ضریح رسول الله: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (Kamran صفحهٔ ضریح پیامبر را به ضریح رسول الله منتقل کرد)
 
(۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۵۴: خط ۵۴:
}}
}}


'''ضریح پیامبر'''، به محفظه فلزی مشبکی گفته می‌شود که گرداگرد حجره شریفه قرارگرفته است.
'''ضریح پیامبر'''، دیوار فلزی مشبکی است که اطراف [[قبر پیامبر|قبر رسول خدا(ص)]] واقع در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] در شهر [[مدینه]] کشیده شده است. بخش‌هایی از این ضریح از فلز برنج و بخش‌هایی از آهن است. این ضریح در سال ۸۸۸ قمری ساخته شد. در طول تاریخ چند بار دیوارها یا حصارهایی دور [[حجره رسول‌الله|حجره پیامبر]] کشیده شده است. نخستین بار در [[بازسازی مسجدالنبی (ولیدبن عبدالملک)|بازسازی ولید بن عبدالملک]] دیواری پنج ضلعی دور حجره کشیده شد. بعدا در عصر [[ممالیک]] یک بار [[بیبرس بندقداری|بیبرس]] در سال ۶۶۸ قمری یک دیواره مشبک اطراف حجره کشید و بار دیگر قایتبای آن را به سال 888 مجددا ساخت. 


==شکل‌گیری ضریح از آغاز==
==شکل‌گیری ضریح از آغاز==
قبر پیامبر در [[حجره عایشه]] قرار داشت. با این وجود عایشه پس از فوت پیامبر در حجره خویش ساکن بود و حائلی بین محل زندگی وی و قبر پیامبر وجود نداشت. اما در دوره‌های بعد همراه با بازسازی مسجدالنبی، حجره شریفه و محدوده قبر نبوی به‌صورت بخشی مجزا درآمد.  
[[قبر پیامبر]] در [[حجره عایشه]] یا خانه پیامبر و عایشه، که یکی از اتاق‌های چسبیده به [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] بود، قرار داشت. [[عایشه]] پس از فوت پیامبر در حجره خویش ساکن بود و حائلی بین محل زندگی وی و قبر پیامبر وجود نداشت. اما در دوره‌های بعد همراه با [[بازسازی مسجدالنبی]]، حجره شریفه و محدوده [[قبر نبوی]] به‌صورت بخشی مجزا درآمد.  


===اولین ضریح قبر نبوی===
===اولین دیوار دور قبر نبوی===
در دوره [[بازسازی مسجدالنبی (ولیدبن عبدالملک)|ولیدبن عبدالملک]]، والی وی در مدینه، عمربن عبدالعزیز همراه با اصلاحاتی که در مسجد ایجاد نمود، دیواری پنج‌ضلعی دور [[حجره شریفه]] کشید. با ایجاد این دیواره، بخشی از [[روضه شریفه]] نیز داخل در ضریح قرارگرفت.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 73</ref> شکل پنج‌ضلعی آن به‌این خاطر بود که شبیه به [[کعبه]] نباشد.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 69</ref> همچنین کسانی که در پشت آن به سمت قبله نماز می‌خواندند، چون سمت مثلثی آن برابرشان بود، عملا رو به قبر بودن بر آنان صدق نمی‌کرد<ref>آثار اسلامی مکه  ومدینه، ص 218</ref>
در بازسازی دوره [[بازسازی مسجدالنبی (ولیدبن عبدالملک)|ولید بن عبدالملک]] دیواری پنج‌ضلعی دور [[حجره شریفه]] کشیدند. با ایجاد این دیواره، بخشی از [[روضه شریفه]] نیز داخل ضریح قرار گرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=66 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 66]</ref> شکل پنج‌ضلعی آن به این خاطر بود که شبیه به [[کعبه]] نباشد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=63 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 63]</ref> همچنین کسانی که در پشت آن به سمت قبله نماز می‌خواندند، چون قسمت مثلثی آن برابرشان بود، رو به قبر بودن بر آنان صدق نمی‌کرد.<ref>آثار اسلامی مکه  ومدینه، ص 218</ref>


===ایجاد گنبد روی ضریح===
===شکل گرفتن محدوده نهایی ضریح در عصر ممالیک===
در سال 678ه.ق [[بازسازی مسجدالنبی (ممالیک بحری)|سلطان سیف‌الدین قلاوون]]، گنبدی بر بالای حجره ایجاد کرد.<ref>عماره المسجد النبوی، ص 239</ref> پایین این گنبد مربع و بالای آن هشت‌ضلعی بود که با سرب پوشیده شده‌بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=384 وفاالوفا، ج2، ص 384]</ref><ref>مدینه منوره، ص 99</ref>
در سال 668 قمری [[بازسازی مسجدالنبی (بیبرس)|ملک ظاهر بیبرس]] مملوکی، مقصوره‌ای چوبی (دیواره مشبک چوبی) به ارتفاع 3/5 متر، اطراف [[حجره رسول‌الله|حجره]] کشید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=80 المدینه المنوره، ص 80]</ref> این دیواره به شکل مستطیل حول ضریح اولیه ایجاد شد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 219</ref> او محوطه [[خانه فاطمه(س)|خانه حضرت فاطمه]] را نیز وارد در این مقصوره کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=124 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 124]</ref> حد این مقصوره در سمت شمال تا [[محراب تهجد]] بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref> سه در نیز برای مقصوره ایجاد شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=215 عماره المسجد النبوی، ص 231]</ref> این ضریح در سمت [[قبله]]، شرق و غرب حجره شریفه<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref> و مابین ستون های [[ستون وفود|وفود]]، [[ستون سریر|سریر]] و [[ستون حرس|حرس]] قرار گرفت. به‌طوری که نیمی از این ستون‌ها داخل ضریح قرار گرفتند.<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> اما در سمت شمال  آن ضریحی قرار نگرفت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref>  
در سال 881ه.ق، حسن بن محمد بن قلاوون، گنبد بالای حجره را بازسازی کرد.
در دوره اول اصلاحات [[بازسازی مسجدالنبی (قایتبای)|قایتبای]] که قبل از آتش سوزی بزرگ انجام گرفت، سقف قدیم حجره شریفه خراب و گنبد کوچک آن با سنگ بازالت ساخته شد که قسمت بالای آن به خاطر استحام بیشتر از آهک بود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 141-142</ref>
پس از آتش سوزی سال 886ه.ق، در دوره قایتبای، گنبد داخلی روی حجره شریفه، به [[گنبد مسجدالنبی|گنبد بزرگ بیرونی]] روی سقف مسجد تبدیل شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=421 وفاءالوفا، ج2، ص 421]</ref>


===شکل گرفتن محدوده نهایی ضریح در عصر ممالیک===
در سال 694 قمری [[بازسازی مسجدالنبی (ممالیک بحری)|الملک العادل زین‌الدین کتبغا]]، پنجره دائره ای شکل را در مقصوره چوبی ایجاد نمود و ارتفاع دیواره‌های مقصوره را تا سقف افزایش داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=388 وفاالوفا، ج2، ص 388]</ref>
در سال 668ه.ق [[بازسازی مسجدالنبی (بیبرس)|ملک ظاهر بیبرس]] مملوکی، مقصوره‌ای چوبی به ارتفاع 3/5 متر، اطراف حجره شریفه کشید.<ref>مدینه منوره، ص 99</ref> او محوطه [[خانه فاطمه(س)|خانه حضرت فاطمه]] را نیز وارد در این مقصوره نمود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 137</ref> حد این مقصوره در سمت شمال تا محراب تهجد بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref> سه در هم برای مقصوره ایجاد شد.<ref>عماره المسجد النبوی، ص 231</ref> این ضریح در سمت قبله، شرق و غرب حجره شریفه<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref> و مابین ستون های [[ستون وفود|وفود]]، [[ستون سریر|سریر]] و [[ستون حرس|حرس]] قرار گرفت. به‌طوری که نیمی از این ستون‌ها داخل ضریح قرار گرفتند.<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> اما در سمت شمال  آن ضریحی قرار نگرفت. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref>


در سال 694ه.ق [[بازسازی مسجدالنبی (ممالیک بحری)|الملک العادل زین‌الدین کتبغا]]، پنجره دائره ای شکل را در مقصوره چوبی ایجاد نمود و ارتفاع دیواره‌های مقصوره را تا سقف افزایش داد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=388 وفاالوفا، ج2، ص 388]</ref>
=== ضریح ساخته شده در زمان قایتبای ===
در سال 888 در زمان حکومت قایتبای ضریح یا دیوار دور قبر پیامبر(ص) دوباره بازسازی شد. این ضریح را مطابق آن‌چه بیبرس ایجاد کرده بود، بنا نهادند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=325 عماره المسجد النبوی، ص 347]</ref> با این تفاوت که در شمال [[حجره رسول‌الله|حجره شریفه]] نیز ضریحی ساختند و آن را به قسمت‌های شرقی و غربی متصل نمود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=322 عماره المسجد النبوی، ص 344]</ref> بدین ترتیب ضریح  جدید چهار در داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=325 عماره المسجد النبوی، ص 347]</ref> برخی پژوهشگران تصریح کرده‌اند که ضریحی که امروزه محل قبر پیامبر (حجره شریفه) را در بر گرفته است همان است که در سال ۸۸۸ به دستور قایتبای ساخته شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=223 معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ص۲۲۳]</ref>


پس از [[آتش‌سوزی دوم در مسجدالنبی|دومین آتش سوزی در مسجدالنبی]]، قایتبای ضریح را مطابق آن‌‌چه بیبرس ایجاد کرده بود، بنا نهاد <ref>عماره المسجد النبوی، ص 347</ref>با این تفاوت که او در جهت شمال حجره شریفه نیز ضریح قرار داد و آن را به قسمت‌های شرقی و غربی متصل نمود.<ref>عماره المسجد النبوی، ص 344</ref> بدین ترتیب ضریح  جدید چهار در داشت.<ref>عماره المسجد النبوی، ص 347</ref> در این زمان، برای ضریح در جهت قبله، پنجره‌هایی از مس ساخته شد. در بالای آن هم پنجره‌ای مشبک قرارگرفت. اما در جهت شمالی و غربی پنجره‌ها آهنی بود و بالای آن تزییناتی از مس قرار گرفته بود و دارای 76 طاق بود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 70</ref>
بر اساس توصیف کعکی در کتاب معالم المدینه المنوره، دور [[حجره رسول‌الله|حجره شریفه]] دو دیوار وجود دارد. دیوار خارجی حصاری است مشبک به شکل ضریح که برخی جاها از جنس برنج نقش‌دار است و برخی جاها از آهن است. به این دیوار که به شکل ضریح است شباک می‌گویند. این ضریح شش تکه دارد که دو تکه‌اش در وسط قرار گرفته و در برابر قبر پیامبر و قبر ابوبکر و عمر است. روی قسمتی که به موازات قبر پیامبر است یک دایره فلزی بزرگ نصب شده است. این همان مکانی است که مردم برای زیارت و سلام بر نبی در برابرش توقف می‌کنند. این ضریح در واقع دیوار بیرونی حجره است. در داخل محدوده این ضریح، در اطراف قبور پیامبر و خلفا، یک دیوار پنج ضلعی قرار دارد و همان دیواری است که اولین بار عمر بن عبدالعزیز دور حجره پیامبر ساخت. آن را دیوار پنج ضلعی (حائط الخماسی) می‌نامند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=223 معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ۲۲۳-۲۲۴]
</ref>
[[پرونده: ضریح دوره قایتبای.jpg|File.png|300px|thumb|left| بازسازی ضریح در دوره قایتبای]]
[[پرونده: ضریح دوره قایتبای.jpg|File.png|300px|thumb|left| بازسازی ضریح در دوره قایتبای]]
همچنین فاصله‌ای بین ضریحی که به مانند ضریح عمربن عبدالعزیز اطراف قبر ایجاد شده بود و ضریح فلزی قسمت شمالی بوجود آمد. این فاصله در جهت شمال و حالت مثلثی شکل ضریح اولیه و مقابل ضریح فلزی جدید در قسمت شمالی قرار گرفت. در این فضای جدید، دو در قسمت چپ و راست قسمت مثلثی ضریح اولیه ایجاد شد.<ref>عماره المسجد النبوی، ص 344</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=388 وفاءالوفا، ج2، ص 388]</ref>
===ضریح در دوره معاصر===
شاکله اصلی ضریح تا به امروز تغییرات چندانی نداشته و به همان صورت باقی مانده‌است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 219</ref> با این وجود جنس ضریحی که امروزه وجود دارد از طلاست.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 219</ref> ابعاد ضریح این‌طور ذکر شده است: طول دیوار مسی در ضلع شمال و جنوبی خارج مقصوره، 16 متر و در ضلع شرقی و غربی 15 متر، طول اضلاع از داخل بین 4-5-6 متر، ارتفاع حجره تقریبا 8 متر و ارتفاع عرصه مخمس از زمین مسجد حدود 7 متر است.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 72</ref>


==درهای ضریح==
==درهای ضریح==
خط ۸۸: خط ۸۲:
# در غربی یا «باب النبی» که به باب الوفود نیز معروف است.
# در غربی یا «باب النبی» که به باب الوفود نیز معروف است.
# دری در طرف راست مثلث، داخل ضریح.
# دری در طرف راست مثلث، داخل ضریح.
# دری در طرف چپ مثلث، داخل ضریح.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ص 71</ref>
# دری در طرف چپ مثلث، داخل ضریح.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=64 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 64]</ref>


==ستون‌های داخل در ضریح==
==ستون‌های داخل در ضریح==
از میان [[ستون‌های مسجدالنبی|ستون‌های متبرک مسجدالنبی]]، [[ستون وفود]]، [[ستون حرس]] و [[ستون سریر]] از زمان بیبرس در قسمت بدنه ضریح قرارگرفتند. بدین نحو که نیمی از آن داخل در ضریح است.<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref>پس از اصلاحات قایتبای و ایجاد ضریح فلزی در قسمت شمالی [[حجره شریفه]]، که [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه]] نیز به آن داخل شده بود، [[ستون مربعة‌القبر|ستون مربعه القبر]] داخل ضریح قرار گرفت<ref>عماره المسجد النبوی، ص 344</ref> و این قضیه موجب اعتراض علما به قایتبای شد، چراکه این ستون متبرک از دسترس مردم خارج شده بود.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص447؛ موسوعة مرآة الحرمين، ج3، ص239.</ref> به همین نحو [[ستون تهجد]] که در منتها الیه حد ضریح در قسمت شمالی واقع شده بود، با قرارگرفتن ضریح فلزی در این قسمت درون ضریح جای گرفت. به نحوی که نیمی از آن درون ضریح قرارداشت.<ref>عماره المسجدالنبوی، 344</ref>
از میان [[ستون‌های مسجدالنبی|ستون‌های متبرک مسجدالنبی]]، [[ستون وفود]]، [[ستون حرس]] و [[ستون سریر]] از زمان بیبرس در قسمت بدنه ضریح قرارگرفتند. بدین نحو که نیمی از آن داخل در ضریح است.<ref>وفاءالوفا، ج1، ص 268</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=387 وفاءالوفا، ج2، ص 387]</ref>پس از اصلاحات قایتبای و ایجاد ضریح فلزی در قسمت شمالی [[حجره شریفه]]، که [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه]] نیز به آن داخل شده بود، [[ستون مربعةالقبر|ستون مربعه القبر]] داخل ضریح قرار گرفت<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=322 عماره المسجد النبوی، ص 344]</ref> و این قضیه موجب اعتراض علما به قایتبای شد، چراکه این ستون متبرک از دسترس مردم خارج شده بود.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص447؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج3، ص239.</ref> به همین نحو [[ستون تهجد]] که در منتها الیه حد ضریح در قسمت شمالی واقع شده بود، با قرارگرفتن ضریح فلزی در این قسمت درون ضریح جای گرفت. به نحوی که نیمی از آن درون ضریح قرارداشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%89_%D9%85%D9%86%D8%B0_%D8%A5%D9%86%D8%B4%D8%A7%D8%A6%D9%87_%D8%AD%D8%AA%D9%89_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%88%D9%83%D9%89.pdf&page=322 عماره المسجد النبوی، ص 344]</ref>
=نگارخانه=
<gallery mode="packed" heights="150">
پرونده:ضریح رسول‌الله۲.JPG
پرونده:ضریح رسول‌الله نمای نزدیک۱.JPG
پرونده:نقشه حجره شریفه و روضه النبی.jpg
</gallery>
 
== جستارهای وابسته ==
 
* [[حجره رسول‌الله|حجره پیامبر]]
* [[قبر پیامبر]]
* [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه]]
 
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۱۰۰: خط ۱۰۷:
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، مشعر
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، مشعر


*'''تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ'''، ناجی محمدحسن القادر الانصاری، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر
* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.


*'''عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی'''، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
*'''عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی'''، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001


*'''مدینه منوره، تحولات عمرانی و میراث معماری'''، صالح لمعی مصطفی، ترجمه صدیقه وسمقی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1372
* '''المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری'''،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م
 
* '''معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، ناشر:مولف، مدینه، ۲۰۱۱م.


*'''موسوعه مکه المکرمه و المدينه المنوره'''، احمد زکي يماني، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق؛
*'''موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره'''، احمد زکی یمانی، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق


*'''وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی'''،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001
*'''وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی'''،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001


*'''وفاء الوفاء'''، السمهودي (م.۹۱۱ق.)‏، ج1، بيروت، دار الكتب العلميه، ۲۰۰۶م.
*'''وفاء الوفاء'''، السمهودی (م.۹۱۱ق.)‏، ج1، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
[[رده:مسجدالنبی]]
[[رده:مسجدالنبی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۴

ضریح پیامبر
اطلاعات اوليه
مکان مدینه، مسجدالنبی
جنبه دینی
بزرگداشت نزد مسلمانان
وابسته به دین/مذهب اسلام
تاریخ بنا
زمان پایه‌گذاری خلافت ولیدبن عبدالملک
بنیانگذار عمربن عبدالعزیز
بازسازی‌ها قرارگرفتن گنبد روی ضریح، افزایش محدوده ضریح با اضافه نمودن خانه فاطمه به آن و قرار گرفتن ضریح چوبی اطراف آن، آتش گرفتن ضریح چوبی و جایگزین شدن ضریح فلزی
بازسازی کنندگان قلاوون، حسن بن محمدبن قلاوون، کتبغا، بیبرس، قایتبای
وضعیت فعلی
طول 16
عرض 15متر
ارتفاع 8
درها 6 در، باب التوبه در جنوب، باب التهجد در شمال، در شرقی موسوم به باب فاطمه، در غربی یا باب النبی که به باب وفود نیز معروف است، دو در سمت چپ و راست قسمت مثلثی شکل ضریح اولیه

ضریح پیامبر، دیوار فلزی مشبکی است که اطراف قبر رسول خدا(ص) واقع در مسجدالنبی در شهر مدینه کشیده شده است. بخش‌هایی از این ضریح از فلز برنج و بخش‌هایی از آهن است. این ضریح در سال ۸۸۸ قمری ساخته شد. در طول تاریخ چند بار دیوارها یا حصارهایی دور حجره پیامبر کشیده شده است. نخستین بار در بازسازی ولید بن عبدالملک دیواری پنج ضلعی دور حجره کشیده شد. بعدا در عصر ممالیک یک بار بیبرس در سال ۶۶۸ قمری یک دیواره مشبک اطراف حجره کشید و بار دیگر قایتبای آن را به سال 888 مجددا ساخت.

شکل‌گیری ضریح از آغاز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قبر پیامبر در حجره عایشه یا خانه پیامبر و عایشه، که یکی از اتاق‌های چسبیده به مسجدالنبی بود، قرار داشت. عایشه پس از فوت پیامبر در حجره خویش ساکن بود و حائلی بین محل زندگی وی و قبر پیامبر وجود نداشت. اما در دوره‌های بعد همراه با بازسازی مسجدالنبی، حجره شریفه و محدوده قبر نبوی به‌صورت بخشی مجزا درآمد.

اولین دیوار دور قبر نبوی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در بازسازی دوره ولید بن عبدالملک دیواری پنج‌ضلعی دور حجره شریفه کشیدند. با ایجاد این دیواره، بخشی از روضه شریفه نیز داخل ضریح قرار گرفت.[۱] شکل پنج‌ضلعی آن به این خاطر بود که شبیه به کعبه نباشد.[۲] همچنین کسانی که در پشت آن به سمت قبله نماز می‌خواندند، چون قسمت مثلثی آن برابرشان بود، رو به قبر بودن بر آنان صدق نمی‌کرد.[۳]

شکل گرفتن محدوده نهایی ضریح در عصر ممالیک[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال 668 قمری ملک ظاهر بیبرس مملوکی، مقصوره‌ای چوبی (دیواره مشبک چوبی) به ارتفاع 3/5 متر، اطراف حجره کشید.[۴] این دیواره به شکل مستطیل حول ضریح اولیه ایجاد شد.[۵] او محوطه خانه حضرت فاطمه را نیز وارد در این مقصوره کرد.[۶] حد این مقصوره در سمت شمال تا محراب تهجد بود.[۷] سه در نیز برای مقصوره ایجاد شد.[۸] این ضریح در سمت قبله، شرق و غرب حجره شریفه[۹] و مابین ستون های وفود، سریر و حرس قرار گرفت. به‌طوری که نیمی از این ستون‌ها داخل ضریح قرار گرفتند.[۱۰] اما در سمت شمال آن ضریحی قرار نگرفت.[۱۱]

در سال 694 قمری الملک العادل زین‌الدین کتبغا، پنجره دائره ای شکل را در مقصوره چوبی ایجاد نمود و ارتفاع دیواره‌های مقصوره را تا سقف افزایش داد.[۱۲]

ضریح ساخته شده در زمان قایتبای[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال 888 در زمان حکومت قایتبای ضریح یا دیوار دور قبر پیامبر(ص) دوباره بازسازی شد. این ضریح را مطابق آن‌چه بیبرس ایجاد کرده بود، بنا نهادند.[۱۳] با این تفاوت که در شمال حجره شریفه نیز ضریحی ساختند و آن را به قسمت‌های شرقی و غربی متصل نمود.[۱۴] بدین ترتیب ضریح جدید چهار در داشت.[۱۵] برخی پژوهشگران تصریح کرده‌اند که ضریحی که امروزه محل قبر پیامبر (حجره شریفه) را در بر گرفته است همان است که در سال ۸۸۸ به دستور قایتبای ساخته شد.[۱۶]

بر اساس توصیف کعکی در کتاب معالم المدینه المنوره، دور حجره شریفه دو دیوار وجود دارد. دیوار خارجی حصاری است مشبک به شکل ضریح که برخی جاها از جنس برنج نقش‌دار است و برخی جاها از آهن است. به این دیوار که به شکل ضریح است شباک می‌گویند. این ضریح شش تکه دارد که دو تکه‌اش در وسط قرار گرفته و در برابر قبر پیامبر و قبر ابوبکر و عمر است. روی قسمتی که به موازات قبر پیامبر است یک دایره فلزی بزرگ نصب شده است. این همان مکانی است که مردم برای زیارت و سلام بر نبی در برابرش توقف می‌کنند. این ضریح در واقع دیوار بیرونی حجره است. در داخل محدوده این ضریح، در اطراف قبور پیامبر و خلفا، یک دیوار پنج ضلعی قرار دارد و همان دیواری است که اولین بار عمر بن عبدالعزیز دور حجره پیامبر ساخت. آن را دیوار پنج ضلعی (حائط الخماسی) می‌نامند.[۱۷]

بازسازی ضریح در دوره قایتبای

درهای ضریح[ویرایش | ویرایش مبدأ]

ضریح پیامبر دارای 6 در به شرح زیر می‌باشد:

  1. در جنوبی به نام «باب التوبه»، بالای این در کتیبه ای نقره ای قرار دارد که تاریخ ساخت را 1026ه.ق ذکر کرده است.
  2. در شمالی که آن را «باب التهجد»، نامیده اند.
  3. در شرقی موسوم به «باب فاطمه» است.
  4. در غربی یا «باب النبی» که به باب الوفود نیز معروف است.
  5. دری در طرف راست مثلث، داخل ضریح.
  6. دری در طرف چپ مثلث، داخل ضریح.[۱۸]

ستون‌های داخل در ضریح[ویرایش | ویرایش مبدأ]

از میان ستون‌های متبرک مسجدالنبی، ستون وفود، ستون حرس و ستون سریر از زمان بیبرس در قسمت بدنه ضریح قرارگرفتند. بدین نحو که نیمی از آن داخل در ضریح است.[۱۹] [۲۰]پس از اصلاحات قایتبای و ایجاد ضریح فلزی در قسمت شمالی حجره شریفه، که خانه فاطمه نیز به آن داخل شده بود، ستون مربعه القبر داخل ضریح قرار گرفت[۲۱] و این قضیه موجب اعتراض علما به قایتبای شد، چراکه این ستون متبرک از دسترس مردم خارج شده بود.[۲۲] به همین نحو ستون تهجد که در منتها الیه حد ضریح در قسمت شمالی واقع شده بود، با قرارگرفتن ضریح فلزی در این قسمت درون ضریح جای گرفت. به نحوی که نیمی از آن درون ضریح قرارداشت.[۲۳]

نگارخانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 66
  2. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 63
  3. ↑ آثار اسلامی مکه ومدینه، ص 218
  4. ↑ المدینه المنوره، ص 80
  5. ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 219
  6. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 124
  7. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
  8. ↑ عماره المسجد النبوی، ص 231
  9. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
  10. ↑ وفاءالوفا، ج1، ص 268
  11. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
  12. ↑ وفاالوفا، ج2، ص 388
  13. ↑ عماره المسجد النبوی، ص 347
  14. ↑ عماره المسجد النبوی، ص 344
  15. ↑ عماره المسجد النبوی، ص 347
  16. ↑ معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ص۲۲۳
  17. ↑ معالم المدینة المنورة، بخش چهارم، مجلد اول، ۲۲۳-۲۲۴
  18. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 64
  19. ↑ وفاءالوفا، ج1، ص 268
  20. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 387
  21. ↑ عماره المسجد النبوی، ص 344
  22. ↑ موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص447؛ موسوعة مرآة الحرمین، ج3، ص239.
  23. ↑ عماره المسجد النبوی، ص 344

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، مشعر
  • عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
  • عماره المسجد النبوی منذ انشائه حتی نهایه العصر المملوکی، محمد هزاع الشهری، قاهره، مکتبه القاهره للکتاب، 2001
  • المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م
  • معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، ناشر:مولف، مدینه، ۲۰۱۱م.
  • موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۹ق
  • وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001
  • وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)‏، ج1، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=ضریح_رسول_الله&oldid=54799»