آل ضبه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۳]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Seyedjavad }}
{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۳]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Seyedjavad }}
'''آل ضَبَّه''' از قبایل عدنانی جزیرة العرب
'''آل ضَبَّه''' از قبایل عدنانی [[جزیرة العرب]].
 
بیشتر افراد این قبیله در زمان [[پیامبر(ص)]]، [[مسلمان]] نشدند و برخی از مسلمانان آل ضبه پس از رحلت پیامبر(ص) [[ارتداد|مرتد]] شدند و به [[سجاح]] پیوستند؛ ولی سپس به [[اسلام]] بازگشتند. آل ضبه در [[فتوحات]] حضور داشتند و در زمان حکومت [[امام علی(ع)]] با آن حضرت دشمنی ورزیدند. ایشان در [[جنگ جمل]] با شدّت تمام سپاه [[عایشه]] را همراهی کردند. [[امام صادق(ع)]] اعراب بنی‌‌ضبه را یکی از ۱۳ قومی می‌نامد که هنگام ظهور [[حضرت مهدی(عج)]] بر ضد ایشان می‌جنگند.


==خاندان ضبه==
==خاندان ضبه==
آل ضبه تیره‌ای از عرب عدنانی طائفه مُضر<ref>الانساب، ج8، ص380-381.</ref> از نسل بکر بن سعد بن ضبه بودند. ضبة بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضر فرزندانی به نام‌های سعد، سعید و باسِل داشت و نسلش بیشتر از طریق سعد استمرار یافت.<ref>جمهرة انساب العرب، ص198، 203-204.</ref> این خاندان در گذر زمان با هویت آل ضبه شناخته شدند. خاندانی دیگر از عرب عدنانی نیز به نام ضبه یافت می‌شوند که یا از قریش‌اند و نسبشان به ضبة بن حارث بن فِهْر بن مالک می‌رسد و یا از هُذیل‌اند و به ضبة بن عمرو بن حارث بن تمیم بن سعد بن هذیل نسب می‌برند<ref>الانساب, ج8, ص380-381.</ref>؛ اما اینان به آل ضبه مشهور نیستند. در گزارشی اغراق‌آمیز، آل ضبه از معدود خاندان‌هایی به شمار رفته‌اند که به جنگاوری و فراوانی جمعیت شناخته شده‌اند.<ref>المعارف، ص75؛ جمهرة انساب العرب، ص203-204؛ الاعلام، ج8، ص48.</ref>
آل ضبه تیره‌ای از عرب عدنانی طایفه مُضر<ref>الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.</ref> از نسل بکر بن سعد بن ضبه بودند. ضبة بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضر فرزندانی به نام‌های سعد، سعید و باسِل داشت و نسلش بیشتر از طریق سعد استمرار یافت.<ref>جمهرة انساب العرب، ص۱۹۸، ۲۰۳-۲۰۴.</ref> این خاندان در گذر زمان با هویت آل ضبه شناخته شدند. خاندانی دیگر از عرب عدنانی نیز به نام ضبه یافت می‌شوند که یا از [[قریش|قریش‌]]اند و نسبشان به ضبة بن حارث بن فِهْر بن مالک می‌رسد و یا از هُذیل‌اند و به ضبة بن عمرو بن حارث بن تمیم بن سعد بن هذیل نسب می‌برند<ref>الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.</ref>؛ اما اینان به آل ضبه مشهور نیستند. در گزارشی اغراق‌آمیز، آل ضبه از معدود خاندان‌هایی به شمار رفته‌اند که به جنگاوری و فراوانی جمعیت شناخته شده‌اند.<ref>المعارف، ص۷۵؛ جمهرة انساب العرب، ص۲۰۳-۲۰۴؛ الاعلام، ج۸، ص۴۸.</ref>


==مکان زندگی خاندان==
==مکان زندگی خاندان==
محل سکونت آل ضبه به طور دقیق مشخص نشده است. بر پایه گزارشی، روستایی به نام ضبه در حجاز، در راه شام، بر ساحل دریا و مجاور بدا، روستای حضرت یعقوب، قرار داشته است.<ref>الانساب, ج8, ص386؛ معجم البلدان، ج3، ص452؛ مراصد الاطلاع، ج2، ص864.</ref> گزارشی دیگر محل زندگی بنی‌‌ضبه را در نجد، نزدیک منطقه بنی‌‌تمیم دانسته<ref>تاریخ ابن خلدون، ج2، ق1، ص319.</ref> و به مهاجرت آنان پس از اسلام، گویا در عصر فتوحات، به مناطق فتح شده از جمله اصفهان اشاره کرده است.<ref>البلدان، ص86.</ref> به نقلی آنان در نعمانیه عراق نیز مستقر شدند.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج2، ق1، ص319.</ref> بر پایه گزارش یعقوبی، گروهی از آنان به اصفهان مهاجرت کردند.<ref>البلدان، ص87.</ref> بر اثر رفت و ‌آمد بسیار آنان به مکه و نیز از این رو که پیامبر9 دوران کودکی خود را در میان بنی‌‌سعد از تیره‌های هَوازِن و در مجاورت آل ضبه گذرانده بود، لهجه این خاندان بر لهجه پیامبر اکرم9 اثر نهاده است.<ref>امتاع الاسماع، ج4، ص276-277.</ref>
محل سکونت آل ضبه به طور دقیق مشخص نشده است. بر پایه گزارشی، روستایی به نام ضبه در [[حجاز]]، در راه [[شام]]، بر ساحل دریا و مجاور بدا، روستای [[حضرت یعقوب]]، قرار داشته است.<ref>الانساب، ج۸، ص۳۸۶؛ معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۲؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۸۶۴.</ref> گزارشی دیگر محل زندگی بنی‌‌ضبه را در [[نجد]]، نزدیک منطقه بنی‌‌تمیم دانسته<ref>تاریخ ابن خلدون، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.</ref> و به مهاجرت آنان پس از [[اسلام]]، گویا در عصر [[فتوحات]]، به مناطق فتح شده از جمله [[اصفهان]] اشاره کرده است.<ref>البلدان، ص۸۶.</ref> به نقلی آنان در نعمانیه [[عراق]] نیز مستقر شدند.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.</ref> بر پایه گزارش یعقوبی، گروهی از آنان به اصفهان مهاجرت کردند.<ref>البلدان، ص۸۷.</ref> بر اثر رفت و ‌آمد بسیار آنان به [[مکه]] و نیز از این رو که [[پیامبر(ص)]] دوران کودکی خود را در میان بنی‌‌سعد از تیره‌های [[هوازن|هَوازِن]] و در مجاورت آل ضبه گذرانده بود، لهجه این خاندان بر لهجه پیامبر اکرم(ص) اثر نهاده است.<ref>امتاع الاسماع، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۷.</ref>


==آل ضبه در دوران جاهلی==
==آل ضبه در دوران جاهلی==
در منابع دو‌گونه گزارش درباره آنان ارائه شده که حاکی از نقش و ارتباط برخی از ایشان با مکه مکرمه است. برخی ضبة بن اُدّ را همان کسی می‌دانند که تخت ملکه سبا را برای سلیمان آورد.<ref>البحر المحیط، ج8، ص240؛ روح المعانی، ج10، ص198.</ref> در نقلی افسانه‌گونه، ضبه از سوی حضرت سلیمان7 حکومت یمن و حجاز را عهده‌دار بود و سرپرستی کعبه از او به پسرش سعد منتقل شد و پس از مرگ سعد، تولیت کعبه از بنی‌‌ضبه به اَسد بن خُزیمه رسید.<ref>اخبار مکه، ج5، ص151؛ شفاء الغرام، ج2، ص52-53.</ref>
در منابع دو ‌گونه گزارش درباره آنان ارائه شده که حاکی از نقش و ارتباط برخی از ایشان با [[مکه|مکه مکرمه]] است. برخی ضبة بن اُدّ را همان کسی می‌دانند که تخت [[بلقیس|ملکه سبا]] را برای [[حضرت سلیمان(ع)|سلیمان(ع)]] آورد.<ref>البحر المحیط، ج۸، ص۲۴۰؛ روح المعانی، ج۱۰، ص۱۹۸.</ref> در نقلی افسانه‌گونه، ضبه از سوی حضرت سلیمان(ع) حکومت [[یمن]] و [[حجاز]] را عهده‌دار بود و سرپرستی [[کعبه]] از او به پسرش سعد منتقل شد و پس از مرگ سعد، تولیت کعبه از بنی‌‌ضبه به اَسد بن خُزیمه رسید.<ref>اخبار مکه، ج۵، ص۱۵۱؛ شفاء الغرام، ج۲، ص۵۲-۵۳.</ref>


بر اساس خبری، حُر بن مَنیع ضَبِی از سخاوتمندان عرب در دوران جاهلی بود. داستان هدیه مشهور او به کعبه،100 ماده شتر همراه بچه‌هایشان با وسایل کامل، در منابع تاریخی آمده است.<ref>المحبّر، ص142-143؛ انساب الاشراف، ج11، ص384، 392.</ref> گزارش‌های پراکنده دیگر به حرمت شکنی برخی از آل ضبه در مکه اشاره دارد؛ از جمله داستانی که نشان می‌دهد مردم ضبة بن اُدّ را سرزنش کردند؛ زیرا قاتل فرزندش سعید را در ناحیه حرم یا در ماه‌های حرام کشت و چون به او اعتراض کردند، جمله «سَبق السیفُ العَذْل: شمشیر از سرزنش پیشی گرفت» را بر زبان جاری ساخت و از آن پس، این جمله ضرب المثل شد.<ref>انساب الاشراف، ج11، ص362.</ref> نیز ابواللیل از بنی‌‌هِلال بن ضبه، قاتل مالک بن مُنْتَفِق، رئیس بنی‌‌ضبه در اواخر عصر جاهلی<ref>الاعلام، ج5، ص266.</ref> تا حرم تعقیب و درآن‌جا کشته شد.<ref>انساب الاشراف، ج11، ص379.</ref> به گزارشی در پی قتل فردی از بنی‌‌ضبه به نام خماص، بنی‌‌تمیم، عموزادگان مقتول، أشْیم بن شَراحِیل ضبی را که به قصد حج از ناحیه آنان می‌گذشت، در ماه حرام کشتند.<ref>الانساب، ج1، ص50-51؛ الاصابه، ج4، ص452.</ref> بر پایه نقلی، بنی‌‌ضبه در جاهلیت بت شمس را می‌پرستیدند.<ref>معجم البلدان، ج3، ص362؛ المفصل، ج1، ص281.</ref>
بر اساس خبری، حُر بن مَنیع ضَبِی از سخاوتمندان عرب در دوران [[جاهلیت|جاهلی]] بود. داستان هدیه مشهور او به کعبه، ۱۰۰ ماده شتر همراه بچه‌هایشان با وسایل کامل، در منابع تاریخی آمده است.<ref>المحبّر، ص۱۴۲-۱۴۳؛ انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۸۴، ۳۹۲.</ref> گزارش‌های پراکنده دیگر به حرمت شکنی برخی از آل ضبه در مکه اشاره دارد؛ از جمله داستانی که نشان می‌دهد مردم ضبة بن اُدّ را سرزنش کردند؛ زیرا قاتل فرزندش سعید را در ناحیه [[حرم مکی|حرم]] یا در [[ماه‌های حرام]] کشت و چون به او اعتراض کردند، جمله «سَبق السیفُ العَذْل: شمشیر از سرزنش پیشی گرفت» را بر زبان جاری ساخت و از آن پس، این جمله ضرب المثل شد.<ref>انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۲.</ref> نیز ابواللیل از بنی‌‌هِلال بن ضبه، قاتل مالک بن مُنْتَفِق، رئیس بنی‌‌ضبه در اواخر عصر جاهلی<ref>الاعلام، ج۵، ص۲۶۶.</ref> تا حرم تعقیب و درآن‌جا کشته شد.<ref>انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۷۹.</ref> به گزارشی در پی قتل فردی از بنی‌‌ضبه به نام خماص، بنی‌‌تمیم، عموزادگان مقتول، أشْیم بن شَراحِیل ضبی را که به قصد [[حج]] از ناحیه آنان می‌گذشت، در ماه حرام کشتند.<ref>الانساب، ج۱، ص۵۰-۵۱؛ الاصابه، ج۴، ص۴۵۲.</ref> بر پایه نقلی، بنی‌‌ضبه در جاهلیت بت شمس را می‌پرستیدند.<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۳۶۲؛ المفصل، ج۱، ص۲۸۱.</ref>


==آل ضبه پس از اسلام==
==آل ضبه پس از اسلام==
گویا بیشتر افراد آل ضبه مسلمان نشدند و با پیامبر9 رابطه نیکو نداشتند. در سال ششم هجری، گروهی از بنی‌‌ضبه در مدینه به حضور رسول خدا9 رسیدند و ضمن شکایت از بیماری خود، از آن بزرگوار کمک خواستند. پیامبر9 از آنان خواست چند روزی در مدینه بمانند تا با مراقبت مسلمانان بهبود یابند و بتوانند در سریه‌های بعدی با مسلمانان همراهی کنند؛ ولی آنان مایل بودند در خارج مدینه جای گیرند. پیامبر اکرم9 با پذیرش خواسته آنان، به تنی چند از مسلمانان مأموریت داد تا مقداری از شتران بیت ‌المال را در چراگاه اطراف مدینه نگه دارند و از شیر آن‌ها بیماران بنی‌‌ضبه را پذیرایی و پرستاری کنند. آنان با حمایت پیامبر9 در مدتی کوتاه سلامت خود را بازیافتند؛ اما به جای قدردانی، سه تن از نگهبانانِ شترها را کشتند و شتران را به سرقت بردند. هنگامی که این خبر ناگوار به پیامبر9 رسید، علی7 را مأمور دستگیری آنان کرد. امیرمؤمنان7 این خطاکاران را تعقیب و بازداشت نمود و به حضور پیامبر9 آورد. در این لحظه پیک وحی نازل شد و آنان را محارب دانست و حکم آنان را که اعدام یا قطع دست و پا در جهت مخالفِ هم یا تبعید از سرزمین خود بود، به پیامبر ابلاغ کرد. (مائده/5، 33) پیامبر با قطع یک دست و یک پا در جهت مخالف هم، حکم خدا را درباره آنان جاری کرد.<ref>الکافی, ج7, ص245؛ دعائم الاسلام، ج2، ص476؛ تهذیب، ج10، ص134-135.</ref> برخی گزارش‌ها این سارقان را به اقوام دیگر منتسب کرده‌اند.<ref>المغازی, ج2, ص569-571؛ التبیان، ج3, ص505.</ref>
گویا بیشتر افراد آل ضبه [[مسلمان]] نشدند و با [[پیامبر(ص)]] رابطه نیکو نداشتند. در سال ششم هجری، گروهی از بنی‌‌ضبه در [[مدینه]] به حضور رسول خدا(ص) رسیدند و ضمن شکایت از بیماری خود، از آن بزرگوار کمک خواستند. پیامبر(ص) از آنان خواست چند روزی در مدینه بمانند تا با مراقبت مسلمانان بهبود یابند و بتوانند در [[سریه]]‌های بعدی با مسلمانان همراهی کنند؛ ولی آنان مایل بودند در خارج مدینه جای گیرند. پیامبر اکرم(ص) با پذیرش خواسته آنان، به تنی چند از مسلمانان مأموریت داد تا مقداری از شتران بیت ‌المال را در چراگاه اطراف مدینه نگه دارند و از شیر آن‌ها بیماران بنی‌‌ضبه را پذیرایی و پرستاری کنند. آنان با حمایت پیامبر(ص) در مدتی کوتاه سلامت خود را بازیافتند؛ اما به جای قدردانی، سه تن از نگهبانانِ شترها را کشتند و شتران را به سرقت بردند. هنگامی که این خبر ناگوار به پیامبر(ص) رسید، [[امام علی(ع)|علی(ع)]] را مأمور دستگیری آنان کرد. امیرمؤمنان(ع) این خطاکاران را تعقیب و بازداشت نمود و به حضور پیامبر(ص) آورد. در این لحظه [[جبرئیل|پیک وحی]] نازل شد و آنان را محارب دانست و حکم آنان را که اعدام یا قطع دست و پا در جهت مخالفِ هم یا تبعید از سرزمین خود بود، به پیامبر ابلاغ کرد. (سوره مائده، آیه ۳۳) پیامبر با قطع یک دست و یک پا در جهت مخالف هم، حکم خدا را درباره آنان جاری کرد.<ref>الکافی، ج۷، ص۲۴۵؛ دعائم الاسلام، ج۲، ص۴۷۶؛ تهذیب، ج۱۰، ص۱۳۴-۱۳۵.</ref> برخی گزارش‌ها این سارقان را به اقوام دیگر منتسب کرده‌اند.<ref>المغازی، ج۲، ص۵۶۹-۵۷۱؛ التبیان، ج۳، ص۵۰۵.</ref>
 
راویان حدیث پیامبر از آل ضبه اندک بودند؛ مانند سلمان بن عامر و به نقلی عَتّاب بن شُمَیر.<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۶۳۳؛ اسد الغابه، ج۲، ص۲۶۴.</ref>
 
==آل ضبه پس از پیامبر(ص)==
گروهی از آل ضبه پس از رحلت [[پیامبر(ص)]] [[ارتداد|مرتد]] شدند و ادعای دروغین پیغمبری [[سجاح]] را پذیرفتند؛ ولی سپس به [[اسلام]] بازگشتند.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱.</ref>


راویان حدیث پیامبر از آل ضبه اندک بودند؛ مانند سلمان بن عامر و به نقلی عَتّاب بن شُمَیر.<ref>الاستیعاب, ج2, ص633؛ اسد الغابه, ج2, ص264.</ref>
آل ضبه در [[فتوحات]] حضور داشتند. در [[فتح ایران]] و در یکی از نبردها به نام حَصید، روزبه از فرماندهان [[ایران|ایرانی]] به وسیله عصمة بن عبدالله حارثی ضبی کشته شد و این باعث گردید تا مسلمانان، منطقه حصید را فتح کنند و غنایم بسیاری به ‌دست آورند.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۳۸۰؛ البدایة والنهایه، ج۶، ص۳۵۱؛ الاصابه، ج۴، ص۴۱۵.</ref> منذر بن حسان بن ضرار ضبی<ref>انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۹؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۴۷۲؛ جمهرة انساب العرب، ص۲۰۴.</ref> در جنگ بویب در [[ماه رمضان|رمضان]] سال ۱۳ق.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۲۷۰؛ المنتظم، ج۴، ص۱۴۹.</ref> در قتل مهران، از دیگر فرماندهان ایرانی نقش داشت.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۴۶۶.</ref> نیز عِصْمة بن فلان ضبی و کَلْج ضبی از فرماندهان [[جنگ خنافس]] به سال ۱۳ق. بودند.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۴۷۲-۴۷۳؛ الاکتفاء، ج۲، ص۴۲۶.</ref>


==آل ضبه پس از پیامبر9==
آل ضبه در زمان حکومت [[امام علی(ع)]] با آن حضرت دشمنی ورزیدند و در [[جنگ جمل]] سپاه [[عایشه]] را همراهی کردند. شدت حمایت آنان از عایشه چندان بود که عایشه علت شکست خود را خاموش شدن صدای آل ضبه و کشته شدن آنان ‌دانست.<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۵۱۸؛ البدایة والنهایه، ج۷، ص۲۴۲-۲۴۳؛ امتاع الاسماع، ج۱۳، ص۲۴۶.</ref> آل ضبه پرچمداران جنگ جمل در سپاه عایشه بودند و بیش از ۷۰ دست که زمام شتر عایشه را گرفته بودند، در آن روز از بدن آنان جدا شد.<ref>مروج الذهب، ج۲، ص۳۶۶.</ref> ایشان با شور و تعصب بسیار بر ضد امام علی(ع) ‌جنگیدند و در این نبرد ۸۰۰ یا ۲۰۰۰ نفر کشته دادند.<ref>تاریخ خلیفه، ص۱۱۲؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۵۸؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۸۲.</ref> اشعار و رجزهای بسیاری از آنان در این واقعه بر جای مانده که نشان می‌دهد به حضور خود در جنگ جمل و دشمنی با امیرمؤمنان(ع) مباهات می‌کردند.<ref>تاریخ خلیفه، ص۱۱۴؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۳۸؛ الاصابه، ج۵، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> عمرو بن یثربی ضبی، از سران ضبه در این نبرد، [[زید بن صوحان|زید بن صوحان عبدی]] از یاران امام علی(ع) و دو نفر دیگر را به شهادت رساند.<ref>وقعة صفین، ج۱، ص۵۵۷؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۴۰؛ الاصابه، ج۵، ص۱۲۲.</ref>
گروهی از آل ضبه پس از رحلت پیامبر9 مرتد شدند و ادعای دروغین پیغمبری سجاح* را پذیرفتند؛ ولی سپس به اسلام بازگشتند.<ref>تاریخ طبری, ج3, ص270-271.</ref>


آل ضبه در فتوحات حضور داشتند. در فتح ایران و در یکی از نبردها به نام حَصید، روزبه از فرماندهان ایرانی به وسیله عصمة بن عبدالله حارثی ضبی کشته شد و این باعث گردید تا مسلمانان، منطقه حصید را فتح کنند و غنایم بسیاری به ‌دست آورند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص380؛ البدایة والنهایه، ج6، ص351؛ الاصابه، ج4، ص415.</ref> منذر بن حسان بن ضرار ضبی<ref>انساب الاشراف، ج11، ص369؛ تاریخ طبری، ج3، ص472؛ جمهرة انساب العرب، ص204.</ref> در جنگ بویب در رمضان سال 13ق.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص270؛ المنتظم، ج4، ص149.</ref> در قتل مهران، از دیگر فرماندهان ایرانی نقش داشت.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص466.</ref> نیز عِصْمة بن فلان ضبی و کَلْج ضبی از فرماندهان جنگ خنافس به سال 13ق. بودند.<ref>تاریخ طبری، ج3، ص472-473؛ الاکتفاء، ج2، ص426.</ref>
بنابر روایتی [[امام صادق(ع)]] اعراب بنی‌‌ضبه را یکی از ۱۳ قومی می‌نامد که هنگام ظهور [[حضرت مهدی(عج)]] بر ضد ایشان می‌جنگند.<ref>الغیبه، ص۳۰۷؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۶۳.</ref>
آل ضبه در زمان حکومت امام علی9 با آن حضرت دشمنی ورزیدند و در جنگ جمل سپاه عایشه را همراهی کردند. شدت حمایت آنان از عایشه چندان بود که عایشه علت شکست خود را خاموش شدن صدای آل ضبه و کشته شدن آنان ‌دانست.<ref>تاریخ طبری, ج4, ص518؛ البدایة والنهایه, ج7, ص242-243؛ امتاع الاسماع, ج13, ص246.</ref> آل ضبه پرچمداران جنگ جمل در سپاه عایشه بودند و بیش از 70 دست که زمام شتر عایشه را گرفته بودند، در آن روز از بدن آنان جدا شد.<ref>مروج الذهب, ج2, ص366.</ref> ایشان با شور و تعصب بسیار بر ضد امام علی7 ‌جنگیدند و در این نبرد 800 یا 2000 نفر کشته دادند.<ref>تاریخ خلیفه، ص112؛ انساب الاشراف، ج3، ص58؛ تاریخ یعقوبی, ج2, ص182.</ref> اشعار و رجزهای بسیاری از آنان در این واقعه بر جای مانده که نشان می‌دهد به حضور خود در جنگ جمل و دشمنی با امیرمؤمنان7 مباهات می‌کردند.<ref>تاریخ خلیفه، ص114؛ انساب الاشراف, ج3, ص38؛ الاصابه, ج5, ص121-122.</ref> عمرو بن یثربی ضبی، از سران ضبه در این نبرد، زید بن صوحان عبدی از یاران امام علی7 و دو نفر دیگر را به شهادت رساند.<ref>وقعة صفین، ج1، ص557؛ انساب الاشراف، ج3، ص40؛ الاصابه، ج5، ص122.</ref>
امام صادق7 اعراب بنی‌‌ضبه را یکی از 13 قومی می‌نامد که هنگام ظهور حضرت مهدی[ بر ضد ایشان می‌جنگند.<ref>الغیبه، ص307؛ بحار الانوار, ج52, ص363.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
خط ۲۹: خط ۳۳:


==منابع==
==منابع==
اخبار مکه: الفاکهی (م.275ق.)، به کوشش ابن ‌دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، 1407ق؛ الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.463ق.)، به كوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛ اسد الغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق؛ الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.852ق.)، به كوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛ الاعلام: الزركلی (م.1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م؛ الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول‌الله9: ابوالربیع حمیر کلاعی (م.643ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق؛ امتاع الاسماع: المقریزی (م.845ق.)، به كوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1420ق؛ الانساب: عبدالکریم السمعانی (م.562ق.)، به كوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، 1382ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م.279ق.)، به كوشش زكار، بیروت، دار الفکر، 1417ق؛ بحار الانوار: المجلسی (م.1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛ البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (م.754ق.)بیروت، دار الفکر، 1412ق؛ البدایة والنهایه: ابن كثیر (م.774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛ البلدان: یعقوبی (م.284ق.)، به کوشش الضناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق؛ تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.808ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1391ق؛ تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م.240ق.)، به كوشش سهیل زكار، بیروت، دار الفکر، 1414ق؛ تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوك): الطبری (م.310ق.)، به كوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م.292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛ التبیان: الطوسی (م.460ق.)، به كوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تهذیب الاحكام: الطوسی (م.460ق.)، به كوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش؛ جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م.456ق.)، به كوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق؛ دعائم الاسلام: النعمان المغربی (م.363ق.)، به كوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، 1383ق؛ روح المعانی: الآلوسی (م.1270ق.)، به كوشش علی عبدالباری، بیروت، 1415ق؛ شفاء الغرام: محمد الفأسی (م.832ق.)، به كوشش مصطفی محمد، مكه، النهضة الحدیثه، 1999ق؛ الغیبه: النعمانی (م.380ق.)، به كوشش فارس حسون، قم، انوار الهدی، 1422ق؛ الكافی: الكلینی (م.329ق.)، به كوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛ المحبّر: ابن حبیب (م.245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده؛ مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمومن بغدادی (م.739ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛ مروج الذهب: المسعودی (م.346ق.)، به كوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق؛ المعارف: ابن قتیبه (م.276ق.)، به كوشش ثروت عكاشه، قم، شریف رضی، 1373ش؛ معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م؛ المغازی: الواقدی (م.207ق.)، به كوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق؛ المفصل: جواد علی، دار الساقی، 1422ق؛ المنتظم: ابن الجوزی (م.597ق.)، به كوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1412ق؛ وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م.212ق.)، به كوشش عبدالسلام، قم، مكتبة النجفی، 1404ق.
{{منابع}}
 
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (م.۲۷۵ق.)، به کوشش ابن ‌دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۴۰۷ق
* '''الاستیعاب''': ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
* '''اسد الغابه''': ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
* '''الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
* '''الاعلام''': الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م
* '''الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول‌الله۹''': ابوالربیع حمیر کلاعی (م.۶۴۳ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
* '''امتاع الاسماع''': المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
* '''الانساب''': عبدالکریم السمعانی (م.۵۶۲ق.)، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق
* '''انساب الاشراف''': البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
* '''البحر المحیط''': ابوحیان الاندلسی (م.۷۵۴ق.)بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق
* '''البدایة والنهایه''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف
* '''البلدان''': یعقوبی (م.۲۸۴ق.)، به کوشش الضناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق
* '''تاریخ ابن خلدون''': ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق
* '''تاریخ خلیفه''': خلیفة بن خیاط (م.۲۴۰ق.)، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق
* '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
* '''تاریخ الیعقوبی''': احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
* '''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش
* '''جمهرة انساب العرب''': ابن حزم (م.۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
* '''دعائم الاسلام''': النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق
* '''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق
* '''شفاء الغرام''': محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق
* '''الغیبه''': النعمانی (م.۳۸۰ق.)، به کوشش فارس حسون، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۲ق
* '''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
* '''المحبّر''': ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
* '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمومن بغدادی (م.۷۳۹ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
* '''مروج الذهب''': المسعودی (م.۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
* '''المعارف''': ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
* '''المغازی''': الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
* '''المفصل''': جواد علی، دار الساقی، ۱۴۲۲ق
* '''المنتظم''': ابن الجوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق
* '''وقعة صفین''': ابن مزاحم المنقری (م.۲۱۲ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.
{{پایان}}
سید محمد مهدی حسین‌پور
سید محمد مهدی حسین‌پور

نسخهٔ ‏۸ سپتامبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۹:۴۴

آل ضَبَّه از قبایل عدنانی جزیرة العرب.

بیشتر افراد این قبیله در زمان پیامبر(ص)، مسلمان نشدند و برخی از مسلمانان آل ضبه پس از رحلت پیامبر(ص) مرتد شدند و به سجاح پیوستند؛ ولی سپس به اسلام بازگشتند. آل ضبه در فتوحات حضور داشتند و در زمان حکومت امام علی(ع) با آن حضرت دشمنی ورزیدند. ایشان در جنگ جمل با شدّت تمام سپاه عایشه را همراهی کردند. امام صادق(ع) اعراب بنی‌‌ضبه را یکی از ۱۳ قومی می‌نامد که هنگام ظهور حضرت مهدی(عج) بر ضد ایشان می‌جنگند.

خاندان ضبه

آل ضبه تیره‌ای از عرب عدنانی طایفه مُضر[۱] از نسل بکر بن سعد بن ضبه بودند. ضبة بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضر فرزندانی به نام‌های سعد، سعید و باسِل داشت و نسلش بیشتر از طریق سعد استمرار یافت.[۲] این خاندان در گذر زمان با هویت آل ضبه شناخته شدند. خاندانی دیگر از عرب عدنانی نیز به نام ضبه یافت می‌شوند که یا از قریش‌اند و نسبشان به ضبة بن حارث بن فِهْر بن مالک می‌رسد و یا از هُذیل‌اند و به ضبة بن عمرو بن حارث بن تمیم بن سعد بن هذیل نسب می‌برند[۳]؛ اما اینان به آل ضبه مشهور نیستند. در گزارشی اغراق‌آمیز، آل ضبه از معدود خاندان‌هایی به شمار رفته‌اند که به جنگاوری و فراوانی جمعیت شناخته شده‌اند.[۴]

مکان زندگی خاندان

محل سکونت آل ضبه به طور دقیق مشخص نشده است. بر پایه گزارشی، روستایی به نام ضبه در حجاز، در راه شام، بر ساحل دریا و مجاور بدا، روستای حضرت یعقوب، قرار داشته است.[۵] گزارشی دیگر محل زندگی بنی‌‌ضبه را در نجد، نزدیک منطقه بنی‌‌تمیم دانسته[۶] و به مهاجرت آنان پس از اسلام، گویا در عصر فتوحات، به مناطق فتح شده از جمله اصفهان اشاره کرده است.[۷] به نقلی آنان در نعمانیه عراق نیز مستقر شدند.[۸] بر پایه گزارش یعقوبی، گروهی از آنان به اصفهان مهاجرت کردند.[۹] بر اثر رفت و ‌آمد بسیار آنان به مکه و نیز از این رو که پیامبر(ص) دوران کودکی خود را در میان بنی‌‌سعد از تیره‌های هَوازِن و در مجاورت آل ضبه گذرانده بود، لهجه این خاندان بر لهجه پیامبر اکرم(ص) اثر نهاده است.[۱۰]

آل ضبه در دوران جاهلی

در منابع دو ‌گونه گزارش درباره آنان ارائه شده که حاکی از نقش و ارتباط برخی از ایشان با مکه مکرمه است. برخی ضبة بن اُدّ را همان کسی می‌دانند که تخت ملکه سبا را برای سلیمان(ع) آورد.[۱۱] در نقلی افسانه‌گونه، ضبه از سوی حضرت سلیمان(ع) حکومت یمن و حجاز را عهده‌دار بود و سرپرستی کعبه از او به پسرش سعد منتقل شد و پس از مرگ سعد، تولیت کعبه از بنی‌‌ضبه به اَسد بن خُزیمه رسید.[۱۲]

بر اساس خبری، حُر بن مَنیع ضَبِی از سخاوتمندان عرب در دوران جاهلی بود. داستان هدیه مشهور او به کعبه، ۱۰۰ ماده شتر همراه بچه‌هایشان با وسایل کامل، در منابع تاریخی آمده است.[۱۳] گزارش‌های پراکنده دیگر به حرمت شکنی برخی از آل ضبه در مکه اشاره دارد؛ از جمله داستانی که نشان می‌دهد مردم ضبة بن اُدّ را سرزنش کردند؛ زیرا قاتل فرزندش سعید را در ناحیه حرم یا در ماه‌های حرام کشت و چون به او اعتراض کردند، جمله «سَبق السیفُ العَذْل: شمشیر از سرزنش پیشی گرفت» را بر زبان جاری ساخت و از آن پس، این جمله ضرب المثل شد.[۱۴] نیز ابواللیل از بنی‌‌هِلال بن ضبه، قاتل مالک بن مُنْتَفِق، رئیس بنی‌‌ضبه در اواخر عصر جاهلی[۱۵] تا حرم تعقیب و درآن‌جا کشته شد.[۱۶] به گزارشی در پی قتل فردی از بنی‌‌ضبه به نام خماص، بنی‌‌تمیم، عموزادگان مقتول، أشْیم بن شَراحِیل ضبی را که به قصد حج از ناحیه آنان می‌گذشت، در ماه حرام کشتند.[۱۷] بر پایه نقلی، بنی‌‌ضبه در جاهلیت بت شمس را می‌پرستیدند.[۱۸]

آل ضبه پس از اسلام

گویا بیشتر افراد آل ضبه مسلمان نشدند و با پیامبر(ص) رابطه نیکو نداشتند. در سال ششم هجری، گروهی از بنی‌‌ضبه در مدینه به حضور رسول خدا(ص) رسیدند و ضمن شکایت از بیماری خود، از آن بزرگوار کمک خواستند. پیامبر(ص) از آنان خواست چند روزی در مدینه بمانند تا با مراقبت مسلمانان بهبود یابند و بتوانند در سریه‌های بعدی با مسلمانان همراهی کنند؛ ولی آنان مایل بودند در خارج مدینه جای گیرند. پیامبر اکرم(ص) با پذیرش خواسته آنان، به تنی چند از مسلمانان مأموریت داد تا مقداری از شتران بیت ‌المال را در چراگاه اطراف مدینه نگه دارند و از شیر آن‌ها بیماران بنی‌‌ضبه را پذیرایی و پرستاری کنند. آنان با حمایت پیامبر(ص) در مدتی کوتاه سلامت خود را بازیافتند؛ اما به جای قدردانی، سه تن از نگهبانانِ شترها را کشتند و شتران را به سرقت بردند. هنگامی که این خبر ناگوار به پیامبر(ص) رسید، علی(ع) را مأمور دستگیری آنان کرد. امیرمؤمنان(ع) این خطاکاران را تعقیب و بازداشت نمود و به حضور پیامبر(ص) آورد. در این لحظه پیک وحی نازل شد و آنان را محارب دانست و حکم آنان را که اعدام یا قطع دست و پا در جهت مخالفِ هم یا تبعید از سرزمین خود بود، به پیامبر ابلاغ کرد. (سوره مائده، آیه ۳۳) پیامبر با قطع یک دست و یک پا در جهت مخالف هم، حکم خدا را درباره آنان جاری کرد.[۱۹] برخی گزارش‌ها این سارقان را به اقوام دیگر منتسب کرده‌اند.[۲۰]

راویان حدیث پیامبر از آل ضبه اندک بودند؛ مانند سلمان بن عامر و به نقلی عَتّاب بن شُمَیر.[۲۱]

آل ضبه پس از پیامبر(ص)

گروهی از آل ضبه پس از رحلت پیامبر(ص) مرتد شدند و ادعای دروغین پیغمبری سجاح را پذیرفتند؛ ولی سپس به اسلام بازگشتند.[۲۲]

آل ضبه در فتوحات حضور داشتند. در فتح ایران و در یکی از نبردها به نام حَصید، روزبه از فرماندهان ایرانی به وسیله عصمة بن عبدالله حارثی ضبی کشته شد و این باعث گردید تا مسلمانان، منطقه حصید را فتح کنند و غنایم بسیاری به ‌دست آورند.[۲۳] منذر بن حسان بن ضرار ضبی[۲۴] در جنگ بویب در رمضان سال ۱۳ق.[۲۵] در قتل مهران، از دیگر فرماندهان ایرانی نقش داشت.[۲۶] نیز عِصْمة بن فلان ضبی و کَلْج ضبی از فرماندهان جنگ خنافس به سال ۱۳ق. بودند.[۲۷]

آل ضبه در زمان حکومت امام علی(ع) با آن حضرت دشمنی ورزیدند و در جنگ جمل سپاه عایشه را همراهی کردند. شدت حمایت آنان از عایشه چندان بود که عایشه علت شکست خود را خاموش شدن صدای آل ضبه و کشته شدن آنان ‌دانست.[۲۸] آل ضبه پرچمداران جنگ جمل در سپاه عایشه بودند و بیش از ۷۰ دست که زمام شتر عایشه را گرفته بودند، در آن روز از بدن آنان جدا شد.[۲۹] ایشان با شور و تعصب بسیار بر ضد امام علی(ع) ‌جنگیدند و در این نبرد ۸۰۰ یا ۲۰۰۰ نفر کشته دادند.[۳۰] اشعار و رجزهای بسیاری از آنان در این واقعه بر جای مانده که نشان می‌دهد به حضور خود در جنگ جمل و دشمنی با امیرمؤمنان(ع) مباهات می‌کردند.[۳۱] عمرو بن یثربی ضبی، از سران ضبه در این نبرد، زید بن صوحان عبدی از یاران امام علی(ع) و دو نفر دیگر را به شهادت رساند.[۳۲]

بنابر روایتی امام صادق(ع) اعراب بنی‌‌ضبه را یکی از ۱۳ قومی می‌نامد که هنگام ظهور حضرت مهدی(عج) بر ضد ایشان می‌جنگند.[۳۳]

پانویس

  1. ↑ الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.
  2. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۱۹۸، ۲۰۳-۲۰۴.
  3. ↑ الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.
  4. ↑ المعارف، ص۷۵؛ جمهرة انساب العرب، ص۲۰۳-۲۰۴؛ الاعلام، ج۸، ص۴۸.
  5. ↑ الانساب، ج۸، ص۳۸۶؛ معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۲؛ مراصد الاطلاع، ج۲، ص۸۶۴.
  6. ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.
  7. ↑ البلدان، ص۸۶.
  8. ↑ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.
  9. ↑ البلدان، ص۸۷.
  10. ↑ امتاع الاسماع، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۷.
  11. ↑ البحر المحیط، ج۸، ص۲۴۰؛ روح المعانی، ج۱۰، ص۱۹۸.
  12. ↑ اخبار مکه، ج۵، ص۱۵۱؛ شفاء الغرام، ج۲، ص۵۲-۵۳.
  13. ↑ المحبّر، ص۱۴۲-۱۴۳؛ انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۸۴، ۳۹۲.
  14. ↑ انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۲.
  15. ↑ الاعلام، ج۵، ص۲۶۶.
  16. ↑ انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۷۹.
  17. ↑ الانساب، ج۱، ص۵۰-۵۱؛ الاصابه، ج۴، ص۴۵۲.
  18. ↑ معجم البلدان، ج۳، ص۳۶۲؛ المفصل، ج۱، ص۲۸۱.
  19. ↑ الکافی، ج۷، ص۲۴۵؛ دعائم الاسلام، ج۲، ص۴۷۶؛ تهذیب، ج۱۰، ص۱۳۴-۱۳۵.
  20. ↑ المغازی، ج۲، ص۵۶۹-۵۷۱؛ التبیان، ج۳، ص۵۰۵.
  21. ↑ الاستیعاب، ج۲، ص۶۳۳؛ اسد الغابه، ج۲، ص۲۶۴.
  22. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱.
  23. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۳۸۰؛ البدایة والنهایه، ج۶، ص۳۵۱؛ الاصابه، ج۴، ص۴۱۵.
  24. ↑ انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۹؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۴۷۲؛ جمهرة انساب العرب، ص۲۰۴.
  25. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۲۷۰؛ المنتظم، ج۴، ص۱۴۹.
  26. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۴۶۶.
  27. ↑ تاریخ طبری، ج۳، ص۴۷۲-۴۷۳؛ الاکتفاء، ج۲، ص۴۲۶.
  28. ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۵۱۸؛ البدایة والنهایه، ج۷، ص۲۴۲-۲۴۳؛ امتاع الاسماع، ج۱۳، ص۲۴۶.
  29. ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۳۶۶.
  30. ↑ تاریخ خلیفه، ص۱۱۲؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۵۸؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۸۲.
  31. ↑ تاریخ خلیفه، ص۱۱۴؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۳۸؛ الاصابه، ج۵، ص۱۲۱-۱۲۲.
  32. ↑ وقعة صفین، ج۱، ص۵۵۷؛ انساب الاشراف، ج۳، ص۴۰؛ الاصابه، ج۵، ص۱۲۲.
  33. ↑ الغیبه، ص۳۰۷؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۶۳.

منابع

  • اخبار مکه: الفاکهی (م.۲۷۵ق.)، به کوشش ابن ‌دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۴۰۷ق
  • الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
  • اسد الغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
  • الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
  • الاعلام: الزرکلی (م.۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م
  • الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول‌الله۹: ابوالربیع حمیر کلاعی (م.۶۴۳ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
  • امتاع الاسماع: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
  • الانساب: عبدالکریم السمعانی (م.۵۶۲ق.)، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق
  • انساب الاشراف: البلاذری (م.۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
  • بحار الانوار: المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
  • البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (م.۷۵۴ق.)بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق
  • البدایة والنهایه: ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف
  • البلدان: یعقوبی (م.۲۸۴ق.)، به کوشش الضناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق
  • تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق
  • تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م.۲۴۰ق.)، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق
  • تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
  • تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م.۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق
  • التبیان: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی
  • تهذیب الاحکام: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش
  • جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م.۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
  • دعائم الاسلام: النعمان المغربی (م.۳۶۳ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق
  • روح المعانی: الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق
  • شفاء الغرام: محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق
  • الغیبه: النعمانی (م.۳۸۰ق.)، به کوشش فارس حسون، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۲ق
  • الکافی: الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش
  • المحبّر: ابن حبیب (م.۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده
  • مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمومن بغدادی (م.۷۳۹ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
  • مروج الذهب: المسعودی (م.۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
  • المعارف: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش
  • معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
  • المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
  • المفصل: جواد علی، دار الساقی، ۱۴۲۲ق
  • المنتظم: ابن الجوزی (م.۵۹۷ق.)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق
  • وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م.۲۱۲ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.

سید محمد مهدی حسین‌پور

برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=آل_ضبه&oldid=1063»