جواد اصفهانی: تفاوت میان نسخه‌ها
(+ 9 categories using HotCat) |
|||
| (۸ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''جواد اصفهانی''' (م.۵۵۹ق)، از | {{جعبه اطلاعات اشخاص | ||
|عنوان = جواد اصفهانی | |||
|تصویر = | |||
|عرض تصویر = | |||
|توضیح تصویر = | |||
|نام کامل = محمد بن علی بن ابی‌منصور اصفهانی | |||
|کنیه = ابوجعفر | |||
|لقب = جواد، جمال‌الدین | |||
|نسب = | |||
|زادروز = | |||
|کشور تولد = | |||
|شهر تولد = | |||
|محل زندگی = | |||
|مهاجر/انصار = | |||
|نام همسر = | |||
|فرزندان = جلال‌الدین ابوالحسن علی | |||
|خویشاوندان سرشناس = | |||
|دین = [[اسلام]] | |||
|مذهب = | |||
|پیشه = | |||
|مناصب = وزارت حاکمان آل زنگی | |||
|نحوه درگذشت/شهادت = | |||
|تاریخ درگذشت = ۵۵۹ق.<!-- 14/3/1368 --> | |||
|شهر درگذشت = <!-- تهران --> | |||
|کشور درگذشت = <!-- ایران --> | |||
|آرامگاه = [[مدینه]] | |||
|زمان اسلام آوردن = | |||
|نحوه اسلام آوردن = | |||
|حضور در جنگ‌ها = | |||
|هجرت به = | |||
|دلیل شهرت = سازندگی در [[حرمین]] | |||
|نقش‌های برجسته = | |||
|دیگر فعالیت‌ها = | |||
|نام زیارتگاه = | |||
|سمت = | |||
|خدمت = | |||
|محل اقدام = | |||
|سفر = | |||
|نوشته‌ها = | |||
|موقوفات = | |||
|بناهای ساخته شده = مسجدی بر [[جبل الرحمه]]، [[مناره|مناره‌ای]] کنار [[باب عمره]]، [[رباط|رباطی]] در [[مدینه]] | |||
|مقام علمی = | |||
|پس از = | |||
|پیش از = | |||
|اساتید = | |||
|محل تحصیل = | |||
|اجازه روایت از = | |||
|اجازه اجتهاد از = | |||
|شاگردان = | |||
|اجازه روایت به = | |||
|اجازه اجتهاد به = | |||
|تالیفات = | |||
|فعالیت سیاسی = | |||
|فعالیت اجتماعی = کمک به نیازمندان [[مکه]] و [[مدینه]] | |||
|فعالیت مذهبی = | |||
|وبگاه رسمی = | |||
|امضا = <!-- sign.jpg --> | |||
}} | |||
'''جواد اصفهانی''' (م.۵۵۹ق)، فرزند علی، از وزیران آل زنگی و دارای فعالیت‌های سازندگی و خدمات اجتماعی در [[حرمین]] بوده است. | |||
تزیین درون [[کعبه|خانه خدا]]، بازسازی [[باب الکعبه|درِ کعبه]]، ساخت [[گلدسته|مناره]] [[باب عمره]]، رساندن آب به [[عرفات]] و بازسازی [[مسجد خیف]]، برخی از اقدامات او در [[مکه]] است. او دور شهر [[مدینه]] حصاری ساخت و به بازسازی بخش‌هایی از [[مسجدالنبی(ص)]] پرداخت. | |||
وی به دست قطب‌الدین مودود (حک: ۵۴۴–۵۶۴) زندانی و در زندان درگذشت. او پس از یک سال که در [[موصل]] دفن شده بود بر پایه وصیت خود، به مدینه منتقل شد و در مقبره‌ای که خود پیش از این ساخته بود، در ۱۵ ذراعی حجره قبر حضرت محمد(ص) دفن شد. | |||
==نام و تبار== | ==نام و تبار== | ||
جمال‌الدین ابوجعفر محمد بن علی بن ابی‌منصور اصفهانی (م ۵۵۹ق)، مشهور به «جواد | جمال‌الدین ابوجعفر محمد بن علی بن ابی‌منصور اصفهانی (م ۵۵۹ق)، مشهور به «جواد اصفهانی» است.<ref>تاریخ دولة آل سلجوق، ص321-322؛ الکامل، ج 11، ص 306؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 143؛ الوافی بالوفیات، ج 4، ص 116.</ref> او از آن‌رو که در مدت وزارت خود بذل و بخشش فراوان می‌کرد، به«جواد» شهرت یافت.<ref name=":0" /> | ||
او از | پدرش علی، ملقّب به«کامل»، اهل اصفهان و حاجب شمس‌الملک بن نظام‌الملک، وزیر سلطان محمد سلجوقی (حک: ۴۹۸–۵۱۱) بود.<ref>تاریخ دولة آل سلجوق، ص 321.</ref> پدر بزرگ وی، ابومنصور، میرشکارِ دربار ملکشاه [[سلجوقیان|سلجوقی]] (حک: ۴۶۵–۴۸۵) بود.<ref>تاریخ دولة آل سلجوق، ص 321-322؛ وفیات الاعیان ج 5، ص 143.</ref> | ||
==زندگی سیاسی== | |||
جواد اصفهانی، در دوره سلطان محمود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی(حک: ۵۱۱–۵۲۵) عهده‌دار «دیوان عرض» گردید. پس از پایه‌گذاری حکومت اتابکان زنگی، جمال‌الدین به عمادالدین زنگی (حک: ۵۲۲–۵۴۱) پیوست و یکی از نزدیکان او شد؛ تا جایی‌که از سوی اتابک زنگی والی نصیبین و رحبه و سپس ناظرِ دیوانِ او شد.<ref>تاریخ دولة آل سلجوق، ص 321؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 143.</ref> | |||
پس از قتل عمادالدین زنگی در ۵۴۱ق، جانشین و فرزند او سیف‌الدین غازی (حک: ۵۴۱–۵۴۴) جواد اصفهانی را وزیر خود گردانید.<ref>تاریخ دولة آل سلجوق، ص 322؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 144.</ref> او در این دوره، قدرت و ثروت بسیار به دست آورد.<ref name=":0">وفیات الاعیان، ج 5، ص 144.</ref> | |||
جواد اصفهانی، در دوره امارت قطب‌الدین مودود (حک: ۵۴۴–۵۶۴)،<ref group="یادداشت">جانشین و برادر سیف‌الدین غازی،</ref> همچنان در مسند وزارت باقی ماند؛ ولی در سال ۵۵۸ق. توسط قطب‌الدین مودود زندانی شد و در ۵۵۹ق. در زندان درگذشت.<ref name=":1">الکامل، ج 11، ص 306-307؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 145.</ref> گویا افزایش نفوذ او، موجب نگرانی قطب‌الدین مودود شده بود.<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص145.</ref> برخی، علت دستگیر شدن او را سعایت از او نزد مودود به سبب افزایش جود و کرمش دانسته‌اند.<ref>مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان، ص 154؛ العقد الثمین، ج 2، ص309-310.</ref> | |||
== | ==سازندگی در مکه== | ||
جواد اصفهانی با اینکه در زمان حیات خود به [[حج]] نرفت،<ref>رحلة ابن جبیر، ص91-92.</ref> اقدامات عمرانی و خدمات اجتماعی مهم و فراوانی در [[حرمین]] انجام داد. | جواد اصفهانی با اینکه در زمان حیات خود به [[حج]] نرفت،<ref>رحلة ابن جبیر، ص91-92.</ref> اقدامات عمرانی و خدمات اجتماعی مهم و فراوانی در [[حرمین]] انجام داد. | ||
===شهر مکه=== | ===شهر مکه=== | ||
یکی از دو حمّام موجود در | یکی از دو حمّام موجود در [[مکه]] در نیمه دوم سده ششم قمری،<ref group="یادداشت">که از حمام دیگر نیز بزرگ‌تر بوده است.</ref> از آثار جواد اصفهانی بوده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص91.</ref> او هر سال برای فقیران و درماندگان [[جارالله|ساکن مکه]]، اموال و لباس‌هایی را، به مقداری که برای یک سال آنها کافی باشد، می‌فرستاد.<ref name=":3">وفیات الاعیان، ج5، ص144.</ref> | ||
===مسجدالحرام=== | ===مسجدالحرام=== | ||
جواد اصفهانی، در سال | جواد اصفهانی، در سال ۵۴۹ق. شخصی را از طرف خود به مکه فرستاد تا با مبلغ پنج هزار درهم، [[کعبه]] را از داخل و نیز ارکان آن را با پوششی از صفحات طلا و نقره آراسته کند.<ref>اتحاف الوری، ج 2، ص514.</ref> سپس در ۵۵۰ق، [[باب الکعبه|درِ کعبه]] را بازسازی کرد و برای آن پوششی از نقره آب‌طلاکاری شده ساخت و نام خلیفه [[بنی‌عباس|عباسی]] المقتفی لأمر الله (خلافت: ۵۳۰–۵۵۵) را بر آن نوشت.<ref>اتحاف الوری، ج 2، ص515.</ref> او آستانه درِ کعبه را با صفحه‌ای از طلا زینت داد<ref>رحلة ابن جبیر، ص92.</ref> و [[حجر اسماعیل]] را بازسازی کرد.<ref>الکامل، ج11، ص308؛ مرآة الزمان، ص154؛ العقد الثمین، ج2، ص309.</ref> | ||
در سال ۵۵۰ یا ۵۵۱ق. همه ورودی‌های [[مسجدالحرام]] را بازسازی کرد<ref>اتحاف الوری، ج2، ص516.</ref> و بر ارتفاع آنها افزود.<ref>مرآة الزمان، ص154؛ العقد الثمین، ج2، ص309.</ref> در ۵۵۲ق. نیز [[گلدسته|مناره]] [[باب عمره]] را ساخت.<ref>اتحاف الوری، ج 2، ص 517.</ref> همچنین [[گنبد]] «سقایة العباس» را از چوب ساخت، که تا ۸۰۷ق. پابرجا بود و در آن سال تخریب و بازسازی شد.<ref>اتحاف الوری، ج 3، ص 443.</ref> | در سال ۵۵۰ یا ۵۵۱ق. همه ورودی‌های [[مسجدالحرام]] را بازسازی کرد<ref>اتحاف الوری، ج2، ص516.</ref> و بر ارتفاع آنها افزود.<ref>مرآة الزمان، ص154؛ العقد الثمین، ج2، ص309.</ref> او در سال ۵۵۲ق. نیز [[گلدسته|مناره]] [[باب عمره]] را ساخت.<ref>اتحاف الوری، ج 2، ص 517.</ref> همچنین [[گنبد]] «سقایة العباس» را از چوب ساخت، که تا ۸۰۷ق. پابرجا بود و در آن سال تخریب و بازسازی شد.<ref>اتحاف الوری، ج 3، ص 443.</ref> | ||
او برای دریافت اجازه این اقدامات، برای المقتفی هدیه باارزشی فرستاد و برای امیر [[مکه]]، عیسی بن فلیته (امارت: ۵۵۶–۵۵۰) هدایای نفیس و فراوانی، از جمله یک عمامه به قیمت سیصد دینار، فرستاد.<ref>الکامل، ج 11، ص 308.</ref> | او برای دریافت اجازه این اقدامات، برای المقتفی عباسی هدیه باارزشی فرستاد و برای امیر [[مکه]]،<ref group="یادداشت">عیسی بن فلیته (امارت: ۵۵۶–۵۵۰).</ref> هدایای نفیس و فراوانی، از جمله یک عمامه به قیمت سیصد دینار، فرستاد.<ref>الکامل، ج 11، ص 308.</ref> | ||
===عرفات=== | ===عرفات=== | ||
او در سال ۵۵۱ یا ۵۵۲ق،<ref>اتحاف الوری، ج 2، ص 518.</ref> در [[عرفات]] آب‌انبارهایی ساخت و از منطقه «نعمان» به واسطه قنات‌هایی در دل زمین، آب را به آنجا انتقال داد. هر سال در ایام عرفات، با باز کردن قنات‌ها، آب در این آب‌انبارها جاری می‌شد.<ref>الکامل، ج 11، ص 308.</ref> او برای رساندن آب به عرفات، برای اعراب بنی‌شعبه که ساکن مناطق محل عبور آب بودند، مبلغی مقرّر کرد تا آب را بر حاجیان نبندند؛<ref>اتحاف الوری، ج 2، ص 518؛ رحلة ابن جبیر، ص91.</ref> ولی آنها پس از درگذشت اصفهانی به بستن آب ادامه دادند.<ref>رحلة ابن جبیر، ص91.</ref> | |||
جواد اصفهانی در بالای [[جبل الرحمه]] مسجدی ساخت و پله‌هایی را از پایین تا بالای کوه ایجاد کرد. تا پیش از این، مردم در بالا رفتن از کوه با سختی مواجه بودند.<ref name=":2" /> | جواد اصفهانی در بالای [[جبل الرحمه]] مسجدی ساخت و پله‌هایی را از پایین تا بالای کوه ایجاد کرد. تا پیش از این، مردم در بالا رفتن از کوه با سختی مواجه بودند.<ref name=":2" /> | ||
| خط ۳۲: | خط ۱۰۱: | ||
بازسازی [[مسجد خیف]] در [[منا]] از دیگر اقدامات وی است که در این راه اموال فراوانی هزینه کرد.<ref name=":2">الکامل، ج 11، ص 308.</ref> | بازسازی [[مسجد خیف]] در [[منا]] از دیگر اقدامات وی است که در این راه اموال فراوانی هزینه کرد.<ref name=":2">الکامل، ج 11، ص 308.</ref> | ||
== | ==سازندگی در مدینه== | ||
===شهر مدینه=== | ===شهر مدینه=== | ||
از مهم‌ترین اقدامات جواد اصفهانی در | از مهم‌ترین اقدامات جواد اصفهانی در [[مدینه]]، ساختن حصاری در گرداگرد شهر بود،<ref>الکامل، ج11، ص308؛ وفیات الاعیان، ج5، ص144.</ref> که شهر را در برابر حمله اعراب بادیه‌نشین نگه می‌داشت.<ref>مرآة الزمان، ص 154؛ العقد الثمین، ج 2، ص309.</ref> او برای این کار اموال فراوانی صرف کرد.<ref>رحلة ابن جبیر، ص92.</ref> پس از ساخت حصار، خطیب مدینه جواد اصفهانی را بر منبر دعا می‌کرد.<ref>مرآة الزمان، ص 154؛ العقد الثمین، ج2، ص309.</ref> | ||
برخی، از ساختن دو حصار برای مدینه به دست وی سخن گفته‌اند؛<ref>رحلة ابن جبیر، ص91.</ref> ولی سمهودی از مطری چنین نقل کرده است که جواد اصفهانی گرداگرد مسجدالنبی حصاری ساخت و سپس نورالدین محمود بن زنگی (حک: ۵۴۱–۵۶۹) در سال ۵۵۸ق. حصار دیگری در گرداگرد شهر ساخت. سپس خود او چنین نتیجه‌گیری کرده است که نورالدین محمود حصار دیگری نساخته، بلکه حصار جواد اصفهانی را | برخی، از ساختن دو حصار برای مدینه به دست وی سخن گفته‌اند؛<ref>رحلة ابن جبیر، ص91.</ref> ولی سمهودی (م.۹۱۱ق) از مطری چنین نقل کرده است که جواد اصفهانی گرداگرد مسجدالنبی حصاری ساخت و سپس نورالدین محمود بن زنگی (حک: ۵۴۱–۵۶۹) در سال ۵۵۸ق. حصار دیگری در گرداگرد شهر ساخت. سپس خود او چنین نتیجه‌گیری کرده است که نورالدین محمود حصار دیگری نساخته، بلکه حصار جواد اصفهانی را کامل کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص270-271.</ref> | ||
اصفهانی، [[مسجد قبا]] را نیز در سال ۵۵۵ق. بازسازی کرد.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص24.</ref> او هر سال برای فقیران و درماندگان ساکن مدینه، اموال و لباس‌هایی را، به مقداری که برای یک سال آنها کافی باشد، می‌فرستاد.<ref name=":3" /> | |||
===مسجدالنبی(ص)=== | ===مسجدالنبی(ص)=== | ||
جواد اصفهانی، بخش‌هایی از مسجدالنبی را بازسازی کرد<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص144.</ref> و حجره قبر حضرت محمد(ص) را سنگ‌کاری کرد.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص272.</ref> | |||
او نزدیک مسجدالنبی رباطی ساخت تا پس از مرگ در آن دفن شود.<ref>الکامل، ج 11، ص 306-307؛ وفاء الوفاء، ج2، ص272.</ref> این | او نزدیک مسجدالنبی [[رباط|رباطی]] ساخت تا پس از مرگ در آن دفن شود.<ref>الکامل، ج 11، ص 306-307؛ وفاء الوفاء، ج2، ص272.</ref> این رباط، در مقابل [[باب جبرئیل|باب عثمان]] قرار داشت و جواد آن را بر فقیرانِ<ref group="یادداشت">دراویش.</ref> عجم وقف کرده بود.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص272.</ref> مقبره‌ای که او در این رباط برای خود ساخته بود، مقابل حجره قبر حضرت محمد(ص) قرار داشت و در آن پنجره‌ای به سوی پنجره روضه پیامبر(ص) باز می‌شد.<ref>رحلة ابن جبیر، ص103؛ وفاء الوفاء، ج2، ص272.</ref> میان این مقبره و حجره نبوی(ع) تنها ۱۵ ذراع<ref>الکامل، ج11، ص307.</ref> یا به اندازه عرض خیابان<ref>مرآة الزمان، ص155-156؛ العقد الثمین، ج2، ص311.</ref> فاصله بود. | ||
ذهبی ساخت مدرسه‌ای را در مدینه به جواد اصفهانی نسبت داده است،<ref>سیر اعلام النبلاء، ج20، ص349.</ref> که با توجه به سکوت سایر منابع در این باره، احتمالاً مقصود ذهبی، رباط وی است. | ذهبی ساخت مدرسه‌ای را در مدینه به جواد اصفهانی نسبت داده است،<ref>سیر اعلام النبلاء، ج20، ص349.</ref> که با توجه به سکوت سایر منابع در این باره، احتمالاً مقصود ذهبی، رباط وی است. | ||
==فرزند== | ==فرزند== | ||
جواد اصفهانی پسری به نام جلال‌الدین ابوالحسن علی داشت، که چندی وزیر سیف‌الدین غازی بن قطب‌الدین مودود (حک: ۵۶۵–۵۷۶) بود. او در ۵۷۴ق. در دُنیسَر<ref group="یادداشت">شهری نزدیک ماردین در منطقه جزیره.</ref> درگذشت و جنازه‌اش را به [[موصل]] و سپس به [[مدینه]] منتقل کردند و در آرامگاه پدرش به خاک سپردند.<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص146-147.</ref> | جواد اصفهانی پسری به نام جلال‌الدین ابوالحسن علی داشت، که چندی وزیر سیف‌الدین غازی بن قطب‌الدین مودود (حک: ۵۶۵–۵۷۶) بود. او در سال ۵۷۴ق. در دُنیسَر<ref group="یادداشت">شهری نزدیک ماردین در منطقه جزیره.</ref> درگذشت و جنازه‌اش را به [[موصل]] و سپس به [[مدینه]] منتقل کردند و در آرامگاه پدرش به خاک سپردند.<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص146-147.</ref> | ||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
جواد اصفهانی، در زندان قطب‌الدین مودود سلجوقی(حک: ۵۴۴–۵۶۴)، در سال ۵۵۹ق. درگذشت.<ref name=":1" /> | جواد اصفهانی، در زندان قطب‌الدین مودود سلجوقی (حک: ۵۴۴–۵۶۴)، در سال ۵۵۹ق. درگذشت.<ref name=":1" /> | ||
==تشییع و دفن== | ==تشییع و دفن== | ||
اصفهانی، در [[موصل]] دفن شد. سپس در سال ۵۶۰ق، بر پایه وصیتش، جنازه‌اش به [[مدینه]] منتقل و در این شهر دفن شد.<ref>الکامل، ج11، ص306؛ وفیات الاعیان، ج5، ص145.</ref> اسدالدین شیرکوه (مقتول.۵۶۴ق) هزینه انتقال تابوت او به مدینه را تأمین و چند نفر را مأمور کرد که به [[نیابت]] از او [[حج]] بگزارند و چند نفر دیگر را مأمور کرد که در طول مسیر حمل تابوت، برای وی قرآن بخوانند و به هر شهری برسند مردم را به نماز خواندن بر جنازه او فرا بخوانند. در شهرهای تکریت، [[بغداد]]، حلّه، فَید، [[مکه]] و مدینه بر جنازه وی نماز خوانده شد.<ref>الکامل، ج11، ص307.</ref> همچنین جنازه او را وارد [[کوفه]] کردند و گویا در [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] و [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] طواف دادند.<ref>مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص310.</ref> | اصفهانی، در [[موصل]] دفن شد. سپس در سال ۵۶۰ق، بر پایه وصیتش، جنازه‌اش به [[مدینه]] منتقل و در این شهر دفن شد.<ref>الکامل، ج11، ص306؛ وفیات الاعیان، ج5، ص145.</ref> اسدالدین شیرکوه (مقتول.۵۶۴ق) هزینه انتقال تابوت او به [[مدینه]] را تأمین و چند نفر را مأمور کرد که به [[نیابت]] از او [[حج]] بگزارند و چند نفر دیگر را مأمور کرد که در طول مسیر حمل تابوت، برای وی قرآن بخوانند و به هر شهری برسند مردم را به نماز خواندن بر جنازه او فرا بخوانند. در شهرهای تکریت، [[بغداد]]، حلّه، فَید، [[مکه]] و مدینه بر جنازه وی نماز خوانده شد.<ref>الکامل، ج11، ص307.</ref> همچنین جنازه او را وارد [[کوفه]] کردند و گویا در [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] و [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] در [[نجف]] و [[کربلا]] طواف دادند.<ref>مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص310.</ref> | ||
جواد اصفهانی در زمات حیات دستور داده بود که از درِ قدیمی‌تر | جواد اصفهانی در زمات حیات دستور داده بود که از [[باب الکعبه|درِ]] قدیمی‌تر [[کعبه]]، که به دستور خود وی با درِ جدیدتری جایگزین شده بود، برایش تابوتی بسازند. پیش از درگذشت نیز وصیت کرد تا پس از مرگ، او را در همین تابوت قرار داده و به گرد کعبه [[طواف]] دهند.<ref>رحلة ابن جبیر، ص92.</ref> | ||
پس از ورود جنازه وی به [[حجاز]]، ابتدا آن را بالای [[جبل الرحمه|کوه عرفات]] بردند<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص145؛ مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.</ref> و مردم مکه در عرفات گریه‌کنان به استقبال جنازه آمدند. سپس آن را به [[منا]] بردند و شترهایی را برای وی قربانی کردند.<ref>مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.</ref> سپس جنازه را به مکه بردند و در مدت حضور در مکه، روزی چند بار آن را اطراف کعبه طواف می‌دادند. سپس به مدینه منتقل کردند و پس از چند بار طواف به گرد حجره قبر حضرت محمد(ص)، دفن کردند.<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص145؛ مرآة الزمان، ص 155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.</ref> ذهبی، این کار را مخالف سنت پیامبر(ص) دانسته است.<ref>تاریخ الاسلام، ص 293.</ref> سپس او را در مقبره‌اش به خاک سپردند.<ref>الکامل، ج11، ص307؛ مرآة الزمان، ص 155-156؛ العقد الثمین، ج 2، ص311.</ref> برخی محل دفن وی را [[بقیع]] ذکر کرده‌اند<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص145.</ref> که صحیح نیست. | پس از ورود جنازه وی به [[حجاز]]، ابتدا آن را بالای [[جبل الرحمه|کوه عرفات]] بردند<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص145؛ مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.</ref> و مردم مکه در عرفات گریه‌کنان به استقبال جنازه آمدند. سپس آن را به [[منا]] بردند و شترهایی را برای وی قربانی کردند.<ref>مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.</ref> سپس جنازه را به [[مکه]] بردند و در مدت حضور در مکه، روزی چند بار آن را اطراف کعبه طواف می‌دادند. سپس به مدینه منتقل کردند و پس از چند بار طواف به گرد حجره قبر حضرت محمد(ص)، دفن کردند.<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص145؛ مرآة الزمان، ص 155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.</ref> ذهبی، این کار را مخالف سنت پیامبر(ص) دانسته است.<ref>تاریخ الاسلام، ص 293.</ref> سپس او را در مقبره‌اش به خاک سپردند.<ref>الکامل، ج11، ص307؛ مرآة الزمان، ص 155-156؛ العقد الثمین، ج 2، ص311.</ref> برخی محل دفن وی را [[بقیع]] ذکر کرده‌اند<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص145.</ref> که صحیح نیست. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۷۱: | خط ۱۴۰: | ||
| نویسنده = احمد خامه‌یار | | نویسنده = احمد خامه‌یار | ||
}} | }} | ||
* اتحاف | |||
* تاریخ دولة آل | *'''اتحاف الوری'''، عمر بن محمد بن فهد (۸۸۵ق)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۸ق. | ||
* رحلة ابن | *'''تاریخ دولة آل سلجوق'''، محمد بن محمد الاصفهانی ( ۵۹۷ق)، به کوشش یحیی مراد، بیروت، دارالعلمیه، ۱۴۲۵ق. | ||
* سیر اعلام | *'''رحلة ابن جبیر'''، محمد بن احمد بن جبیر (۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م. | ||
* العقد الثمین فی تاریخ البلد | *'''سیر اعلام النبلاء'''، شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی (۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق. | ||
* الکامل فی | *'''العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (۸۳۲ق) به کوشش محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق. | ||
* مرآة الزمان فی تاریخ | *'''الکامل فی التاریخ'''، علی بن محمد ابن الاثیر (۵۵۵-۶۳۰ق)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق. | ||
* الوافی | *'''مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان'''، یوسف بن قزاوغلی سبط ابن الجوزی( ۶۵۴ق)، حیدرآباد دکن، مطبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۷۱ق. | ||
* وفاء الوفاء باخبار | *'''الوافی بالوفیات'''، خلیل بن ابیک الصفدی (۷۶۴ق)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق. | ||
* وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان ممّا ثبت بالنقل او السماع او اثبته | *'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م. | ||
*'''وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان ممّا ثبت بالنقل او السماع او اثبته العِیان'''، احمد بن محمد بن خلکان (۶۸۱ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:آبادکنندگان حجاز در قرن ششم]] | |||
[[رده:افراد تاثیرگذار بر حج]] | |||
[[رده:افراد تاثیرگذار بر حرمین]] | |||
[[رده:بازسازی‌کنندگان کعبه]] | |||
[[رده:وزیران آل زنگی]] | |||
[[رده:درگذشتگان در زندان]] | |||
[[رده:اشخاص قرن ششم]] | |||
[[رده:مدفونان در مدینه]] | |||
[[رده:ایرانیان]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۵۴
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن علی بن ابی‌منصور اصفهانی |
| کنیه | ابوجعفر |
| لقب | جواد، جمال‌الدین |
| فرزندان | جلال‌الدین ابوالحسن علی |
| دین | اسلام |
| منصب | وزارت حاکمان آل زنگی |
| تاریخ درگذشت | ۵۵۹ق. |
| آرامگاه | مدینه |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | سازندگی در حرمین |
| حج و زیارت | |
| بناهای ساخته شده | مسجدی بر جبل الرحمه، مناره‌ای کنار باب عمره، رباطی در مدینه |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| فعالیت اجتماعی | کمک به نیازمندان مکه و مدینه |
جواد اصفهانی (م.۵۵۹ق)، فرزند علی، از وزیران آل زنگی و دارای فعالیت‌های سازندگی و خدمات اجتماعی در حرمین بوده است.
تزیین درون خانه خدا، بازسازی درِ کعبه، ساخت مناره باب عمره، رساندن آب به عرفات و بازسازی مسجد خیف، برخی از اقدامات او در مکه است. او دور شهر مدینه حصاری ساخت و به بازسازی بخش‌هایی از مسجدالنبی(ص) پرداخت.
وی به دست قطب‌الدین مودود (حک: ۵۴۴–۵۶۴) زندانی و در زندان درگذشت. او پس از یک سال که در موصل دفن شده بود بر پایه وصیت خود، به مدینه منتقل شد و در مقبره‌ای که خود پیش از این ساخته بود، در ۱۵ ذراعی حجره قبر حضرت محمد(ص) دفن شد.
نام و تبار[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جمال‌الدین ابوجعفر محمد بن علی بن ابی‌منصور اصفهانی (م ۵۵۹ق)، مشهور به «جواد اصفهانی» است.[۱] او از آن‌رو که در مدت وزارت خود بذل و بخشش فراوان می‌کرد، به«جواد» شهرت یافت.[۲]
پدرش علی، ملقّب به«کامل»، اهل اصفهان و حاجب شمس‌الملک بن نظام‌الملک، وزیر سلطان محمد سلجوقی (حک: ۴۹۸–۵۱۱) بود.[۳] پدر بزرگ وی، ابومنصور، میرشکارِ دربار ملکشاه سلجوقی (حک: ۴۶۵–۴۸۵) بود.[۴]
زندگی سیاسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جواد اصفهانی، در دوره سلطان محمود بن محمد بن ملکشاه سلجوقی(حک: ۵۱۱–۵۲۵) عهده‌دار «دیوان عرض» گردید. پس از پایه‌گذاری حکومت اتابکان زنگی، جمال‌الدین به عمادالدین زنگی (حک: ۵۲۲–۵۴۱) پیوست و یکی از نزدیکان او شد؛ تا جایی‌که از سوی اتابک زنگی والی نصیبین و رحبه و سپس ناظرِ دیوانِ او شد.[۵]
پس از قتل عمادالدین زنگی در ۵۴۱ق، جانشین و فرزند او سیف‌الدین غازی (حک: ۵۴۱–۵۴۴) جواد اصفهانی را وزیر خود گردانید.[۶] او در این دوره، قدرت و ثروت بسیار به دست آورد.[۲]
جواد اصفهانی، در دوره امارت قطب‌الدین مودود (حک: ۵۴۴–۵۶۴)،[یادداشت ۱] همچنان در مسند وزارت باقی ماند؛ ولی در سال ۵۵۸ق. توسط قطب‌الدین مودود زندانی شد و در ۵۵۹ق. در زندان درگذشت.[۷] گویا افزایش نفوذ او، موجب نگرانی قطب‌الدین مودود شده بود.[۸] برخی، علت دستگیر شدن او را سعایت از او نزد مودود به سبب افزایش جود و کرمش دانسته‌اند.[۹]
سازندگی در مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جواد اصفهانی با اینکه در زمان حیات خود به حج نرفت،[۱۰] اقدامات عمرانی و خدمات اجتماعی مهم و فراوانی در حرمین انجام داد.
شهر مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
یکی از دو حمّام موجود در مکه در نیمه دوم سده ششم قمری،[یادداشت ۲] از آثار جواد اصفهانی بوده است.[۱۱] او هر سال برای فقیران و درماندگان ساکن مکه، اموال و لباس‌هایی را، به مقداری که برای یک سال آنها کافی باشد، می‌فرستاد.[۱۲]
مسجدالحرام[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جواد اصفهانی، در سال ۵۴۹ق. شخصی را از طرف خود به مکه فرستاد تا با مبلغ پنج هزار درهم، کعبه را از داخل و نیز ارکان آن را با پوششی از صفحات طلا و نقره آراسته کند.[۱۳] سپس در ۵۵۰ق، درِ کعبه را بازسازی کرد و برای آن پوششی از نقره آب‌طلاکاری شده ساخت و نام خلیفه عباسی المقتفی لأمر الله (خلافت: ۵۳۰–۵۵۵) را بر آن نوشت.[۱۴] او آستانه درِ کعبه را با صفحه‌ای از طلا زینت داد[۱۵] و حجر اسماعیل را بازسازی کرد.[۱۶]
در سال ۵۵۰ یا ۵۵۱ق. همه ورودی‌های مسجدالحرام را بازسازی کرد[۱۷] و بر ارتفاع آنها افزود.[۱۸] او در سال ۵۵۲ق. نیز مناره باب عمره را ساخت.[۱۹] همچنین گنبد «سقایة العباس» را از چوب ساخت، که تا ۸۰۷ق. پابرجا بود و در آن سال تخریب و بازسازی شد.[۲۰]
او برای دریافت اجازه این اقدامات، برای المقتفی عباسی هدیه باارزشی فرستاد و برای امیر مکه،[یادداشت ۳] هدایای نفیس و فراوانی، از جمله یک عمامه به قیمت سیصد دینار، فرستاد.[۲۱]
عرفات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
او در سال ۵۵۱ یا ۵۵۲ق،[۲۲] در عرفات آب‌انبارهایی ساخت و از منطقه «نعمان» به واسطه قنات‌هایی در دل زمین، آب را به آنجا انتقال داد. هر سال در ایام عرفات، با باز کردن قنات‌ها، آب در این آب‌انبارها جاری می‌شد.[۲۳] او برای رساندن آب به عرفات، برای اعراب بنی‌شعبه که ساکن مناطق محل عبور آب بودند، مبلغی مقرّر کرد تا آب را بر حاجیان نبندند؛[۲۴] ولی آنها پس از درگذشت اصفهانی به بستن آب ادامه دادند.[۲۵]
جواد اصفهانی در بالای جبل الرحمه مسجدی ساخت و پله‌هایی را از پایین تا بالای کوه ایجاد کرد. تا پیش از این، مردم در بالا رفتن از کوه با سختی مواجه بودند.[۲۶]
منا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بازسازی مسجد خیف در منا از دیگر اقدامات وی است که در این راه اموال فراوانی هزینه کرد.[۲۶]
سازندگی در مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهر مدینه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از مهم‌ترین اقدامات جواد اصفهانی در مدینه، ساختن حصاری در گرداگرد شهر بود،[۲۷] که شهر را در برابر حمله اعراب بادیه‌نشین نگه می‌داشت.[۲۸] او برای این کار اموال فراوانی صرف کرد.[۲۹] پس از ساخت حصار، خطیب مدینه جواد اصفهانی را بر منبر دعا می‌کرد.[۳۰]
برخی، از ساختن دو حصار برای مدینه به دست وی سخن گفته‌اند؛[۳۱] ولی سمهودی (م.۹۱۱ق) از مطری چنین نقل کرده است که جواد اصفهانی گرداگرد مسجدالنبی حصاری ساخت و سپس نورالدین محمود بن زنگی (حک: ۵۴۱–۵۶۹) در سال ۵۵۸ق. حصار دیگری در گرداگرد شهر ساخت. سپس خود او چنین نتیجه‌گیری کرده است که نورالدین محمود حصار دیگری نساخته، بلکه حصار جواد اصفهانی را کامل کرده است.[۳۲]
اصفهانی، مسجد قبا را نیز در سال ۵۵۵ق. بازسازی کرد.[۳۳] او هر سال برای فقیران و درماندگان ساکن مدینه، اموال و لباس‌هایی را، به مقداری که برای یک سال آنها کافی باشد، می‌فرستاد.[۱۲]
مسجدالنبی(ص)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جواد اصفهانی، بخش‌هایی از مسجدالنبی را بازسازی کرد[۳۴] و حجره قبر حضرت محمد(ص) را سنگ‌کاری کرد.[۳۵]
او نزدیک مسجدالنبی رباطی ساخت تا پس از مرگ در آن دفن شود.[۳۶] این رباط، در مقابل باب عثمان قرار داشت و جواد آن را بر فقیرانِ[یادداشت ۴] عجم وقف کرده بود.[۳۷] مقبره‌ای که او در این رباط برای خود ساخته بود، مقابل حجره قبر حضرت محمد(ص) قرار داشت و در آن پنجره‌ای به سوی پنجره روضه پیامبر(ص) باز می‌شد.[۳۸] میان این مقبره و حجره نبوی(ع) تنها ۱۵ ذراع[۳۹] یا به اندازه عرض خیابان[۴۰] فاصله بود.
ذهبی ساخت مدرسه‌ای را در مدینه به جواد اصفهانی نسبت داده است،[۴۱] که با توجه به سکوت سایر منابع در این باره، احتمالاً مقصود ذهبی، رباط وی است.
فرزند[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جواد اصفهانی پسری به نام جلال‌الدین ابوالحسن علی داشت، که چندی وزیر سیف‌الدین غازی بن قطب‌الدین مودود (حک: ۵۶۵–۵۷۶) بود. او در سال ۵۷۴ق. در دُنیسَر[یادداشت ۵] درگذشت و جنازه‌اش را به موصل و سپس به مدینه منتقل کردند و در آرامگاه پدرش به خاک سپردند.[۴۲]
درگذشت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
جواد اصفهانی، در زندان قطب‌الدین مودود سلجوقی (حک: ۵۴۴–۵۶۴)، در سال ۵۵۹ق. درگذشت.[۷]
تشییع و دفن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
اصفهانی، در موصل دفن شد. سپس در سال ۵۶۰ق، بر پایه وصیتش، جنازه‌اش به مدینه منتقل و در این شهر دفن شد.[۴۳] اسدالدین شیرکوه (مقتول.۵۶۴ق) هزینه انتقال تابوت او به مدینه را تأمین و چند نفر را مأمور کرد که به نیابت از او حج بگزارند و چند نفر دیگر را مأمور کرد که در طول مسیر حمل تابوت، برای وی قرآن بخوانند و به هر شهری برسند مردم را به نماز خواندن بر جنازه او فرا بخوانند. در شهرهای تکریت، بغداد، حلّه، فَید، مکه و مدینه بر جنازه وی نماز خوانده شد.[۴۴] همچنین جنازه او را وارد کوفه کردند و گویا در حرم امام علی(ع) و حرم امام حسین(ع) در نجف و کربلا طواف دادند.[۴۵]
جواد اصفهانی در زمات حیات دستور داده بود که از درِ قدیمی‌تر کعبه، که به دستور خود وی با درِ جدیدتری جایگزین شده بود، برایش تابوتی بسازند. پیش از درگذشت نیز وصیت کرد تا پس از مرگ، او را در همین تابوت قرار داده و به گرد کعبه طواف دهند.[۴۶]
پس از ورود جنازه وی به حجاز، ابتدا آن را بالای کوه عرفات بردند[۴۷] و مردم مکه در عرفات گریه‌کنان به استقبال جنازه آمدند. سپس آن را به منا بردند و شترهایی را برای وی قربانی کردند.[۴۸] سپس جنازه را به مکه بردند و در مدت حضور در مکه، روزی چند بار آن را اطراف کعبه طواف می‌دادند. سپس به مدینه منتقل کردند و پس از چند بار طواف به گرد حجره قبر حضرت محمد(ص)، دفن کردند.[۴۹] ذهبی، این کار را مخالف سنت پیامبر(ص) دانسته است.[۵۰] سپس او را در مقبره‌اش به خاک سپردند.[۵۱] برخی محل دفن وی را بقیع ذکر کرده‌اند[۵۲] که صحیح نیست.
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ تاریخ دولة آل سلجوق، ص321-322؛ الکامل، ج 11، ص 306؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 143؛ الوافی بالوفیات، ج 4، ص 116.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ وفیات الاعیان، ج 5، ص 144.
- ↑ تاریخ دولة آل سلجوق، ص 321.
- ↑ تاریخ دولة آل سلجوق، ص 321-322؛ وفیات الاعیان ج 5، ص 143.
- ↑ تاریخ دولة آل سلجوق، ص 321؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 143.
- ↑ تاریخ دولة آل سلجوق، ص 322؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 144.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ الکامل، ج 11، ص 306-307؛ وفیات الاعیان، ج 5، ص 145.
- ↑ وفیات الاعیان، ج5، ص145.
- ↑ مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان، ص 154؛ العقد الثمین، ج 2، ص309-310.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص91-92.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص91.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ وفیات الاعیان، ج5، ص144.
- ↑ اتحاف الوری، ج 2، ص514.
- ↑ اتحاف الوری، ج 2، ص515.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص92.
- ↑ الکامل، ج11، ص308؛ مرآة الزمان، ص154؛ العقد الثمین، ج2، ص309.
- ↑ اتحاف الوری، ج2، ص516.
- ↑ مرآة الزمان، ص154؛ العقد الثمین، ج2، ص309.
- ↑ اتحاف الوری، ج 2، ص 517.
- ↑ اتحاف الوری، ج 3، ص 443.
- ↑ الکامل، ج 11، ص 308.
- ↑ اتحاف الوری، ج 2، ص 518.
- ↑ الکامل، ج 11، ص 308.
- ↑ اتحاف الوری، ج 2، ص 518؛ رحلة ابن جبیر، ص91.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص91.
- ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ الکامل، ج 11، ص 308.
- ↑ الکامل، ج11، ص308؛ وفیات الاعیان، ج5، ص144.
- ↑ مرآة الزمان، ص 154؛ العقد الثمین، ج 2، ص309.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص92.
- ↑ مرآة الزمان، ص 154؛ العقد الثمین، ج2، ص309.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص91.
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص270-271.
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص24.
- ↑ وفیات الاعیان، ج5، ص144.
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص272.
- ↑ الکامل، ج 11، ص 306-307؛ وفاء الوفاء، ج2، ص272.
- ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص272.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص103؛ وفاء الوفاء، ج2، ص272.
- ↑ الکامل، ج11، ص307.
- ↑ مرآة الزمان، ص155-156؛ العقد الثمین، ج2، ص311.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج20، ص349.
- ↑ وفیات الاعیان، ج5، ص146-147.
- ↑ الکامل، ج11، ص306؛ وفیات الاعیان، ج5، ص145.
- ↑ الکامل، ج11، ص307.
- ↑ مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص310.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص92.
- ↑ وفیات الاعیان، ج5، ص145؛ مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.
- ↑ مرآة الزمان، ص155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.
- ↑ وفیات الاعیان، ج5، ص145؛ مرآة الزمان، ص 155؛ العقد الثمین، ج2، ص311.
- ↑ تاریخ الاسلام، ص 293.
- ↑ الکامل، ج11، ص307؛ مرآة الزمان، ص 155-156؛ العقد الثمین، ج 2، ص311.
- ↑ وفیات الاعیان، ج5، ص145.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل جواد اصفهانی.
- اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد (۸۸۵ق)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۸ق.
- تاریخ دولة آل سلجوق، محمد بن محمد الاصفهانی ( ۵۹۷ق)، به کوشش یحیی مراد، بیروت، دارالعلمیه، ۱۴۲۵ق.
- رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد بن جبیر (۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
- سیر اعلام النبلاء، شمس‌الدین محمد بن احمد الذهبی (۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین، محمد بن احمد التقی الفاسی (۸۳۲ق) به کوشش محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- الکامل فی التاریخ، علی بن محمد ابن الاثیر (۵۵۵-۶۳۰ق)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
- مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان، یوسف بن قزاوغلی سبط ابن الجوزی( ۶۵۴ق)، حیدرآباد دکن، مطبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۷۱ق.
- الوافی بالوفیات، خلیل بن ابیک الصفدی (۷۶۴ق)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان ممّا ثبت بالنقل او السماع او اثبته العِیان، احمد بن محمد بن خلکان (۶۸۱ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق.