پیاده‌روی اربعین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
خط ۱۱۲: خط ۱۱۲:
</ref> همچنین طبق مقررات ستاد مرکزی اربعین حسینی، متقاضیان زیارت اربعین، باید در سامانه سماح ثبت نام کنند.<ref>[https://samah.haj.ir/ «ثبت نام اربعین»]، وبگاه سماح.</ref>
</ref> همچنین طبق مقررات ستاد مرکزی اربعین حسینی، متقاضیان زیارت اربعین، باید در سامانه سماح ثبت نام کنند.<ref>[https://samah.haj.ir/ «ثبت نام اربعین»]، وبگاه سماح.</ref>


کمیته بهداشت و درمان ستاد اربعین نیز ضمن توصیه‌های بهداشتی مرتبط با پیاده‌روی اربعین،<ref>نگاه کنید به: [https://iec.behdasht.gov.ir/آرشیو-کمپین-های-سلامتی/خودمراقبتی-در-اربعین-حسینی «خودمراقبتی در اربعین حسینی»].</ref> با هماهنگی دانشگاه‌های علوم پزشکی در استان‌های مختلف ایران، خدمات گوناگونِ بهداشتی و درمانی به زائران در مسیر پیاده‌روی ارائه می‌دهد.<ref>[https://www.irna.ir/news/85549710/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D9%82%D8%AA-%D9%81%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C-%D9%88%DB% «استقرار چهار پایگاه موقت فوریت‌های پزشکی ویژه اربعین در مرز شلمچه»]، خبرگزاری ایرنا؛ [https://muq.ac.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%B3%D9%87-%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%A8-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%87%D9%85%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1- «سه موکب درمانی همزمان با اربعین حسینی در قم راه اندازی می شود»]، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی قم؛ [https://phc.mui.ac.ir/fa/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B3 «جلسه کمیته بهداشت و درمان اربعین ۱۴۰۳»]، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان؛ [https://emergency.umsu.ac.ir/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86%20%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%20%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%20%D8%A7%D9%88%D8%B1%DA%98%D8%A7%D9%86%D8%B3/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9% «آمادگی کامل کمیته بهداشت و درمان اربعین آذربایجان غربی برای ارائه خدمات به زائران»]؛ وبگاه دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان غربی؛ [https://arakmu.ac.ir/webda/fa/news/44374/%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%B1-%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8 «برگزاری کارگروه بهداشت و درمان ستاد خدمات اربعین حسینی استان مرکزی»]، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اراک.</ref>
کمیته بهداشت و درمان ستاد اربعین نیز ضمن توصیه‌های بهداشتی مرتبط با پیاده‌روی اربعین،<ref>نگاه کنید به: [https://iec.behdasht.gov.ir/آرشیو-کمپین-های-سلامتی/خودمراقبتی-در-اربعین-حسینی «خودمراقبتی در اربعین حسینی»].</ref> با هماهنگی دانشگاه‌های علوم پزشکی در استان‌های مختلف ایران، خدمات گوناگونِ بهداشتی و درمانی به زائران در مسیر پیاده‌روی ارائه می‌دهد.<ref>[https://www.irna.ir/news/85549710/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%88%D9%82%D8%AA-%D9%81%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C-%D9%88%DB% «استقرار چهار پایگاه موقت فوریت‌های پزشکی ویژه اربعین در مرز شلمچه»]، خبرگزاری ایرنا؛ [https://muq.ac.ir/اخبار/سه-موکب-درمانی-همزمان-با-اربعین-حسینی-در- «سه موکب درمانی همزمان با اربعین حسینی در قم راه اندازی می شود»]، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی قم؛ [https://phc.mui.ac.ir/fa/جلسه-کمیته-بهداشت-و-درمان-اربعین-۱۴۰۳ «جلسه کمیته بهداشت و درمان اربعین ۱۴۰۳»]، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان؛ [https://emergency.umsu.ac.ir/آخرین%20اخبار%20مرکز%20%D8%A7%D9%88%D8%B1%DA%98%D8%A7%D9%86%D8%B3/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9% «آمادگی کامل کمیته بهداشت و درمان اربعین آذربایجان غربی برای ارائه خدمات به زائران»]؛ وبگاه دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان غربی؛ [https://arakmu.ac.ir/webda/fa/news/44374/تدابیر-کمیته-بهداشت-و-درمان-اربعین-برای-Ø®Ø «برگزاری کارگروه بهداشت و درمان ستاد خدمات اربعین حسینی استان مرکزی»]، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اراک.</ref>


تا قبل از سال ۱۳۹۴ش، مسئولیت ساماندهی مراسم راهپیمایی اربعین بر عهده سازمان حج و زیارت بود و با تصویب دولت وقت ایران و موافقت سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، به وزارت کشور محول گردید.<ref>[https://health.tums.ac.ir/uploads/32/2022/Aug/03/دستورالعمل%20مدیریت%20و%20ساماندهی%20زائران-%20%D9% «دستورالعمل مدیریت و ساماندهی زائرین اربعین حسینی(ع)»]، ص۴-۵.</ref>
تا قبل از سال ۱۳۹۴ش، مسئولیت ساماندهی مراسم راهپیمایی اربعین بر عهده سازمان حج و زیارت بود و با تصویب دولت وقت ایران و موافقت سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، به وزارت کشور محول گردید.<ref>[https://health.tums.ac.ir/uploads/32/2022/Aug/03/دستورالعمل%20مدیریت%20و%20ساماندهی%20زائران-%20%D9% «دستورالعمل مدیریت و ساماندهی زائرین اربعین حسینی(ع)»]، ص۴-۵.</ref>

نسخهٔ ‏۱۲ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۴۶

اربعین حسینی
مفاهیم
اربعین
کتاب‌شناسی اربعین
تحقیق درباره اول اربعین • لؤلؤ و مرجان • مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین • پیاده‌روی اربعین تأملات جامعه‌شناختی • پیاده‌روی اربعین
آیین‌ها
پیاده‌روی اربعین • زیارت اربعین • هوسه‌خوانی
نخستین زائران
جابر بن عبدالله انصاری • عطیه کوفی
مقاله‌های وابسته
موکب • مسیرهای پیاده‌روی اربعین • راهنمای اربعین • پیاده‌روی جاماندگان اربعین
بخشی از پیاده‌روی اربعین بین نجف و کربلا.

پیاده‌روی اربعین از جمله آیین‌های شیعیان است که از چند روز مانده به اربعین از مبدأ شهرهای مختلف عراق، به ویژه نجف، به سمت کربلا آغاز می‌شود و طی این پیاده‌روی، میلیون‌ها نفر به قصد زیارت امام حسین(ع) خود را به کربلا می‌رسانند. تعداد افراد شرکت کننده در این پیاده‌روی، از دو تا سه میلیون نفر در سال ۲۰۰۳م/۱۳۸۱ش به بیش از پانزده میلیون نفر در سال‌های اخیر رسیده است.

معرفی

پیاده‌روی اربعین آیینی زیارتی است. این پیاده‌روی از چند روز مانده به روز اربعین امام حسین(ع) از مبداء شهرهای مختلف عراق به ویژه نجف آغاز می‌شود. مقصد این سفر پیاده، رسیدن به کربلا در روز اربعین است. این پیاده‌روی به صورت فردی و گروهی در قالب گروه‌‌های دوستی، هیئت‌های مذهبی و جمع‌های خانوادگی انجام می‌شود و افراد بسته به شرایط جسمانی، همه یا بخشی از مسیر محل زندگی خود تا کربلا را پیاده می‌پیمایند.[۱]

تاریخچه

سفر پیاده برای زیارت، همواره دارای فضیلت دانسته شده و رواج داشته است؛ اما از تاریخ دقیق آغاز یا رواج پیاده‌روی برای زیارت اربعین، اطلاع دقیقی در دست نیست. در برخی پژوهش‌ها، سابقه این آیین را سده سیزدهم قمری دانسته و از سفر پیاده برخی از علما به کربلا یاد کرده‌اند؛ از جمله گفته شده است که در زمان شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴-۱۲۱۸ق) این مراسم برپا می‌شده و پس از او از رونق افتاده و دوباره در اوایل قرن چهاردهم قمری محدث نوری (درگذشت ۱۳۲۰ق) آن را احیا کرده است.[۲]

همچنین در گزارشی از شرکت یک میلیون و ۵۴۶ هزار زائر در پیاده‌روی سال ۱۳۶۵ قمری/ ۱۳۲۴ شمسی یاد شده است.[۳] پس از آن نیز از شرکت و اهتمام برخی علمای شیعه از جمله سید محمود شاهرودی (درگذشت۱۳۵۳ش) برای شرکت در پیاده‌روی اربعین سخن گفته شده است.[۴]

افزایش تعداد زائران اربعین

بعد از سقوط حکومت صدام و حزب بعث عراق (۲۰۰۲م) و احیای دوباره پیاده‌روی اربعین، هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در این پیاده‌روی شرکت می‌کنند.[۵] تعداد آنها از دو تا سه میلیون تن در سال ۲۰۰۳م/۱۳۸۱ش[۶] به بیش از شانزده میلیون تن در سال ۱۴۰۰ش رسیده است.[۷] بر اساس گزارش آستان قدس عباسی شمار زائران اربعین در سال ۱۳۹۸ش، قبل از شیوع کرونا، بیش از پانزده میلیون تن بوده است.[۸] روزنامه لوموند فرانسه، پیاده‌روی اربعین را از بزرگ‌ترین راه‌پیمایی‌ها یا گردهمایی‌های مذهبی جهان می‌داند.[۹] گفته شده تعداد کل زائران اربعین (ایرانی و غیر ایرانی) در سال ۱۴۰۱ش (جدول زیر)، ۲۱,۱۹۸,۶۴۰ نفر بوده است:[۱۰]

تعداد کل زائران اربعین از ۱۳۹۵-۱۴۰۱ش[۱۱]
سال تعداد زائران اربعین (نفر)
۱۴۴۴ق/ ۱۴۰۱ش ۲۱,۱۹۸,۶۴۰
۱۴۴۳ق/ ۱۴۰۰ش ۱۶,۳۲۷,۵۴۲
۱۴۴۲ق/ ۱۳۹۹ش ۱۴,۵۵۳,۳۰۸
۱۴۴۱ق/ ۱۳۹۸ش ۱۵,۲۲۹,۹۵۵
۱۴۴۰ق/ ۱۳۹۷ش ۱۵,۳۲۲,۹۴۹
۱۴۳۹ق/ ۱۳۹۶ش ۱۳,۸۷۴,۸۱۸
۱۴۳۸ق/ ۱۳۹۵ش ۱۱,۲۱۰,۳۶۷

مسیرهای پیاده روی

مسیرهای چهارگانه‌ زائران ایرانی برای پیوستن به پیاده‌روی اربعین.
نقشه مسیر نجف به کربلا، یکی از مسیرهای پیاده‌روی اربعین.

پیاده‌روی اربعین در همه مسیرهای منتهی به کربلا برگزار می‌شود اما راه نجف به کربلا پر تردد‌تر است.[۱۲]

اطلاعات مسیر نجف به کربلا

میزان مسافت ۸۰ کیلومتر
تعداد ستون‌ها ۱۴۵۲ ستون
فاصله بین هر ستون ۵۰ متر (۲۰ستون =۱ کیلومتر)
زمان لازم برای پیاده روی کل مسیر ۲۰ تا ۲۵ ساعت (متوسط روزی ۷ تا ۸ ساعت)
زمان تخمینی سفر پیاده ۳ روز
بهترین زمان شروع سفر ۱۶ صفر
زمان تقریبی رسیدن به کربلا ۱۹ صفر

همچنین مسیر کوفه - طویریج - کربلا یکی از مسیرهایی که از سمت جنوب عراق به شهر کربلا منتهی می‌شود. این مسیر به طریق العلماء، مسیر شط فرات[۱۳] و طریق سبایا(اسراء) شهرت دارد.[۱۴]

موکب‌

موکِب به مکان‌هایی گفته می‌شود که توسط مردم در مناسبت‌های مذهبی (به ویژه در ماه محرم و صفر) برای خدمت‌رسانی به زائران یا گروه‌های همراه آنان برپا شده است.[۱۵]

عشایر بومی عراق و ساکنان روستاهای در طول مسیر پیاده‌روی اربعین، مکان‌هایی برای خدمت به زائران ایجاد کرده‌اند که به آن‌ها «موکب» گفته می‌شود[۱۶] و برخی تعداد آن را بیش از ۱۰۰ هزار موکب دانسته‌اند.[۱۷] این موکب‌ها گاه موقتی است که شامل خیمه‌های پارچه‌ای است و گاه دائمی و به شکل یک ساختمان است. خدماتی که موکب‌ها به زائران ارائه می‌دهند شامل اسکان موقت، توزیع غذا، خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات متفرقه مانند واکس زدن کفش‌ها، ماساژ بدن و پاها، تعمیر وسایل و ... است.[۱۸]

موکب‌هایی که به زائران در داخل کربلا خدمت‌رسانی می‌کنند به بیش از ۱۰ هزار موکب رسیده و برخی از این موکب‌ها از کشورهایی همچون لبنان، کویت، ایران، جمهوری آذربایجان، عربستان، هند، انگلیس، سوئد، آلمان، ترکیه، تایلند، فرانسه و هلند بوده است.[۱۹]

از واژه موکب در فرهنگ شیعیان عرب برای اشاره به هیئت نیز استفاده می‌شود.[۲۰]

آداب و رسوم عزاداری اربعین در عراق

مراسم عزاداری اربعین از پانزدهم صفر آغاز و عزاداران بیست صفر خود را به کربلا می‌رسانند. این عزاداری مردم عراق با آیین‌هایی مانند هوسه‌خوانی انجام می‌شود.

هوسه‌خوانی

از آداب و رسوم عراقی‌ها در مسیر رفتن به کربلا، هُوسه‌خوانی است. هوسه به قصاید ویژه قبایل جنوب عراق گفته می‌شود که بیان‌کننده قهرمانی و شجاعت است.[۲۱] از این گونه اشعار در جنگ‌ها، مرثیه‌سرایی‌ها و برانگیختن عزم مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود. همراهان نیز یک بیت از آن قصیده را تکرار کرده و به صورت دایره‌وار حرکت می‌کنند.[۲۲]

ورود به کربلا

با شروع عزاداری اربعین از ۱۵ صفر، نخستین کاروانی که وارد کربلا می شود، کاروان شبیه‌خوانان و تعزیه‌گردانان است. پس از آنها دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از شهرهای عراق به سوی کربلا روانه می‌شوند و از 17 صفر تا روز اربعین، از صبح تا پاسی از شب به سینه زنی و زنجیرزنی و عزاداری می پردازند.[۲۳]

سلام بر امام حسین(ع) و ورود به حرم

نوشتار(های) وابسته: زیارت اربعین مراسم اصلی در روز اربعین دو ساعت گذشته از ظهر آغاز می‌شود. زائران، نزدیکِ در ورودی حرم امام حسین(ع) ایستاده و در حالی که بر سینه‌های خود می‌زنند، مرثیه‌ای را می‌خوانند و تکرار می‌کنند و در پایانِ سینه‌زنی دست‌ها را به‌نشانه سلام، به سوی ضریح بالا می‌برند. همچنین نماز زیارت به جای آورده و دعاهای مخصوص زیارت اربعین را می‌خوانند.[۲۴]

ساماندهی اربعین در ایران

به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سالانه میلیون‌ها ایرانی به مانند دیگر زائران از کشورهای مختلف، در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنند:[۲۵]

تعداد کل زائران اربعین از ۱۳۹۵-۱۴۰۱ش
سال تعداد زائران ایرانی درصد فراوانی زائران ایرانی نسبت به کل زائران اربعین (درصد)
۱۳۹۳ یک میلیون و پانصد هزار نفر ۷.۵ ٪
۱۳۹۴ یک میلیون و هفتصد هزار نفر ۶.۵ ٪
۱۳۹۵ دو میلیون و دویست هزار نفر ۱۹.۶ ٪
۱۳۹۶ دو میلیون و سیصد و پنجاه هزار نفر ۲۰.۹ ٪
۱۳۹۷ دو میلیون و پانصد هزار نفر ۱۸.۰۱ ٪
۱۳۹۸ سه میلیون و هفتصد هزار نفر ۲۴.۲ ٪
۱۳۹۹ صفر به علت همه‌گیری ویروس کرونا
۱۴۰۰ هشتاد هزار نفر ۰.۴ ٪
۱۴۰۱ سه میلیون و پانصد هزار نفر ۱۶.۵ ٪
۱۴۰۲ چهار میلیون و پنجاه هزار نفر ۱۸.۴ ٪

از سال ۱۳۹۴ش با توجه به افزایش حجم زائران در پیاده‌روی اربعین، مسئولیت مدیریت و ساماندهی مراسم راهپیمایی اربعین حسینی در ایران بر عهده وزارت کشور و در چارچوب ستادی بنام «ستاد مرکزی اربعین حسینی(ع)» قرار گرفته است. این ستاد متشکل از کمیته‌های تخصصی با مسئولیت وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و مردمی و نیروهای مسلح است که کار خدمات‌رسانی به زائران را انجام می‌دهد؛ مانند ایجاد امکانات و تسهیلات لازم در مرزها، تأمین امنیت، ایجاد زیرساخت‌های عمرانی و رفاهی، خدمات بهداشتی، خدمات حمل و نقل و تردد قانونمند زائران[۲۶] و بیمه شدن همه آنها.[۲۷] همچنین طبق مقررات ستاد مرکزی اربعین حسینی، متقاضیان زیارت اربعین، باید در سامانه سماح ثبت نام کنند.[۲۸]

کمیته بهداشت و درمان ستاد اربعین نیز ضمن توصیه‌های بهداشتی مرتبط با پیاده‌روی اربعین،[۲۹] با هماهنگی دانشگاه‌های علوم پزشکی در استان‌های مختلف ایران، خدمات گوناگونِ بهداشتی و درمانی به زائران در مسیر پیاده‌روی ارائه می‌دهد.[۳۰]

تا قبل از سال ۱۳۹۴ش، مسئولیت ساماندهی مراسم راهپیمایی اربعین بر عهده سازمان حج و زیارت بود و با تصویب دولت وقت ایران و موافقت سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، به وزارت کشور محول گردید.[۳۱]

تک نگاری

برخی آثار چاپ شده درباره پیاده‌روی اربعین عبارتند از:

مقاله‌های مرتبط

پانویس

  1. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۰۰
  2. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۰۲؛ مجموعه مقالات اربعین، ج ۴، ص ۵۴
  3. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۰۱
  4. ↑ مجموعه مقالات اربعین حسینی، ج۲، ص ۸۳
  5. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص۱۰۲.
  6. ↑ «اربعین، شکوه بیعتی مجدد با امام حسین»، خبرگزاری تسنیم.
  7. ↑ «آستان قدس عباسی: حضور بیش از ۱۶ مليون زائر در اربعین امام حسين(ع)»، شبکه جهانی الکفیل.
  8. ↑ «اعلام تعداد زائران اربعین حسینی توسط آستان قدس عباسی»، شبکه جهانی الکفیل.
  9. ↑ «عراق: میلیون‌ها شیعه در مراسم شیعیان شرکت می‌کنند»، سایت روزنامه لوموند.
  10. ↑ «تعداد زائران اربعین امسال اعلام شد| جدول تعداد زائران از سال ۱۳۹۵ تا کنون»، همشهری آنلاین.
  11. ↑ «تعداد زائران اربعین امسال اعلام شد | جدول تعداد زائران از سال ۱۳۹۵ تا کنون»، همشهری آنلاین.
  12. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۰۰
  13. ↑ «طریق العلماء»، خبرگزاری فارس.
  14. ↑ «سبایا طریق بانوان عراقی برای رسیدن به کربلا»، خبرگزاری مهر.
  15. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص۴۸۳.
  16. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۰۰.
  17. ↑ «آمار و ارقام حیرت‌انگیز از مراسم پیاده‌روی اربعین امام حسین(ع)»، خبرگزاری تسنیم
  18. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص ۱۰۰.
  19. ↑ «آمار و ارقام حیرت‌انگیز از مراسم پیاده‌روی اربعین امام حسین(ع)»، خبرگزاری تسنیم
  20. ↑ فرهنگ سوگ شیعی، ص۴۸۳.
  21. ↑ «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۶.
  22. ↑ «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۶.
  23. ↑ «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۶.
  24. ↑ «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۷.
  25. ↑ «ارتقاء جایگاه سازمانی کمیته فرهنگی و آموزشی ستاد مرکزی اربعین و سازماندهی آن ذیل دبیرخانه ستاد»، ص۲.
  26. ↑ نگاه کنید به: «دستورالعمل مدیریت و ساماندهی زائرین اربعین حسینی(ع)».
  27. ↑ «ثبت نام اربعین»، وبگاه سماح.
  28. ↑ «ثبت نام اربعین»، وبگاه سماح.
  29. ↑ نگاه کنید به: «خودمراقبتی در اربعین حسینی».
  30. ↑ «استقرار چهار پایگاه موقت فوریت‌های پزشکی ویژه اربعین در مرز شلمچه»، خبرگزاری ایرنا؛ «سه موکب درمانی همزمان با اربعین حسینی در قم راه اندازی می شود»، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی قم؛ «جلسه کمیته بهداشت و درمان اربعین ۱۴۰۳»، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان؛ «آمادگی کامل کمیته بهداشت و درمان اربعین آذربایجان غربی برای ارائه خدمات به زائران»؛ وبگاه دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان غربی؛ «برگزاری کارگروه بهداشت و درمان ستاد خدمات اربعین حسینی استان مرکزی»، وبگاه دانشگاه علوم پزشکی اراک.
  31. ↑ «دستورالعمل مدیریت و ساماندهی زائرین اربعین حسینی(ع)»، ص۴-۵.
  32. ↑ «سرآغاز؛ الگوى مفهومى پیاده‌روی اربعین از نگاه رهبر معظم انقلاب»، خیرگزاری میزان.

منابع

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=پیاده‌روی_اربعین&oldid=58414»