه».</ref> وی از سال 1381ق. تا 1395ق. در بیروت اقامت گزید و با آغاز نبرد داخلی [[لبنان]]، به ریاض بازگشت.<ref>حمد الجاسر، ص14، «مقدمه».</ref> وی به سال 1421ق. درگذشت و در ریاض به خاک سپرده شد.<ref>حمد الجاسر، ص15، «مقدمه».</ref> | ||
==نویسندگی== | ==نویسندگی== | ||
جاسر نویسندگیِ را از سال 1351ق. و با نوشتن مقاله در روزنامه صوت الحجاز آغاز کرد. مقالات تاریخی او در روزنامه‌ها و مجلات امّ القری، المنهل، مدینه، البلاد السعودیه، المجمع العلمی العربی دمشق، الرساله، الفتح و مجله جامعة الملک سعود ریاض منتشر گشت.<ref>حمد الجاسر، ص14-15، «مقدمه».</ref> | جاسر نویسندگیِ را از سال 1351ق. و با نوشتن مقاله در روزنامه صوت الحجاز آغاز کرد. مقالات تاریخی او در روزنامه‌ها و مجلات امّ القری، المنهل، مدینه، البلاد السعودیه، المجمع العلمی العربی دمشق، الرساله، الفتح و مجله جامعة الملک سعود ریاض منتشر گشت.<ref>حمد الجاسر، ص14-15، «مقدمه».</ref> | ||
در سال 1372ق. نخستین روزنامه ریاض با نام الریاض را که بعدها به الیمامه تغییر نام داد، منتشر کرد. در سال 1386ق. مؤسسه دار الیمامة للبحث والترجمة و التالیف را بنیان نهاد و ماهنامه تخصصی العرب را انتشار داد.<ref>حمد الجاسر، ص15، «مقدمه».</ref> | در سال 1372ق. نخستین روزنامه ریاض با نام الریاض را که بعدها به الیمامه تغییر نام داد، منتشر کرد. در سال 1386ق. مؤسسه دار الیمامة للبحث والترجمة و التالیف را بنیان نهاد و ماهنامه تخصصی العرب را انتشار داد.<ref>حمد الجاسر، ص15، «مقدمه».</ref> | ||
حمد جاسر با انگیزه بهره‌گیری از نسخ خطی<ref>رحلات، ص6.</ref> به پژوهش در کتابخانه‌های متعدد، از جمله کتابخانه ملی [[الجزائر]]، [[ایاصوفیه]] [[ترکیه]]، کتابخانه واتیکان، و کتابخانه جامع [[صنعا]] پرداخت<ref>حمد الجاسر، ص20، «مقدمه».</ref> و خاطرات و دستاوردهای خود را در کتاب رحلات منتشر کرد. نیز برای بررسی مکان‌های جغرافیایی به نقاط گوناگون شبه جزیره سفر کرد و نتائج آن را در المعجم الجغرافی للبلاد العربیة السعودیه بازتاب داد. | حمد جاسر با انگیزه بهره‌گیری از نسخ خطی<ref>رحلات، ص6.</ref> به پژوهش در کتابخانه‌های متعدد، از جمله کتابخانه ملی [[الجزائر]]، [[ایاصوفیه]] [[ترکیه]]، کتابخانه واتیکان، و کتابخانه جامع [[صنعا]] پرداخت<ref>حمد الجاسر، ص20، «مقدمه».</ref> و خاطرات و دستاوردهای خود را در کتاب رحلات منتشر کرد. نیز برای بررسی مکان‌های جغرافیایی به نقاط گوناگون شبه جزیره سفر کرد و نتائج آن را در المعجم الجغرافی للبلاد العربیة السعودیه بازتاب داد. | ||
==آثار علمی== | ==آثار علمی== | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
===آثار حرمینی=== | ===آثار حرمینی=== | ||
مُلخَّص رِحلَتَی [[ابن عبدالسلام درعی|ابن عبدالسلام الدرعی]] (درگذشت 1239ق.)، [[درر الفرائد المنظمه فی اخبار الحج و طریق مکة المعظمه|دُرَرَ الفرائد المُنظمَه فی اخبار الحج و طریق مکة المعظمه]] نگاشته [[محمد بن عبدالقادر جزیری]](درگذشت 944ق.)، و [[المغانم المطابه فی معالم طابه|المَغانم المُطابه فی مَعالم طابه]] نگاشته [[فیروزآبادی]] (درگذشت 817ق.)<ref>حمد الجاسر، ص117، 184، 187، «مقدمه».</ref> از تصحیحات وی در موضوع [[حج]] و [[حرمین]] است. هشت اثر نیز زیر نظر وی تحقیق و تصحیح شده‌اند که از آن جمله، [[عمدة الاخبار فی مدینة المختار|عُمدة الاخبار فی مَدینة المُختار]] نگاشته [[احمد بن عبدالحمید عباسی]] (قرن 10ق.) در تاریخ مدینه است. | مُلخَّص رِحلَتَی [[ابن عبدالسلام درعی|ابن عبدالسلام الدرعی]] (درگذشت 1239ق.)، [[درر الفرائد المنظمه فی اخبار الحج و طریق مکة المعظمه|دُرَرَ الفرائد المُنظمَه فی اخبار الحج و طریق مکة المعظمه]] نگاشته [[محمد بن عبدالقادر جزیری]](درگذشت 944ق.)، و [[المغانم المطابه فی معالم طابه|المَغانم المُطابه فی مَعالم طابه]] نگاشته [[فیروزآبادی]] (درگذشت 817ق.)<ref>حمد الجاسر، ص117، 184، 187، «مقدمه».</ref> از تصحیحات وی در موضوع [[حج]] و [[حرمین]] است. هشت اثر نیز زیر نظر وی تحقیق و تصحیح شده‌اند که از آن جمله، [[عمدة الاخبار فی مدینة المختار|عُمدة الاخبار فی مَدینة المُختار]] نگاشته [[احمد بن عبدالحمید عباسی]] (قرن 10ق.) در تاریخ مدینه است. | ||
===مقالات=== | ===مقالات=== | ||
همچنین وی پژوهش‌های متعدد در قالب مقاله از جمله الآثار الاسلامیّة فی مکّة المشرّفة، المدینة المنوّرة فی مطلع القرن الثانی عشر کما یصفها النابلسی فی رحلته، دعوة للعلماء لتبیین حدود عرفات و مزدلفة و منی، مؤلّفات فی تاریخ المدینه، وصف المدینة المنوّرة فی سنة 1303ق. [[از علی بن موسی افندی]]، وصف مکّة شرّفها الله و عظّمها، وصف المدینة المنوّرة کرّمها الله، و وصف بیت المقدس المبارک و ما حوله از [[تلمسانی]] (م676ق.) از جمله آثار حرمینی او هستند.<ref>حمد الجاسر، ص118، 174، 213، 227.</ref> او در برخی تصحیحات خود از جمله مناسک حربی، مقدماتی مفصل نگاشته که اثری تحقیقی هستند. در مجموع، بیش از 100 اثر از کتاب‌ها و مقالات حمد جاسر به‌گونه مستقیم در موضوع حرمین و حج نگاشته شده است<ref>نک: حمد جاسر، ص238، 248-250.</ref> که از گستره پژوهش وی در این عرصه نشان دارد. | همچنین وی پژوهش‌های متعدد در قالب مقاله از جمله الآثار الاسلامیّة فی مکّة المشرّفة، المدینة المنوّرة فی مطلع القرن الثانی عشر کما یصفها النابلسی فی رحلته، دعوة للعلماء لتبیین حدود عرفات و مزدلفة و منی، مؤلّفات فی تاریخ المدینه، وصف المدینة المنوّرة فی سنة 1303ق. [[از علی بن موسی افندی]]، وصف مکّة شرّفها الله و عظّمها، وصف المدینة المنوّرة کرّمها الله، و وصف بیت المقدس المبارک و ما حوله از [[تلمسانی]] (م676ق.) از جمله آثار حرمینی او هستند.<ref>حمد الجاسر، ص118، 174، 213، 227.</ref> او در برخی تصحیحات خود از جمله مناسک حربی، مقدماتی مفصل نگاشته که اثری تحقیقی هستند. در مجموع، بیش از 100 اثر از کتاب‌ها و مقالات حمد جاسر به‌گونه مستقیم در موضوع حرمین و حج نگاشته شده است<ref>نک: حمد جاسر، ص238، 248-250.</ref> که از گستره پژوهش وی در این عرصه نشان دارد. | ||
حمد جاسر بیش از 1000 اثر اعم از تالیف، تحقیق، ویرایش، مقدمه‌نویسی بر آثار دیگران، مصاحبه، نقد و معرفی کتاب از خود بر جای نهاده است که ویژگی‌های کامل آن‌ها در زندگی‌نامه‌اش منتشر شده است.<ref>حمد الجاسر، ص65-226.</ref> | حمد جاسر بیش از 1000 اثر اعم از تالیف، تحقیق، ویرایش، مقدمه‌نویسی بر آثار دیگران، مصاحبه، نقد و معرفی کتاب از خود بر جای نهاده است که ویژگی‌های کامل آن‌ها در زندگی‌نامه‌اش منتشر شده است.<ref>حمد الجاسر، ص65-226.</ref> | ||
===انتشار مجله=== | ===انتشار مجله=== | ||
از دیگر آثار اثرگذار حمد جاسر در عربستان، مجله العرب است که به اعتبار وی، برخی نویسندگان برجسته عرب، مقالات خود در زمینه تاریخ جزیرة العرب و ادبیات را در آن منتشر کردند. وی 35 سال این مجله را منتشر کرد. پس از او نیز این مجله به دست شماری از شاگردانش منتشر گشت. بیشتر مقالات بی‌امضای این مجله، نگاشته خود وی است.<ref>حمد الجاسر، ص14.</ref> | از دیگر آثار اثرگذار حمد جاسر در عربستان، مجله العرب است که به اعتبار وی، برخی نویسندگان برجسته عرب، مقالات خود در زمینه تاریخ جزیرة العرب و ادبیات را در آن منتشر کردند. وی 35 سال این مجله را منتشر کرد. پس از او نیز این مجله به دست شماری از شاگردانش منتشر گشت. بیشتر مقالات بی‌امضای این مجله، نگاشته خود وی است.<ref>حمد الجاسر، ص14.</ref> | ||
پژوهش‌های حمد جاسر در آغاز با نگارش مطالبی در موضوعات متفاوت روزنامه‌ای یا نقد ادبی قصص و اشعار آغاز گشت. چنان‌که از سیر نگاشته‌های وی آشکار است، به تدریج به پژوهش تخصصی در زمینه تاریخ و جغرافیای جزیره عربی پرداخت<ref>حمد الجاسر، ص16.</ref> و در شناخت قبایل، تیره‌ها و انساب عرب نامور گشت. | پژوهش‌های حمد جاسر در آغاز با نگارش مطالبی در موضوعات متفاوت روزنامه‌ای یا نقد ادبی قصص و اشعار آغاز گشت. چنان‌که از سیر نگاشته‌های وی آشکار است، به تدریج به پژوهش تخصصی در زمینه تاریخ و جغرافیای جزیره عربی پرداخت<ref>حمد الجاسر، ص16.</ref> و در شناخت قبایل، تیره‌ها و انساب عرب نامور گشت. | ||
===تاریخی و جغرافیایی=== | ===تاریخی و جغرافیایی=== | ||
در موضوعات تاریخی و جغرافیایی، وی نخست موقعیت مورد نظر را معین می‌نماید و تاریخچه و دیدگاه‌های پیشینیان درباره آن را بیان می‌کند و سپس با ارائه قرائن و شواهدی، نظر خود را تبیین می‌سازد.<ref>حمد الجاسر، ص16-17.</ref> آگاهی و بهره‌گیری از نسخ خطی، تاکید بر مشاهده عینی و تلاش در این مسیر چنان‌که از سفرهای گوناگون وی برمی‌آید، از دیگر ویژگی‌های تحقیقات جاسر است. بر پایه آن‌چه از زندگینامه وی برمی‌آید، وی به [[آل سعود]] تمایل دارد<ref>حمد الجاسر و مسیرة الصحافه، ص20 -21.</ref> و در کوشش‌های علمی خود، گرایش به اندیشه [[سلفی]] را حفظ کرده و ذیل مباحثی همانند [[تبرک]] و [[توسل]]، بر پایه نگرش [[وهابیان]] حاشیه زده است.<ref>المغانم المطابه، ص«ن» و «ف»، «مقدمه».</ref> | در موضوعات تاریخی و جغرافیایی، وی نخست موقعیت مورد نظر را معین می‌نماید و تاریخچه و دیدگاه‌های پیشینیان درباره آن را بیان می‌کند و سپس با ارائه قرائن و شواهدی، نظر خود را تبیین می‌سازد.<ref>حمد الجاسر، ص16-17.</ref> آگاهی و بهره‌گیری از نسخ خطی، تاکید بر مشاهده عینی و تلاش در این مسیر چنان‌که از سفرهای گوناگون وی برمی‌آید، از دیگر ویژگی‌های تحقیقات جاسر است. بر پایه آن‌چه از زندگینامه وی برمی‌آید، وی به [[آل سعود]] تمایل دارد<ref>حمد الجاسر و مسیرة الصحافه، ص20 -21.</ref> و در کوشش‌های علمی خود، گرایش به اندیشه [[سلفی]] را حفظ کرده و ذیل مباحثی همانند [[تبرک]] و [[توسل]]، بر پایه نگرش [[وهابیان]] حاشیه زده است.<ref>المغانم المطابه، ص«ن» و «ف»، «مقدمه».</ref> | ||
==حضور در مجامع علمی== | ==حضور در مجامع علمی== | ||
حمد جاسر حضوری فعال در بیش از هشت مجمع علمی کشورهای گوناگون عربی، از جمله شورای سیاست‌گذاری مؤسسه الفرقان داشت. نیز بیش از هفت بار از سوی دولت سعودی یا دیگر کشورهای عربی، به پاس خدمات علمی‌اش مورد تقدیر قرار گرفت.<ref>حمد الجاسر، ص16-17.</ref> | حمد جاسر حضوری فعال در بیش از هشت مجمع علمی کشورهای گوناگون عربی، از جمله شورای سیاست‌گذاری مؤسسه الفرقان داشت. نیز بیش از هفت بار از سوی دولت سعودی یا دیگر کشورهای عربی، به پاس خدمات علمی‌اش مورد تقدیر قرار گرفت.<ref>حمد الجاسر، ص16-17.</ref> | ||
==مؤسسه خیریه حمد جاسر== | ==مؤسسه خیریه حمد جاسر== | ||
پس از درگذشت وی، مؤسسه خیریه حمد جاسر با هدف تداوم کوشش‌های پژوهشی او، تاسیس گشت. مرکز فرهنگی این مؤسسه، موظف به ادامه انتشار مجله العرب، گسترش فعالیت مؤسسه دار الیمامه، نگهداری و توسعه کتابخانه حمد جاسر، اهدای جایزه علمی حمد جاسر، بر‌گزاری نشست‌های علمی هفتگی و کنفرانس‌ها، و راه‌اندازی موزه حمد جاسر گشت.<ref>حمد الجاسر، ص19، «مقدمه».</ref> مرکز حمد جاسر الثقافی، به گردآوری مصاحبه‌های وی با روزنامه‌های گوناگون پرداخته است.<ref>حمد الجاسر، ص7، «مقدمه».</ref> | پس از درگذشت وی، مؤسسه خیریه حمد جاسر با هدف تداوم کوشش‌های پژوهشی او، تاسیس گشت. مرکز فرهنگی این مؤسسه، موظف به ادامه انتشار مجله العرب، گسترش فعالیت مؤسسه دار الیمامه، نگهداری و توسعه کتابخانه حمد جاسر، اهدای جایزه علمی حمد جاسر، بر‌گزاری نشست‌های علمی هفتگی و کنفرانس‌ها، و راه‌اندازی موزه حمد جاسر گشت.<ref>حمد الجاسر، ص19، «مقدمه».</ref> مرکز حمد جاسر الثقافی، به گردآوری مصاحبه‌های وی با روزنامه‌های گوناگون پرداخته است.<ref>حمد الجاسر، ص7، «مقدمه».</ref> | ||
تا سال 2003م. نُه کتاب با موضوع حمد جاسر و پژوهش‌های وی منتشر شده<ref>حمد الجاسر، ص18، «مقدمه».</ref> که کامل‌ترین آن‌ها به سال 1415ق. برای بزرگداشت خدمات او از سوی کتابخانه ملی ملک فهد در [[ریاض]]، با عنوان حمد الجاسر: دراسة لحیاته مع ببلیوجرافیة شاملة لاعماله المنشورة در 259 صفحه انتشار یافت. این کتاب در دو بخش به زندگینامه و کوشش‌های علمی و نیز تصاویر و دستخط‌هایی از او و معرفی بیش از هزار و صد اثر از وی پرداخته است. فهرست موضوعات و مؤلفان و نمایه عناوین این کتاب برای آگاهی از گستره کوشش‌های علمی حمد جاسر بسیار راهگشا است. | تا سال 2003م. نُه کتاب با موضوع حمد جاسر و پژوهش‌های وی منتشر شده<ref>حمد الجاسر، ص18، «مقدمه».</ref> که کامل‌ترین آن‌ها به سال 1415ق. برای بزرگداشت خدمات او از سوی کتابخانه ملی ملک فهد در [[ریاض]]، با عنوان حمد الجاسر: دراسة لحیاته مع ببلیوجرافیة شاملة لاعماله المنشورة در 259 صفحه انتشار یافت. این کتاب در دو بخش به زندگینامه و کوشش‌های علمی و نیز تصاویر و دستخط‌هایی از او و معرفی بیش از هزار و صد اثر از وی پرداخته است. فهرست موضوعات و مؤلفان و نمایه عناوین این کتاب برای آگاهی از گستره کوشش‌های علمی حمد جاسر بسیار راهگشا است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۱۶ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۱۶:۳۴
 | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حمد بن محمد بن جاسر |
| نسب | قبیله حرب |
| زادروز | سال 1328ق. |
| زادگاه | عربستان، روستای بَرود از منطقه نجد |
| دین | اسلام |
| مذهب | اهل‌سنت |
| شغل | نویسنده و پژوهشگر |
| منصب | قضاوت، مدیر دانشکده علوم شرعی و دانشکده ادبیات عربی ریاض |
| تاریخ درگذشت | سال 1421ق. |
| محل درگذشت | عربستان، ریاض |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| تالیفات | دارای بیش از 1000 اثر |
حمد جاسر پژوهشگر معاصر عربستانی، دارای آثاری در موضوع حرمین و حج است. جاسر به‌عنوان نویسنده و پژوهشگر تاریخ شبه جزیره عربی شناخته شده است. نویسندگیِ وی از سال 1351ق. و با نوشتن مقاله در روزنامه آغاز شد. وی از بزرگ‌ترين مورخان و جغرافى‌دانان معاصر عربستان و جزو پركارترين دانشمندان اين كشور است.
حمد جاسر بیش از 1000 اثر اعم از تالیف، تحقیق، ویرایش، مقدمه‌نویسی بر آثار دیگران، مصاحبه، نقد و معرفی کتاب از خود بر جای نهاده است. بر پایه آن‌چه از زندگینامه وی برمی‌آید، وی به آل سعود تمایل دارد و در کوشش‌های علمی خود، گرایش به اندیشه سلفی را حفظ کرده و ذیل مباحثی همانند تبرک و توسل، بر پایه نگرش وهابیان حاشیه زده است.
معرفی اجمالی
حمد بن محمد بن جاسر به سال 1328ق. در روستای بَرود از منطقه نجد، در خانواده‌ای کشاورز و فقیر که به قبیله حرب نسب می‌برد، زاده شد. دوران کودکی را با ناتوانی و بیماری پشت سرگذاشت.[۱] آموزش ابتدایی را در روستای خود و سپس در ریاض گذراند. به سال 1341ق. موفق به حفظ قرآن شد و سپس در روستای خود به تدریس پرداخت. به سال 1346ق. برای ادامه آموختن علوم دینی به ریاض رفت. در سال 1348ق. پس از انجام حج[۲] به تحقیق و تحصیل در مرکز اسلامی سعودی (المعهد الاسلامی السعودی) پرداخت و به سال 1353ق. از بخش قضای شرعی آن فارغ التحصیل شد.[۳]
مناصب و تدریس
در سال‌های 1353-1369ق. به تدریس در یَنْبع، جَده، مکه، احساء، ظهران و ریاض پرداخت.[۴] به سال 1358ق. برای تحصیل در دانشکده ادبیات الازهر به قاهره رفت. به دلیل جنگ جهانی دوم (1939-1945م.) پیش از پایان تحصیل به عربستان بازگشت. مدتی کوتاه به سال 1357ق. در ظبا در شمال حجاز به قضاوت پرداخت. به سال 1376ق. نیز مدتی مدیر دانشکده علوم شرعی و دانشکده ادبیات عربی ریاض بود.[۵] وی از سال 1381ق. تا 1395ق. در بیروت اقامت گزید و با آغاز نبرد داخلی لبنان، به ریاض بازگشت.[۶] وی به سال 1421ق. درگذشت و در ریاض به خاک سپرده شد.[۷]
نویسندگی
جاسر نویسندگیِ را از سال 1351ق. و با نوشتن مقاله در روزنامه صوت الحجاز آغاز کرد. مقالات تاریخی او در روزنامه‌ها و مجلات امّ القری، المنهل، مدینه، البلاد السعودیه، المجمع العلمی العربی دمشق، الرساله، الفتح و مجله جامعة الملک سعود ریاض منتشر گشت.[۸]
در سال 1372ق. نخستین روزنامه ریاض با نام الریاض را که بعدها به الیمامه تغییر نام داد، منتشر کرد. در سال 1386ق. مؤسسه دار الیمامة للبحث والترجمة و التالیف را بنیان نهاد و ماهنامه تخصصی العرب را انتشار داد.[۹]
حمد جاسر با انگیزه بهره‌گیری از نسخ خطی[۱۰] به پژوهش در کتابخانه‌های متعدد، از جمله کتابخانه ملی الجزائر، ایاصوفیه ترکیه، کتابخانه واتیکان، و کتابخانه جامع صنعا پرداخت[۱۱] و خاطرات و دستاوردهای خود را در کتاب رحلات منتشر کرد. نیز برای بررسی مکان‌های جغرافیایی به نقاط گوناگون شبه جزیره سفر کرد و نتائج آن را در المعجم الجغرافی للبلاد العربیة السعودیه بازتاب داد.
آثار علمی
وی 28 کتاب شامل پنج سفرنامه، سه کتاب در انساب، پنج اثر در تراجم، شش کتاب جغرافیایی، سه کتاب در تاریخ مُدن، سه کتاب در لغت، دو کتاب در تاریخ اسب‌های عربی و کتابی در تاریخ عربستان نگاشت. افزون بر آن 17 کتاب در موضوع ادبیات، تاریخ، جغرافیا، انساب و سفرنامه را تحقیق نمود و منتشر کرد.
آثار حرمینی
مُلخَّص رِحلَتَی ابن عبدالسلام الدرعی (درگذشت 1239ق.)، دُرَرَ الفرائد المُنظمَه فی اخبار الحج و طریق مکة المعظمه نگاشته محمد بن عبدالقادر جزیری(درگذشت 944ق.)، و المَغانم المُطابه فی مَعالم طابه نگاشته فیروزآبادی (درگذشت 817ق.)[۱۲] از تصحیحات وی در موضوع حج و حرمین است. هشت اثر نیز زیر نظر وی تحقیق و تصحیح شده‌اند که از آن جمله، عُمدة الاخبار فی مَدینة المُختار نگاشته احمد بن عبدالحمید عباسی (قرن 10ق.) در تاریخ مدینه است.
مقالات
همچنین وی پژوهش‌های متعدد در قالب مقاله از جمله الآثار الاسلامیّة فی مکّة المشرّفة، المدینة المنوّرة فی مطلع القرن الثانی عشر کما یصفها النابلسی فی رحلته، دعوة للعلماء لتبیین حدود عرفات و مزدلفة و منی، مؤلّفات فی تاریخ المدینه، وصف المدینة المنوّرة فی سنة 1303ق. از علی بن موسی افندی، وصف مکّة شرّفها الله و عظّمها، وصف المدینة المنوّرة کرّمها الله، و وصف بیت المقدس المبارک و ما حوله از تلمسانی (م676ق.) از جمله آثار حرمینی او هستند.[۱۳] او در برخی تصحیحات خود از جمله مناسک حربی، مقدماتی مفصل نگاشته که اثری تحقیقی هستند. در مجموع، بیش از 100 اثر از کتاب‌ها و مقالات حمد جاسر به‌گونه مستقیم در موضوع حرمین و حج نگاشته شده است[۱۴] که از گستره پژوهش وی در این عرصه نشان دارد.
حمد جاسر بیش از 1000 اثر اعم از تالیف، تحقیق، ویرایش، مقدمه‌نویسی بر آثار دیگران، مصاحبه، نقد و معرفی کتاب از خود بر جای نهاده است که ویژگی‌های کامل آن‌ها در زندگی‌نامه‌اش منتشر شده است.[۱۵]
انتشار مجله
از دیگر آثار اثرگذار حمد جاسر در عربستان، مجله العرب است که به اعتبار وی، برخی نویسندگان برجسته عرب، مقالات خود در زمینه تاریخ جزیرة العرب و ادبیات را در آن منتشر کردند. وی 35 سال این مجله را منتشر کرد. پس از او نیز این مجله به دست شماری از شاگردانش منتشر گشت. بیشتر مقالات بی‌امضای این مجله، نگاشته خود وی است.[۱۶]
پژوهش‌های حمد جاسر در آغاز با نگارش مطالبی در موضوعات متفاوت روزنامه‌ای یا نقد ادبی قصص و اشعار آغاز گشت. چنان‌که از سیر نگاشته‌های وی آشکار است، به تدریج به پژوهش تخصصی در زمینه تاریخ و جغرافیای جزیره عربی پرداخت[۱۷] و در شناخت قبایل، تیره‌ها و انساب عرب نامور گشت.
تاریخی و جغرافیایی
در موضوعات تاریخی و جغرافیایی، وی نخست موقعیت مورد نظر را معین می‌نماید و تاریخچه و دیدگاه‌های پیشینیان درباره آن را بیان می‌کند و سپس با ارائه قرائن و شواهدی، نظر خود را تبیین می‌سازد.[۱۸] آگاهی و بهره‌گیری از نسخ خطی، تاکید بر مشاهده عینی و تلاش در این مسیر چنان‌که از سفرهای گوناگون وی برمی‌آید، از دیگر ویژگی‌های تحقیقات جاسر است. بر پایه آن‌چه از زندگینامه وی برمی‌آید، وی به آل سعود تمایل دارد[۱۹] و در کوشش‌های علمی خود، گرایش به اندیشه سلفی را حفظ کرده و ذیل مباحثی همانند تبرک و توسل، بر پایه نگرش وهابیان حاشیه زده است.[۲۰]
حضور در مجامع علمی
حمد جاسر حضوری فعال در بیش از هشت مجمع علمی کشورهای گوناگون عربی، از جمله شورای سیاست‌گذاری مؤسسه الفرقان داشت. نیز بیش از هفت بار از سوی دولت سعودی یا دیگر کشورهای عربی، به پاس خدمات علمی‌اش مورد تقدیر قرار گرفت.[۲۱]
مؤسسه خیریه حمد جاسر
پس از درگذشت وی، مؤسسه خیریه حمد جاسر با هدف تداوم کوشش‌های پژوهشی او، تاسیس گشت. مرکز فرهنگی این مؤسسه، موظف به ادامه انتشار مجله العرب، گسترش فعالیت مؤسسه دار الیمامه، نگهداری و توسعه کتابخانه حمد جاسر، اهدای جایزه علمی حمد جاسر، بر‌گزاری نشست‌های علمی هفتگی و کنفرانس‌ها، و راه‌اندازی موزه حمد جاسر گشت.[۲۲] مرکز حمد جاسر الثقافی، به گردآوری مصاحبه‌های وی با روزنامه‌های گوناگون پرداخته است.[۲۳]
تا سال 2003م. نُه کتاب با موضوع حمد جاسر و پژوهش‌های وی منتشر شده[۲۴] که کامل‌ترین آن‌ها به سال 1415ق. برای بزرگداشت خدمات او از سوی کتابخانه ملی ملک فهد در ریاض، با عنوان حمد الجاسر: دراسة لحیاته مع ببلیوجرافیة شاملة لاعماله المنشورة در 259 صفحه انتشار یافت. این کتاب در دو بخش به زندگینامه و کوشش‌های علمی و نیز تصاویر و دستخط‌هایی از او و معرفی بیش از هزار و صد اثر از وی پرداخته است. فهرست موضوعات و مؤلفان و نمایه عناوین این کتاب برای آگاهی از گستره کوشش‌های علمی حمد جاسر بسیار راهگشا است.
پانویس
- ↑ حمد الجاسر، ص11، «مقدمه»؛ نک: زندگینامه خودنوشت حمد جاسر، 1402ق.
- ↑ حمد الجاسر، ص9-10، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر و مسیرة الصحافه، ص33.
- ↑ حمد الجاسر، ص13-14، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص13، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص14، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص15، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص14-15، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص15، «مقدمه».
- ↑ رحلات، ص6.
- ↑ حمد الجاسر، ص20، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص117، 184، 187، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص118، 174، 213، 227.
- ↑ نک: حمد جاسر، ص238، 248-250.
- ↑ حمد الجاسر، ص65-226.
- ↑ حمد الجاسر، ص14.
- ↑ حمد الجاسر، ص16.
- ↑ حمد الجاسر، ص16-17.
- ↑ حمد الجاسر و مسیرة الصحافه، ص20 -21.
- ↑ المغانم المطابه، ص«ن» و «ف»، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص16-17.
- ↑ حمد الجاسر، ص19، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص7، «مقدمه».
- ↑ حمد الجاسر، ص18، «مقدمه».
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل جاسر حمد.
- حمد الجاسر: ریاض، مکتبة الملک فهد، 1426ق.
- رحلات: حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، 1400ق.
- المغانم المطابه: محمد الفیروزآبادی (درگذشت 817ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، 1389ق.
- حمد الجاسر و مسیرة الصحافة و الطباعه: عبدالعزیز بن صالح بن سلمه، ریاض، مکتبة الملک فهد، 1423ق.