آبار علی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
 
(۹۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۳۱]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Hasaninasab }}
{{جعبه اطلاعات بنا
'''آبار علی''' منطقه و نخلستانی در جنوب [[مدینه]] دارای چاه‌های آب، منسوب به [[امام علی‌|امام علی‌(ع)]].
| عنوان = آبار علی
این مکان اکنون میان راه قدیم مدینه به مکه و بزرگراه جدید مدینه به مکه قرار دارد. برخی در خصوص  علت نام‌گذاری آن گفته‌اند: امام علی(ع) در زمان خانه‌نشینی چاه‌هایی را دراین منطقه برای حج‌گزاران و سایر مردم احداث کرد. یکی از علمای معاصر اهل‌سنت، آبار علی را به [[علی بن دینار]]، سلطان دارفور در جنوب سودان، نسبت داده است؛ اما ذکر نام آبار علی در منابع مسلمانان پیش از سفر علی بن دینار به مکه، این سخن را رد می‌کند.
| تصویر = آبار علی.jpg
| اندازه تصویر =
| پیوند تصویر =
| توضیح تصویر =
| نام‌های دیگر =
| مکان = مدینه ذوالحلیفه
| کاربری = مزرعه و چاه آب
| بزرگداشت نزد =
| وابسته به دین/مذهب =
| باورها =
| آیین‌ها =
| احکام =
| زیارت کنندگان =
| بازدیدکنندگان =
| زمان پایه‌گذاری =
| بنیانگذار =
| رویدادها =
| بازسازی‌ها =
| بازسازی کنندگان =
| بخش‌های از میان رفته =
| ویژگی‌های تاریخی =
| متولیان =
| مساحت =
| طول =
| عرض =
| ارتفاع =
| وضعیت بنا =
| گنجایش =
| امکانات =
| بخش‌های بنا =
| معمار =
| سبک =
| ویژگی‌ها =
| گنبدها =
| مناره‌ها =
| درها =
| رواق‌ها =
| صحن‌ها =
| ایوان‌ها =
| گرداننده =
| نهاد وابسته =
| نهاد نگهدارنده =
| مدیر =
| روحانی =
| نهادهای زیر مجموعه =
| ثبت در =
| شماره ثبت =  
| تاریخ ثبت =
| وبگاه =
| عرض جغرافیایی = ۲۴٫۴۱۴۲۳۳۲۲۵۹۹۳۲۸۶
| طول جغرافیایی =  ۳۹٫۵۴۵۴۲۶۵۸۴۶۵۶۲۱
|‌ توضیح نقشه = مکان تعیین شده روی نقشه تقریبی است
}}
'''آبار علی''' (چاه‌های علی) منطقه‌ای است در جنوب [[مدینه]] که به آن [[ذو الحلیفه|ذوالحلیفه]] نیز می‌گویند، جایی که [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]] که میقات اهل مدینه است در آن قرار گرفته است. در این منطقه که [[وادی عقیق|وادی عتیق]] از آن می‌گذرد نخلستان‌ها و چاه‌هایی قرار داشته و دارد.  


==مفهوم‌شناسی==
این منطقه را از سده‌های گذشته «آبار علی» یا «بئر علی» می‌نامیدند به طوری که به مسجد شجره نیز مسجد بئر علی گفته می‌شد. بنابر روایت‌هایی نام بئر علی (چاه علی) برگرفته از نام [[علی‌بن ابیطالب(ع)]] است. برخی گفته‌اند در این مکان چاهی بوده که علی(ع) در کنار آن با جنیان جنگیده است و برخی دیگر آن را زمینی می‌دانند که پیامبر به علی(ع) به اقطاع داد. اما برخی از منابع چنین انتسابی را نپذیرفته اند.  
آبار و اَبیار جمع بِئْر و به معنای چاه‌ها است.<ref>العین، ج۸، ص۲۹۰؛ لسان العرب، ج۴، ص۳۷؛ تاج العروس، ج۶، ص۴۳، «بأر».</ref> آبار علی نام منطقه‌ای است در ۷ یا ۹ کیلومتری جنوب شهر [[مدینه]]،<ref>عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲؛ البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵؛ مناسک حج، صافی، ص۲۷.</ref> در وادی عقیق و دامنه غربی کوه عیر که نزدیک [[ذوالحلیفه]] و بر سر راه [[مکه]] قرار دارد و دارای چاه‌های آب و نخلستان‌های فراوان است.<ref>نک: المعالم الاثیره، ص۱۰۳؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.</ref>


در [[کتاب‌های مناسک حج]] و آثار [[فقه شیعه|فقهی شیعه]]<ref>مناسک حج، صافی، ص۵۷؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸؛ الحج و العمره، ص۱۷۵.</ref> و اهل سنت<ref>العهود المحمدیه، ص۶۰؛ الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲؛ فتاوی اللجنه، ج۱۱، ص۱۸۱، ۲۳۸.</ref> از آن با الفاظ اَبیار و آبیار علی نیز یاد شده است. بسیاری از نویسندگان اهل‌سنت از قرن نهم هجری به بعد، آبارعلی و ذوالحلیفه و مسجد شجره را نام یک مکان و [[میقات]] مردم مدینه دانسته‌اند.<ref>عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵؛ ج۲۵، ص۶۲؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۴۱.</ref> نام معروف امروزی آن آبار علی است.<ref>کلمة التقوی، ج۳، ص۲۳۰؛ اعمال الحرمین، ص۱۳؛ مناسک حج، صافی، ص۲۷.</ref>
==مکان ==
آبار و اَبیار جمع بِئْر و به معنای چاه‌ها است.<ref>العین، ج۸، ص۲۹۰؛ لسان العرب، ج۴، ص۳۷؛ تاج العروس، ج۶، ص۴۳، «بأر».</ref> آبار علی نام منطقه‌ای است در ۹ کیلومتری جنوب شهر [[مدینه]]، در [[وادی عقیق]] و دامنه غربی [[کوه عیر]] که بر سر راه [[مکه]] قرار دارد. این منطقه همان منطقه [[ذو الحلیفه]] است که [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]] که [[میقات]] اهل مدینه است در آن قرار گرفته است.<ref>نک: [https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:المعالم_الأثيرة_في_السنة_والسيرة_-_شراب_-_ط_القلم_والشامية_p.d.f_كتاب_4047.pdf&page=103 المعالم الاثیره، ص۱۰۳؛] </ref>  


==محل منطقه==
== وضعیت امروز ==
این مکان اکنون میان دو راه جای دارد:
امروزه در باغ‌ها و مزارعی که در غرب [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]] در ساحل [[وادی عقیق]] (رودخانه عقیق) قرار دارد، چاه‌های آب متعدد و کهنی باقی مانده است.<ref name=":0">المعالم المدینه المنوره، الجزء ۵، المجلد 2، 478-483</ref> برخی از زائران تعدادی از این چاه‌ها را (که در مزرعه منصور عثمان الفریدی قرار گرفته<ref name=":0" />) چاه‌های منسوب به امام علی(ع) می‌دانند اما به گفته عبدالعزیز کعکی، جغرافی‌نگار معاصر مدینه، چاه‌های منسوب به امام علی امروزه از میان رفته و مکان آن معلوم نیست.<ref>المعالم المدینه المنوره، جزء ۴، مجلد ۴، 487</ref>  
# راه قدیم مدینه به مکه که از باب عنبریه خارج می‌شد و از کنار راه آهن حجاز به شام می‌گذشت و به سمت مکه می‌رفت.
# بزرگراه جدید مدینه به مکه که از میدان مسجد قبا جدا می‌شود.<ref>معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.</ref> در تابلو مکان‌نما نیز نام آبارعلی و ذوالحُلَیفه و مسجد شجره کنار هم آمده‌اند. <ref>کلمة التقوی، ج۳، ص۲۳۰؛ اعمال الحرمین، ص۱۳؛ مناسک حج، صافی، ص۲۷.</ref>


==علت نسبت آبار به امام علی==
==تاریخچه نامگذاری==
درباره نسبت این مکان به امیرمؤمنان علی(ع) سه دیدگاه یافت می‌شود:
کاربرد نام آبار علی یا بئر علی سابقه‌ای کهن دارد اما وجه تسمیه آن به روشنی معلوم نیست. منابع از قرن هشتم اطلاع می‌دهند که نام بئر علی نامی رایج بود و کسی این مکان را به نام ذوالحلیفه نمی‌شناخت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۳.pdf&page=421 وفاء الوفا، ج۳، ص 421]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aمغانم_المطابه.pdf&page=82 المغانم المطابه، ص ۸۲]</ref> اولیا چلبی که در سده یازدهم به حج رفته است، میقات اهل مدینه را آبار علی نامیده و حتی مسجد احرام را نیز مسجد علی می‌خواند.<ref>الرحله الحجازیه، ص ۱۶۱</ref> فرهاد میرزا نیز در سفرنامه‌اش به سال ۱۲۹۲ قمری اشاره می‌کند که مردم محلی مسجد شجره را تنها به نام بئر علی یا آبار علی می‌شناسند.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص 202</ref>
# این چاه‌ها پیش از هجرت پیامبر(ص) به مدینه وجود داشته و امیرمؤمنان علی(ع) به فرمان رسول خدا(ص) در کنار این چاه‌ها با قبایلی از جنیان جنگیده و آنان را به سختی شکست داده است. منابع اهل‌سنت با نقل فشرده این مطلب، آن را باور عوام دانسته و بر نادرستی‌اش تأکید کرده‌اند.<ref>البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲-۵۲۳؛ کشف الخفاء، ج۲، ص۴۱۸.</ref> یکی از مراجع تقلید معاصر، درباره این گزارش گفته است: «متن این خبر و سند برای ما ثابت نشده است.»<ref>صراط النجاة، ج۲، ص۴۵۱.</ref>
# ایشان این چاه‌ها را حفر کرده است. در منابع اهل‌سنت، تنها بکری دمیاطی شافعی به نقل از بجیرمی، این وجه را برگزیده است.<ref>اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۴۱.</ref>
# امیرمؤمنان(ع) در روزگار خانه‌نشینی چندین حلقه چاه احداث و وقف حج‌گزاران و مردم کرد که امروز هم در اطراف مدینه به نام آبار علی معروف‌ است.<ref>مناسک حج، ابطحی، ص۵۴-۵۵؛ چهارده نور پاک، ج۱۲، ص۱۶۷۱-۱۶۷۲.</ref> این سخن از برخی نویسندگان معاصر شیعه است که سند گفتارشان را ذکر نکرده و گویا صرفاً استنباط خود را نوشته‌اند.


==علی بن ابیطالب یا علی بن دینار==
=== جنگ علی(ع) با جنیان ===
یکی از علمای معاصر اهل‌سنت در مصر، آبار علی را منسوب به علی بن دینار، سلطان دارفور در جنوب سودان، دانسته و نسبت آن به علی بن ابی‌طالب را نادرست خوانده است. به گفته وی، علی بن دینار در سال ۱۸۹۸م./ ۱۳۱۵ق. در سفر حج، چاه‌های آب ذوالحلیفه را بازسازی و دایر کرد و از آن پس این منطقه به نام او آبارعلی خوانده شد.<ref>نک: ,http://www.yabdoo.com, http://www.ibtesama.com http://www.sohbanej.com, http://www.daralansar.com.</ref> در پاسخ به ادعای وی، برخی از دانشمندان مقالاتی مستند و مستدل ارائه کرده‌اند.<ref>نک: http://www.alhejaznet.com</ref> افزون بر این پاسخ‌ها، مستنداتی استوار برای انتساب این چاه‌ها به علی بن ابی‌طالب(ع) وجود دارد. [[ابن ابی‌شیبه]] (م.۲۳۵ق.) به سند خود از طریق وکیع از حسن بن صالح از [[امام جعفر صادق|جعفر بن محمد(ع)]] آورده که رسول خدا(ص) قفیزین<ref>المصنف، ج۷، ص۶۴۱.</ref> (در برخی منابع<ref>فتوح البلدان، ج۱،ص۱۴؛ معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۹.</ref>: فقیرین) و دو چاه قیس و شجره را به علی(ع) اقطاع کرد. [[بلاذری]] (م.۲۷۹ق.)<ref>فتوح البلدان، ج۱، ص۱۴.</ref>، بیهقی (م.۴۵۸ق.)<ref>السنن الکبری، ج۶، ص۱۴۶.</ref> و یاقوت حموی (م.۶۲۶ق.)<ref>معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۹.</ref> نیز این خبر را نقل کرده‌اند. یکی از دانشوران، در توضیح وادی عقیق، مسیر آن را از جنوب شرقی به شمال غربی و دو چاه آب از امام علی(ع) را خلیقه در فاصله ۲۰ میلی [[مدینه]] و [[شجره]]، نزدیک مدینه و در محل میقات احرام و در غرب کوه عیر و رو به‌روی [[مسجد شجره]] در مسیر این وادی نام برده است.<ref>مکاتیب الرسول، ج۳، ص۴۸۸.</ref> همین سخن را [[ابن‌شبه|ابن‌شبّه]] (م.۲۶۲ق.)<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۲.</ref> نیز در آثار خود آورده‌ است. برخی فقیرین را نام محلی در عالیه مدینه و نزدیک محل سکونت [[بنی‌قریظه]] و نام یک چاه آب دانسته‌اند.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۳؛ خلاصة الوفاء، ج۲، ص۱۵۵.</ref> [[عبدالرزاق صنعانی]] (م.۲۱۱ق.)<ref>المصنف، ج۱۰، ص۳۷۵.</ref> و [[شیخ طوسی]] (م.۴۶۰ق.)<ref>تهذیب، ج۹، ص۱۴۶.</ref> و منابع دیگر نیز از وقف فقیرین به دست علی(ع) خبر داده‌اند.
روایت شده که در این منطقه چاهی بوده که [[امام علی(ع)]] در آنجا با جنیان جنگیده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۴.pdf&page=246 وفاء الوفاء، ج۴، ص246]</ref><ref>نک البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲-۵۲۳؛ کشف الخفاء، ج۲، ص۴۱۸.</ref> سمهودی، تاریخنگار مشهور مدینه، عبارتی از ابن‌جماعه<ref>نجفی در مدینه‌شناسی ابن جماعه را همان محمد بن ابی بکر متوفی به سال ۸۱۹ می‌داند. (مدینه‌شناسی، ص۱۸۱)</ref> نقل می‌کند که در آن درستی این داستان را رد می‌کند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:وفاء_الوفاء_سمهودی_ج۴.pdf&page=247 وفاء الوفاء، ج۴، ص 247]</ref> با این حال اینکه در برخی منابع جغرافی‌نگاری قرن نهم یا پیش و پس از آن برای اشاره به این چاه از تعابیری مانند «بئر علی بن ابی طالب»،<ref>تاریخ مستبصر، ص 27</ref> «بئر علی رضی الله عنه»،<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aمغانم_المطابه.pdf&page=172 مغانم المطابه، ص ۱۷۲]</ref> «البئر المنسوبه الی علی بن ابی طالب»<ref>جواهر الثمینه، ص 123</ref> استفاده شده نشان می دهد که انتساب این نام به علی بن ابی طالب(ع) باوری رایج بوده است.


در منابع بسیاری از اهل‌سنت، طی قرون و اعصار از این منطقه به ویژه از محل میقات به عنوان بئر، اَبیار یا آبار علی یاد شده است. [[ابن تیمیه]] (م.۷۲۸ق.)<ref>شرح عمدة الفقه، ج۲، ص۳۱۴.</ref>، [[ابن حجر عسقلانی]] (م.۸۵۲ق.)<ref>فتح الباری، ج۳، ص۳۰۵.</ref>، [[عینی]] (م.۸۵۵ق.)<ref>عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵؛ ج۲۵، ص۶۲.</ref>، [[سمهودی]] (م.۹۱۱ق.)<ref>خلاصة الوفاء، ج۱، ص۲۷۳، ۳۰۹.</ref>، [[ابن نجیم مصری]] (م۹۷۰ق.)<ref>البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵.</ref>، [[رعینی]] (م.۹۵۴ق.)<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۴۱.</ref>، [[شعرانی]] (م.۹۷۳ق.)<ref>العهود المحمدیه، ص۶۰.</ref>، [[ملاعلی قاری]] (م.۱۰۱۴ق.)<ref>شرح مسند ابی حنیفه، ص۲۲۳.</ref>، [[حصفکی]] (م.۱۰۸۸ق.)<ref>الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲-۵۲۳.</ref>، [[کحلانی]] (م.۱۱۸۲ق.)<ref>سبل السلام، ج۲، ص۱۸۵.</ref>، [[شوکانی]] (م.۱۲۵۵ق.)<ref>نیل الاوطار، ج۵، ص۲۲؛ ج۷، ص۲۶۳.</ref>، [[مبارکفوری]] (م.۱۲۸۲ق.)<ref>تحفة الاحوذی، ج۳، ص۴۸۱.</ref>، [[عظیم‌آبادی]] (م.۱۳۲۹ق.)<ref>عون المعبود، ج۵، ص۱۱۱.</ref> و بسیاری منابع دیگر پیش از سفر حج [[علی بن دینار]] در سال ۱۳۱۵ق. از این منطقه با عنوان بئر یا آبار علی نام برده‌اند. بنابر این، سخن آن خطیب اهل‌سنت در نقدِ نسبت این منطقه به علی بن ابی‌طالب(ع) از تحقیق و انصاف دور است.
=== اقطاع پیامبر به علی(ع) ===
گاه گفته شده که حضرت علی(ع) در این منطقه چاه‌هایی حفر کرده بود و از این رو آنجا بدین نام خوانده شده است.<ref>اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۴۱.</ref><ref>[https://miqat.hajj.ir/article_70564.html « بررسی جغرافیای طبیعی مدینه»، مجله میقات حج شماره۱۰۳، ص۹۱]</ref>برخی پژوهشگران نیز گفته‌اند که این منطقه احتمالا از زمین‌هایی بوده که پیامبر به علی بن ابیطالب(ع) اقطاع کرده و نام منطقه حاصل از آن است. این برداشت مستند به روایتی است که بر اساس آن پیامبر زمین‌هایی از جمله فقیرین، قیس و شجره را به علی(ع) اقطاع کرد.<ref>مدینه‌شناسی، ج۱، ص ۱۷۹</ref> در مقابل برخی گزارش‌ها حاکی از این است که این منطقه ([[وادی عقیق]]) را پیامبر به بلال بن حارث مزنی اقطاع داد و آن را بلاد مزینه می‌گفتند.<ref>معجم البلدان، ج۴،‌ ص ۱۳۹، [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B4.pdf&page=14 وفاء الوفا، ج4، ص 14]</ref>برخی بر همین اساس انتساب چاه‌های این منطقه به علی ابن ابیطالب(ع) را نادرست می‌دانند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aمرآة_الحرمین_ج۳-۴.pdf&page=876 موسوعه مراه الحرمین، ج۴، ص ۸۷۶]</ref>
 
=== ارتباط نام آبار علی به علی دینار ===
در گزاشی غیر مستند که در اینترنت شهرت یافته است نام آبار علی را به «علی دینار» سلطان دارفور نسبت داده‌اند. گفته شده که او در سال ۱۸۹۸م/۱۳۱۵ق چاه‌های آب [[ذوالحلیفه]] را بازسازی كرد و از آن پس این منطقه به نام او آبار علی خوانده شد؛ اما چنین ادعایی درست نیست زیرا نام آبار علی (چنان که بالاتر گفته شد) از سده‌ها پیش رایج بوده است.<ref>[http://alwalaa.com/detail.cfm?inttopicid=329 لماذا سميت منطقة ذي الحليفة باسم أبيار علي ؟]</ref>
 
==گالری==
<gallery>
پرونده:آبار علی ۴.webp
پرونده:آبار علی۳.webp
پرونده:آبار علی۱.webp| اچاه‌هایی که برخی آن را امروزه آبار علی می‌دانند در مزرعه منصور الفریدی قرار دارد
پرونده:آبار علی۲.webp| مناره [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]] و فاصله آن با این چاه‌ها در این تصویر معلوم است
</gallery>
 
== جستار وابسته ==
* [[مسجد شجره (مدینه)|مسجد شجره]]


==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
* منبع مقاله:


* [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1716029/ابار-علی مقاله آبار علی در دانشنامه حج و حرمین شریفین]
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


*
==منابع==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* '''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی (م.۱۳۱۰ق.)، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۸ق
* '''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی (م.۱۳۱۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق
* '''اعمال الحرمین''': علی بن منصور المرهون،‌دار الهدی، ۱۴۲۲ق
* '''البحر الرائق''': ابونجیم المصری (م.۹۷۰ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
* '''البحر الرائق''': ابونجیم المصری (م.۹۷۰ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
* '''تاج العروس''': الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق
* '''تاج العروس''': الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۴ق
* '''تاريخ مستبصر'''، ابن مجاور، تحقیق ممدوح حسن محمد، قاهره، کتبه الثقافه الدینیه، ۱۹۹۶
* '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم،‌دار الفکر، ۱۴۱۰ق
* '''الدرالمختار''': الحصکفی (م.۱۰۸۸ق.)، به کوشش مکتب البحوث، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
* '''تحفة الاحوذی''': المبارک فوری (م.۱۳۵۳ق.)، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق
* '''عمدة القاری''': العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی(م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش
* '''العین''': خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
* '''چهارده نور پاک''': عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، ۱۳۸۱ش
* '''کشف الخفاء''': اسماعیل العجلونی (م.۱۱۶۲ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
* '''الحج والعمرة فی الکتاب والسنه''': الری شهری، قم،‌دار الحدیث، ۱۳۷۶ش
* '''خلاصة الوفاء''': السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد الامین
* '''الدرالمختار''': الحصکفی (م.۱۰۸۸ق.)، به کوشش مکتب البحوث، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق
* '''سبل السلام''': الکحلانی (م.۱۱۸۲ق.)، مصطفی البابی، مصر، ۱۳۷۹ق
* '''السنن الکبری''': البیهقی (م.۴۵۸ق.)، بیروت،‌دار الفکر
* '''شرح عمدة فی الفقه''': ابن تیمیة (م.۷۲۸ق.)، به کوشش العطیشان، الریاض، مکتبة العبیکان، ۱۴۱۳ق
* '''شرح مسند ابی‌حنیفه''': ملاعلی القاری (م.۱۰۱۴ق.)، بیروت،‌دار الکتب العلمیه
* '''صراط النجاة''': میرزا جواد التبریزی، برگزیده، ۱۴۱۶ق
* '''عمدة القاری''': العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی
* '''عون المعبود''': العظیم آبادی (م.۱۳۲۹ق.)، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
* '''العهود المحمدیه''': عبدالوهاب الشعرانی (م.۹۷۳ق.)، مصطفی البابی، مصر، ۱۳۹۳ق
* '''العین''': خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی،‌دار الهجره، ۱۴۰۹ق
* '''فتاوی اللجنة الدائمه''': احمد بن عبدالرزاق الدویش، الرئاسة العامة للبحوث العلمیة و الافتاء
* '''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت،‌دار المعرفه
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش صلاح الدین المنجد، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م
* '''کشف الخفاء''': اسماعیل العجلونی (م.۱۱۶۲ق.)، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
* '''کلمة التقوی (فتاوی)''': محمد امین زین الدین، قم، مهر، ۱۴۱۳ق
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
* '''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
* '''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی
* '''مدینه‌شناسی'''، محمد علی نجفی، تهران، قلم، ۱۳۶۲
* '''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت،‌دار القلم، ۱۴۱۱ق
* '''المعالم الاثیره''': محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت،‌دار صادر، ۱۹۹۵م
* '''معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، الجزء الخامس، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، جده، ناشر:مولف، ۲۰۱۲
* '''معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، الجزء الرابع، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، ناشر:مولف،‌۲۰۱۱
* '''المغانم المطابه فی معالم الطابه'''، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق حمد الجاسر، ۱۹۶۹م.
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
* '''معجم الفاظ الفقه الجعفری''': احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق
* '''معجم الفاظ الفقه الجعفری''': احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق
* '''مکاتیب الرسول''': احمدی میانجی، به کوشش مرکز تحقیقات حج، تهران،‌دار الحدیث، ۱۴۱۹ق
* '''مناسک حج و عمره''': سید محمد علی ابطحی، ۱۴۱۸ق
* '''مناسک حج و عمره''': سید محمد علی ابطحی، ۱۴۱۸ق
* '''مناسک حج''': لطف‌الله صافی، قم،‌دار القرآن الکریم، ۱۴۱۶ق
* '''مناسک حج''': لطف‌الله صافی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۶ق
* '''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (م.۹۵۴ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت،‌دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق
* '''موسوعة مرآة الحرمین الشریفین'''، ایوب صبری پاشا، ترجمه محمد حرب، قاهره، شرکة الدولیه للطباعة، 2004
* '''نیل الاوطار''': الشوکانی (م.۱۲۵۵ق.)، بیروت،‌دار الجیل، ۱۹۷۳م.
 
{{چپ‌چین}}
* '''http://www.yabdoo.com'''
* '''http://www.ibtesama.com'''
* '''http://www.sohbanej.com'''
* '''http://www.daralansar.com'''
* '''http://www.alhejaznet.com'''
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان}}
{{پایان}}


[[رده:چاه‌های مدینه]]
[[رده:چاه‌های مدینه]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:مکان‌های منتسب به امام علی(ع)]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مدینه]]
[[ar:آبار علي]]
[[en:Abar 'Ali]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۰۴

آبار علی
اطلاعات اوليه
مکان مدینه ذوالحلیفه
کاربری مزرعه و چاه آب

مسیریابی

در حال بارگیری نقشه...

آبار علی (چاه‌های علی) منطقه‌ای است در جنوب مدینه که به آن ذوالحلیفه نیز می‌گویند، جایی که مسجد شجره که میقات اهل مدینه است در آن قرار گرفته است. در این منطقه که وادی عتیق از آن می‌گذرد نخلستان‌ها و چاه‌هایی قرار داشته و دارد.

این منطقه را از سده‌های گذشته «آبار علی» یا «بئر علی» می‌نامیدند به طوری که به مسجد شجره نیز مسجد بئر علی گفته می‌شد. بنابر روایت‌هایی نام بئر علی (چاه علی) برگرفته از نام علی‌بن ابیطالب(ع) است. برخی گفته‌اند در این مکان چاهی بوده که علی(ع) در کنار آن با جنیان جنگیده است و برخی دیگر آن را زمینی می‌دانند که پیامبر به علی(ع) به اقطاع داد. اما برخی از منابع چنین انتسابی را نپذیرفته اند.

مکان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

آبار و اَبیار جمع بِئْر و به معنای چاه‌ها است.[۱] آبار علی نام منطقه‌ای است در ۹ کیلومتری جنوب شهر مدینه، در وادی عقیق و دامنه غربی کوه عیر که بر سر راه مکه قرار دارد. این منطقه همان منطقه ذو الحلیفه است که مسجد شجره که میقات اهل مدینه است در آن قرار گرفته است.[۲]

وضعیت امروز[ویرایش | ویرایش مبدأ]

امروزه در باغ‌ها و مزارعی که در غرب مسجد شجره در ساحل وادی عقیق (رودخانه عقیق) قرار دارد، چاه‌های آب متعدد و کهنی باقی مانده است.[۳] برخی از زائران تعدادی از این چاه‌ها را (که در مزرعه منصور عثمان الفریدی قرار گرفته[۳]) چاه‌های منسوب به امام علی(ع) می‌دانند اما به گفته عبدالعزیز کعکی، جغرافی‌نگار معاصر مدینه، چاه‌های منسوب به امام علی امروزه از میان رفته و مکان آن معلوم نیست.[۴]

تاریخچه نامگذاری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

کاربرد نام آبار علی یا بئر علی سابقه‌ای کهن دارد اما وجه تسمیه آن به روشنی معلوم نیست. منابع از قرن هشتم اطلاع می‌دهند که نام بئر علی نامی رایج بود و کسی این مکان را به نام ذوالحلیفه نمی‌شناخت.[۵][۶] اولیا چلبی که در سده یازدهم به حج رفته است، میقات اهل مدینه را آبار علی نامیده و حتی مسجد احرام را نیز مسجد علی می‌خواند.[۷] فرهاد میرزا نیز در سفرنامه‌اش به سال ۱۲۹۲ قمری اشاره می‌کند که مردم محلی مسجد شجره را تنها به نام بئر علی یا آبار علی می‌شناسند.[۸]

جنگ علی(ع) با جنیان[ویرایش | ویرایش مبدأ]

روایت شده که در این منطقه چاهی بوده که امام علی(ع) در آنجا با جنیان جنگیده است.[۹][۱۰] سمهودی، تاریخنگار مشهور مدینه، عبارتی از ابن‌جماعه[۱۱] نقل می‌کند که در آن درستی این داستان را رد می‌کند.[۱۲] با این حال اینکه در برخی منابع جغرافی‌نگاری قرن نهم یا پیش و پس از آن برای اشاره به این چاه از تعابیری مانند «بئر علی بن ابی طالب»،[۱۳] «بئر علی رضی الله عنه»،[۱۴] «البئر المنسوبه الی علی بن ابی طالب»[۱۵] استفاده شده نشان می دهد که انتساب این نام به علی بن ابی طالب(ع) باوری رایج بوده است.

اقطاع پیامبر به علی(ع)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گاه گفته شده که حضرت علی(ع) در این منطقه چاه‌هایی حفر کرده بود و از این رو آنجا بدین نام خوانده شده است.[۱۶][۱۷]برخی پژوهشگران نیز گفته‌اند که این منطقه احتمالا از زمین‌هایی بوده که پیامبر به علی بن ابیطالب(ع) اقطاع کرده و نام منطقه حاصل از آن است. این برداشت مستند به روایتی است که بر اساس آن پیامبر زمین‌هایی از جمله فقیرین، قیس و شجره را به علی(ع) اقطاع کرد.[۱۸] در مقابل برخی گزارش‌ها حاکی از این است که این منطقه (وادی عقیق) را پیامبر به بلال بن حارث مزنی اقطاع داد و آن را بلاد مزینه می‌گفتند.[۱۹]برخی بر همین اساس انتساب چاه‌های این منطقه به علی ابن ابیطالب(ع) را نادرست می‌دانند.[۲۰]

ارتباط نام آبار علی به علی دینار[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در گزاشی غیر مستند که در اینترنت شهرت یافته است نام آبار علی را به «علی دینار» سلطان دارفور نسبت داده‌اند. گفته شده که او در سال ۱۸۹۸م/۱۳۱۵ق چاه‌های آب ذوالحلیفه را بازسازی كرد و از آن پس این منطقه به نام او آبار علی خوانده شد؛ اما چنین ادعایی درست نیست زیرا نام آبار علی (چنان که بالاتر گفته شد) از سده‌ها پیش رایج بوده است.[۲۱]

گالری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • اچاه‌هایی که برخی آن را امروزه آبار علی می‌دانند در مزرعه منصور الفریدی قرار دارد

    اچاه‌هایی که برخی آن را امروزه آبار علی می‌دانند در مزرعه منصور الفریدی قرار دارد

  • مناره مسجد شجره و فاصله آن با این چاه‌ها در این تصویر معلوم است

    مناره مسجد شجره و فاصله آن با این چاه‌ها در این تصویر معلوم است

جستار وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پیوند به بیرون[ویرایش | ویرایش مبدأ]

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ العین، ج۸، ص۲۹۰؛ لسان العرب، ج۴، ص۳۷؛ تاج العروس، ج۶، ص۴۳، «بأر».
  2. ↑ نک: المعالم الاثیره، ص۱۰۳؛
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ المعالم المدینه المنوره، الجزء ۵، المجلد 2، 478-483
  4. ↑ المعالم المدینه المنوره، جزء ۴، مجلد ۴، 487
  5. ↑ وفاء الوفا، ج۳، ص 421
  6. ↑ المغانم المطابه، ص ۸۲
  7. ↑ الرحله الحجازیه، ص ۱۶۱
  8. ↑ سفرنامه فرهاد میرزا، ص 202
  9. ↑ وفاء الوفاء، ج۴، ص246
  10. ↑ نک البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۵۲۲-۵۲۳؛ کشف الخفاء، ج۲، ص۴۱۸.
  11. ↑ نجفی در مدینه‌شناسی ابن جماعه را همان محمد بن ابی بکر متوفی به سال ۸۱۹ می‌داند. (مدینه‌شناسی، ص۱۸۱)
  12. ↑ وفاء الوفاء، ج۴، ص 247
  13. ↑ تاریخ مستبصر، ص 27
  14. ↑ مغانم المطابه، ص ۱۷۲
  15. ↑ جواهر الثمینه، ص 123
  16. ↑ اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۴۱.
  17. ↑ « بررسی جغرافیای طبیعی مدینه»، مجله میقات حج شماره۱۰۳، ص۹۱
  18. ↑ مدینه‌شناسی، ج۱، ص ۱۷۹
  19. ↑ معجم البلدان، ج۴،‌ ص ۱۳۹، وفاء الوفا، ج4، ص 14
  20. ↑ موسوعه مراه الحرمین، ج۴، ص ۸۷۶
  21. ↑ لماذا سميت منطقة ذي الحليفة باسم أبيار علي ؟

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م.۱۳۱۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق
  • البحر الرائق: ابونجیم المصری (م.۹۷۰ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
  • تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق
  • تاريخ مستبصر، ابن مجاور، تحقیق ممدوح حسن محمد، قاهره، کتبه الثقافه الدینیه، ۱۹۹۶
  • الدرالمختار: الحصکفی (م.۱۰۸۸ق.)، به کوشش مکتب البحوث، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق
  • عمدة القاری: العینی (م.۸۵۵ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی
  • العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
  • کشف الخفاء: اسماعیل العجلونی (م.۱۱۶۲ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق
  • لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق
  • مدینه‌شناسی، محمد علی نجفی، تهران، قلم، ۱۳۶۲
  • المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق
  • معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء الخامس، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، جده، ناشر:مولف، ۲۰۱۲
  • معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، الجزء الرابع، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، بیروت، ناشر:مولف،‌۲۰۱۱
  • المغانم المطابه فی معالم الطابه، محمد بن یعقوب فیروزآبادی، تحقیق حمد الجاسر، ۱۹۶۹م.
  • معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
  • معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق
  • مناسک حج و عمره: سید محمد علی ابطحی، ۱۴۱۸ق
  • مناسک حج: لطف‌الله صافی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۶ق
  • موسوعة مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری پاشا، ترجمه محمد حرب، قاهره، شرکة الدولیه للطباعة، 2004
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=آبار_علی&oldid=56891»