آیه ۱۵۸ سوره بقره: تفاوت میان نسخه‌ها
(←محتوا) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{آیات حج و حرمین}} | |||
'''آیه ۱۵۸ سوره بقره'''، آیه‌ای از [[قرآن]]، که به بیان عملِ [[سعی]]، یکی از مناسک [[حج]] پرداخته و [[صفا و مروه]] را نشانه‌ها و شعائر الهی معرفی کرده است. | |||
پیش از نزول این آیه، [[اسلام|مسلمانان]] پنداشتند عمل سعی از بدعت‌های مردم [[جاهلیت]] است؛ با نزول این آیه، سعی یکی از مناسک حج مسلمانان قرار گرفت. | |||
== متن و ترجمه == | == متن و ترجمه == | ||
{{قرآن | {{قرآن | ||
| متن = إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ | | متن = إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ | ||
| ترجمه = در | | ترجمه = در حقیقت صفا و مروه از شعایر خداست [که یادآور اوست]، پس هر که خانه [خدا] را حج کند یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی به جای آورد و هر که افزون بر فریضه کار نیکی کند خدا حق‌شناس و داناست. | ||
}} | }} | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۹: | ||
=== شعائر الهی === | === شعائر الهی === | ||
در آیه ۱۵۸ سوره بقره، [[صفا و مروه]] از شعائر الهی دانسته شده است. | در آیه ۱۵۸ سوره بقره، [[صفا و مروه]] از شعائر الهی دانسته شده است. | ||
درباره چیستی شعائر الهی در این آیه دو وجه بیان شده؛ یکی این که خود صفا و مروه جزء شعائر است، دوم این که صفا و مروه محل شعائر است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠؛ تفسیرکبیر، ج۴، ص١٧٧.</ref> به باور برخی، معنای اول با ظاهر آیه سازش بیشتری دارد؛ زیرا نیازی به تقدیر ندارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۵.</ref> | |||
بر اساس برخی تفاسیر، بنا بر معنای اول، شعائر الله علامت‌هایی است که خاطره‌ای از خاطرات مقدس را یادآوری می‌کند. حضور و عبادت در صفا و مروه یادآور حوادثی مانند امتحان [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم]]، تشنگی [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل]] و یافتن آب،<ref>تفسیر نمونه، ج١، ص ۵۴١.</ref> و نیز خاطره هبوط [[حضرت آدم(ع)]] به زمین<ref group="یادداشت">بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، حضرت آدم بر کوه صفا و حوا بر کوه مروه هبوط کردند. (مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.)</ref> است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۶.</ref> بنا بر معنای دوم، خدا صفا و مروه را برای عبادت بندگان قرار داده است، تا به وسیله به‌جا آوردن اعمال به عبادت خدا بپردازند.<ref>جامع البیان، ج٢، ص۶١. الجامع لأحکام القرآن، ج٢، ص١٨٠.</ref> | |||
به باور [[علامه طباطبایی]]، مفسر [[شیعه]]، منظور از نشانه و شعائر بودن صفا و مروه، نشانه تکوینی نیست، بلکه علامتی تشریعی است که خدا در مقام تشریع عمل سعی، آن را قرار داده است.<ref>المیزان، ج١، ص ٣٨۵.</ref> | |||
در دیگر آیات قرآن، اموری مانند حرمت [[صید]] در حال [[احرام]]،<ref>سوره مائده، آیه ۲.</ref> [[حج]]، [[قربانی]]، [[نذر]] و [[طواف]]<ref>سوره حج، آیه ۳۲.</ref> از شعائر الهی شمرده شده است. | |||
=== منسک سعی === | |||
در عبارت {{آیه|فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاٰ جُنٰاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمٰا}} از آیه ۱۵۷ سوره بقره، به تشریع عمل [[سعی]] در حج و عمره پرداخته شده است. | |||
درباره | درباره اینکه تعبیر {{آیه|فَلاٰ جُنٰاح}} بیانگر وجوب است یا استحباب اختلاف نظر وجود دارد. علامه طباطبایی، مفسر شیعه، معتقد است آیه در صدد تشریع اصلِ سعی بوده و مفید معنای استحباب نیست.<ref>تفسیر المیزان، ج١، ص ٣٨۶.</ref> ولی به باور برخی، اصل تشریع سعی، با استحباب آن نیز سازش دارد. به اعتقاد وی، آیه متکفل تشریع اصل سعی و بیان جواز مطلق آن است، و وجوب آن را باید از قرائن درون آیه، مانند شأن نزول، و از قرینه‌های بیرون آیه، مانند روایات به دست آورد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۷.</ref> مانند روایتی از [[امام صادق(ع)]] که سعی میان صفا و مروه را فریضه (واجب) دانسته است.<ref>وسائل الشیع، ج٩، ص۵١١، باب١ از ابواب سعی، ح١. و تمام احادیث این باب به استثنای ح٧ و ١٠. و برخی از احادیث باب‌های دیگر.</ref> | ||
به گفته | === تطوع در اعمال === | ||
به گفته علامه طباطبایی، با توجه به عبارت {{آیه|مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللّٰهَ شٰاکِرٌ عَلِیم}} اوامر الهی و عبادت‌ها، خواه واجب یا مستحب (که همه جزء خیرات است)، باید از روی طوع و پذیرش باشد نه از روی اکراه.<ref>تفسیر المیزان، ج١، ص ٣٨۶.</ref> به باور برخی، این تعبیر بیانگر یک قاعده کلی است، که هر عملی از روی طوع و رغبت انجام شود، و بدون چشم‌داشت از انسان صورت گیرد، خداوند آن را می‌پذیرد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۱۰۰.</ref> | |||
قرطبی، مفسر اهل سنت، به نقل از [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]]، [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] و [[انس بن مالک]]، تطوع در این آیه را به معنای سعیِ مستحبی دانسته است.<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص ١٨٣.</ref> برخی دیگر معتقدند مراد، حج و عمره مستحبی است و عده‌ای دیگر، معتقدند همه خیرات و طاعات را شامل می‌شود.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.</ref> | |||
== شأن نزول == | |||
بر اساس روایتی از [[امام صادق(ع)]]، مسلمانان پنداشتند صفا و مروه از بدعت‌های [[جاهلیت]] است؛ بنابراین، این آیه نازل شد.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.</ref> بر پایه روایتی دیگر، پس از امر به [[طواف]] خانه خدا، برخی به دلیل نیامدن دستوری درباره سعی، این عمل را دارای اشکال می‌دانستند؛ تا اینکه این آیه نازل شد.<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص١٨٣. وسائل الشیعه، ج٩، ص۵١١.</ref> | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
{{برگرفتگی | {{برگرفتگی | ||
| پیش از لینک = کتاب | | پیش از لینک = کتاب | ||
| خط ۳۴: | خط ۵۳: | ||
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761 | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761 | ||
}}''' | }} | ||
* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه'''، علی‌اصغر قائدان. | |||
''' | * '''التحقیق فی کلمات القرآن'''، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش. | ||
* '''تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)'''، محمد بن عمر فخر رازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چهارم، ۱۴۱۳ق. | |||
'''جامع | * '''تفسیر نمونه'''، ناصر مکارم شیرازی و دیگران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۹ش. | ||
* '''جامع البیان عن تأویل آیات القرآن'''، محمد بن جریر طبری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق. | |||
'''المصباح | * '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق. | ||
* '''المصباح المنیر'''، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق. | |||
* '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. | |||
* '''وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة'''، محمد بن حسن حرّ عاملی، تحقیق محمد رازی، دار احیاء التراث العربی. | |||
{{پایان}} | |||
[[رده:آیه های مربوط به حج]] | [[رده:آیه های مربوط به حج]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ ژوئن ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۰۱
|
| آیات حج و حرمین |
| سوره بقره |
| ۱۲۵ • ۱۲۶ • ۱۲۷ • ۱۲۸ • ۱۵۸ • ۱۹۶ • ۱۹۷ • ۱۹۸ • ۱۹۹ • ۲۰۰ • ۲۰۳ |
| سوره آل عمران |
| ۹۶ • ۹۷ |
| سوره مائده |
| ۲ • ۹۷ |
| سوره توبه |
| ۲ • ۱۹ |
| سوره حج |
| ۲۵ • ۲۶ • ۲۷ • ۲۸ • ۲۹ • ۳۳ • ۳۴ • ۳۶ • ۳۷ |
آیه ۱۵۸ سوره بقره، آیه‌ای از قرآن، که به بیان عملِ سعی، یکی از مناسک حج پرداخته و صفا و مروه را نشانه‌ها و شعائر الهی معرفی کرده است.
پیش از نزول این آیه، مسلمانان پنداشتند عمل سعی از بدعت‌های مردم جاهلیت است؛ با نزول این آیه، سعی یکی از مناسک حج مسلمانان قرار گرفت.
متن و ترجمه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
| ﴿ | إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ در حقیقت صفا و مروه از شعایر خداست [که یادآور اوست]، پس هر که خانه [خدا] را حج کند یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی به جای آورد و هر که افزون بر فریضه کار نیکی کند خدا حق‌شناس و داناست. |
﴾ |
شرح واژگان[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مراد از «صفا و مروه» در آیه ۱۵۸ سوره بقره، دو کوه است که نزدیک کعبه، در سمت حجرالاسود، به فاصله چند صد متری (حدود۳۷۰ متر) از یکدیگر قرار دارند.[۱] واژه «صفا» در اصل به معنای زمین صاف و هموار و نرم، و «مروه» به معنای سنگ سفید است.[۲] برخی نیز گفته‌اند مروه به معنای جایی است که در آن سنگ‌ریزه باشد.[۳]
کلمه «شعائر» جمع شعیره، به معنای علامت و نشانه است. به باور برخی از لغت‌شناسان، نشانه بودن صفا و مروه که در آیه گفته شده، به این معناست که با دقت در آن می‌توان به بزرگی خدا پی‌برد.[۴] برخی نیز احتمال داده‌اند شعائر در این آیه و امثال آن، به معنای مناسک و عبادت باشد، مانند آیه ﴿وَالْبُدْنَ جَعَلْنٰاهٰا لَکُمْ مِنْ شَعٰائِرِ اللّٰهِ﴾[۵][۶]
محتوا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در آیه ۱۵۸ سوره بقره، به آموزش سعی، یکی از مناسک حج و عمره پرداخته شده است.
شعائر الهی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در آیه ۱۵۸ سوره بقره، صفا و مروه از شعائر الهی دانسته شده است.
درباره چیستی شعائر الهی در این آیه دو وجه بیان شده؛ یکی این که خود صفا و مروه جزء شعائر است، دوم این که صفا و مروه محل شعائر است.[۷] به باور برخی، معنای اول با ظاهر آیه سازش بیشتری دارد؛ زیرا نیازی به تقدیر ندارد.[۸]
بر اساس برخی تفاسیر، بنا بر معنای اول، شعائر الله علامت‌هایی است که خاطره‌ای از خاطرات مقدس را یادآوری می‌کند. حضور و عبادت در صفا و مروه یادآور حوادثی مانند امتحان ابراهیم، تشنگی اسماعیل و یافتن آب،[۹] و نیز خاطره هبوط حضرت آدم(ع) به زمین[یادداشت ۱] است.[۱۰] بنا بر معنای دوم، خدا صفا و مروه را برای عبادت بندگان قرار داده است، تا به وسیله به‌جا آوردن اعمال به عبادت خدا بپردازند.[۱۱]
به باور علامه طباطبایی، مفسر شیعه، منظور از نشانه و شعائر بودن صفا و مروه، نشانه تکوینی نیست، بلکه علامتی تشریعی است که خدا در مقام تشریع عمل سعی، آن را قرار داده است.[۱۲]
در دیگر آیات قرآن، اموری مانند حرمت صید در حال احرام،[۱۳] حج، قربانی، نذر و طواف[۱۴] از شعائر الهی شمرده شده است.
منسک سعی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در عبارت ﴿فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاٰ جُنٰاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمٰا﴾ از آیه ۱۵۷ سوره بقره، به تشریع عمل سعی در حج و عمره پرداخته شده است.
درباره اینکه تعبیر ﴿فَلاٰ جُنٰاح﴾ بیانگر وجوب است یا استحباب اختلاف نظر وجود دارد. علامه طباطبایی، مفسر شیعه، معتقد است آیه در صدد تشریع اصلِ سعی بوده و مفید معنای استحباب نیست.[۱۵] ولی به باور برخی، اصل تشریع سعی، با استحباب آن نیز سازش دارد. به اعتقاد وی، آیه متکفل تشریع اصل سعی و بیان جواز مطلق آن است، و وجوب آن را باید از قرائن درون آیه، مانند شأن نزول، و از قرینه‌های بیرون آیه، مانند روایات به دست آورد.[۱۶] مانند روایتی از امام صادق(ع) که سعی میان صفا و مروه را فریضه (واجب) دانسته است.[۱۷]
تطوع در اعمال[ویرایش | ویرایش مبدأ]
به گفته علامه طباطبایی، با توجه به عبارت ﴿مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللّٰهَ شٰاکِرٌ عَلِیم﴾ اوامر الهی و عبادت‌ها، خواه واجب یا مستحب (که همه جزء خیرات است)، باید از روی طوع و پذیرش باشد نه از روی اکراه.[۱۸] به باور برخی، این تعبیر بیانگر یک قاعده کلی است، که هر عملی از روی طوع و رغبت انجام شود، و بدون چشم‌داشت از انسان صورت گیرد، خداوند آن را می‌پذیرد.[۱۹]
قرطبی، مفسر اهل سنت، به نقل از ابن عباس، ابن زبیر و انس بن مالک، تطوع در این آیه را به معنای سعیِ مستحبی دانسته است.[۲۰] برخی دیگر معتقدند مراد، حج و عمره مستحبی است و عده‌ای دیگر، معتقدند همه خیرات و طاعات را شامل می‌شود.[۲۱]
شأن نزول[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، مسلمانان پنداشتند صفا و مروه از بدعت‌های جاهلیت است؛ بنابراین، این آیه نازل شد.[۲۲] بر پایه روایتی دیگر، پس از امر به طواف خانه خدا، برخی به دلیل نیامدن دستوری درباره سعی، این عمل را دارای اشکال می‌دانستند؛ تا اینکه این آیه نازل شد.[۲۳]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۹۲.
- ↑ المصباح المنیر، ذیل واژه صفا و مروه.
- ↑ جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، ذیل آیه ۱۵۸ سوره بقره.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه شعر.
- ↑ سوره حج، آیه ۳۶.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۹۲.
- ↑ مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠؛ تفسیرکبیر، ج۴، ص١٧٧.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۵.
- ↑ تفسیر نمونه، ج١، ص ۵۴١.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۶.
- ↑ جامع البیان، ج٢، ص۶١. الجامع لأحکام القرآن، ج٢، ص١٨٠.
- ↑ المیزان، ج١، ص ٣٨۵.
- ↑ سوره مائده، آیه ۲.
- ↑ سوره حج، آیه ۳۲.
- ↑ تفسیر المیزان، ج١، ص ٣٨۶.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۷.
- ↑ وسائل الشیع، ج٩، ص۵١١، باب١ از ابواب سعی، ح١. و تمام احادیث این باب به استثنای ح٧ و ١٠. و برخی از احادیث باب‌های دیگر.
- ↑ تفسیر المیزان، ج١، ص ٣٨۶.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۱۰۰.
- ↑ الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص ١٨٣.
- ↑ مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.
- ↑ مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.
- ↑ الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص١٨٣. وسائل الشیعه، ج٩، ص۵١١.
- ↑ بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، حضرت آدم بر کوه صفا و حوا بر کوه مروه هبوط کردند. (مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.)
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، علی‌اصغر قائدان.
- التحقیق فی کلمات القرآن، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
- تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، محمد بن عمر فخر رازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چهارم، ۱۴۱۳ق.
- تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و دیگران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۹ش.
- جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، محمد بن جریر طبری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.
- المصباح المنیر، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.
- المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حرّ عاملی، تحقیق محمد رازی، دار احیاء التراث العربی.