چاه‌های مدینه

چاه معونه

بئر مَعونه چاهی در جنوب شرقی مدینه است^[۱] که محل شهادت ۴۰ یا ۷۰ تن از مبلغان قرآن در سال چهارم هجری توسط قبایل بنی‌سلیم و بنی‌عامر می‌باشد.^[۲] این واقعه که به سریه بئر معونه معروف است، باعث اندوه شدید پیامبر(ص) شد.^[۳]

چاه هجیم

چاه هُجَیم از چاه‌های تاریخی مدینه است که در کنار مسجد عصبه قرار دارد و پیشینه آن به عصر نبوی می‌رسد. پیامبر(ص) در نزدیکی این چاه در مسجد عصبه نماز خوانده‌اند.^[۴] این چاه که امروزه در میان نخلستان‌ها قرار دارد، در دوره معاصر به بئر ابراهیم ترکی نیز معروف است.^[۵]

چاه بضاعه

چاه بُضاعه از چاه‌های هفتگانه متبرک مدینه بود^[۶] که در محله بنی‌ساعده و شمال غربی مسجد النبی قرار داشت.^[۷] پیامبر(ص) از آب این چاه استفاده می‌کرد و به شفابخش بودن آن اشاره فرموده بود.^[۸] دو حدیث مهم نبوی درباره طهارت آب چاه نیز در کنار این چاه بیان شده^[۹] که در منابع فقهی مورد استناد قرار می‌گیرد.^[۱۰] این چاه متأسفانه در دوره توسعه حرم نبوی توسط ملک فهد(حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق.) تخریب شد.^[۱۱]

چاه ذروان

چاه در جنوب مسجدالنبی قرار داشت^[۱۲] و پیامبر(ص) از آب آن استفاده می‌کرد.^[۱۳] این چاه به دلیل روایت جادو شدن پیامبر توسط یهودیان - که در منابع اهل سنت آمده^[۱۴] - مشهور است، اما این روایت از سوی شیعه^[۱۵] و معتزله^[۱۶] رد شده است.

چاه اُعواف

در منطقه عوالی قرار داشت^[۱۷] و متعلق به یک یهودی تازه مسلمان بود که پس از شهادتش در غزوه احد و بنابر وصیت او، چاه به پیامبر(ص) رسید.^[۱۸] طبق منابع اهل سنت، پیامبر آن را وقف مسلمانان کرد^[۱۹] و گزارش‌هایی از وضو گرفتن ایشان از آب این چاه وجود دارد.^[۲۰]

چاه ابی‌عنبه

چاه ابی‌عِنَبه از چاه‌های مهم مدینه نزدیک به چاه سُقیا در مسیر مکه بود^[۲۱] که پیامبر(ص) در غزوه بدر^[۲۲] و حمراء الاسد^[۲۳] در آنجا توقف و تجدید قوا می‌کرد. این چاه تا سده ۱۳قمری پابرجا بود.^[۲۴]

چاه بصه

چاه بُصَه از چاه‌های متبرک مدینه در نزدیکی بقیع بود^[۲۵] که پیامبر(ص) از آب آن برای غسل سر استفاده کرده‌اند.^[۲۶] این چاه که متعلق به پدر ابوسعید خدری بود^[۲۷]، در سده هفتم قمری وقف نیازمندان شد.^[۲۸] امروزه این چاه از بین رفته و ساختمان تجاری "مجمع الجزیرة" در محل آن احداث شده است.^[۲۹]

چاه اریس

چاه اَریس (یا بئر الخاتم) از چاه‌های تاریخی مدینه در غرب مسجد قبا بود^[۳۰] که پیامبر(ص) از آب آن نوشیده و وضو گرفته‌اند.^[۳۱] شهرت اصلی این چاه به دلیل افتادن انگشتر پیامبر(ص) در آن در دوران خلافت عثمان است.^[۳۲] این چاه تا پیش از توسعه مسجد قبا پابرجا بود.^[۳۳]

چاه اهاب

پیامبر(ص) از آب چاه اِهاب نوشیده.^[۳۴] این چاه به دلیل تقدسش به چاه زمزم نیز شهرت داشت^[۳۵] و در محدوده حریم مدینه قرار گرفته بود.^[۳۶] تا سده یازدهم قمری، چاه و باغ اطراف آن پابرجا بود^[۳۷]

چاه روحاء

از چاه‌های تاریخی در وادی روحاء (۷۴ کیلومتری جنوب غرب مدینه) است^[۳۸] که پیامبر(ص) در غزوه بدر از آن نوشیده^[۳۹] و در کنارش نماز خوانده‌اند.^[۴۰] این چاه به منزلگاه کاروان‌ها^[۴۱] و نمازگاه پیامبران پیشین شهرت دارد^[۴۲] و برخی منابع از وجود آن تا دوره معاصر خبر داده‌اند.^[۴۳]

چاه جاسوم

از چاه‌های تاریخی مدینه در منطقه راتج (شمال مسجدالنبی) بود^[۴۴] که پیامبر(ص) از آب آن نوشیده و در محدوده آن نماز خوانده‌اند.^[۴۵] این چاه متعلق به هیثم بن تیهان بود و به وسیله آن از رسول خدا پذیرایی می‌کرد.^[۴۶] امروزه این چاه از بین رفته و محل آن در محدوده صنعتی (مصانع) مدینه قرار دارد.^[۴۷]

چاه انا

چاه اَنّا از چاه‌های منطقه عوالی مدینه بود^[۴۸] که پس از غزوه خندق، پیامبر(ص) در محاصره بنی‌قریظه در کنار آن اتراق کرده و از آب آن نوشیده و وضو گرفتند.^[۴۹] موقعیت دقیق چاه نامشخص است.^[۵۰]

چاه رومه

از چاه‌های هفتگانه متبرک مدینه در شمال غربی شهر است^[۵۱] که توسط پیامبر(ص) مورد استفاده قرار گرفت.^[۵۲] شهرت اصلی این چاه به دلیل خریداری و وقف آن توسط عثمان بن عفان است^[۵۳] که آن را برای استفاده عمومی مسلمانان اختصاص داد.^[۵۴] آب چاه در سده‌های مختلف مورد استفاده مردم مدینه و زائران مسجدالنبی بوده^[۵۵] و پس از بازسازی‌های متعدد^[۵۶]، امروزه تحت مدیریت سازمان اوقاف عربستان قرار دارد و آب آن برای آبیاری مزارع مجاور مورد استفاده قرار می‌گیرد.^[۵۷]

چاه ذروان

پانویس

↑ المعالم الاثیره، ص276؛ نک: الاماکن، ص214؛ معجم البلدان، ج1، ص78.
↑ السیرة النبویه، ج3، ص679-680؛ المغازی، ج1، ص352.
↑ المصنف، ج5، ص383-384؛ الاستیعاب، ج2، ص797؛ مسند احمد، ج3، ص210.
↑ التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص217.
↑ المدینه بین الماضی و الحاضر، ابراهیم عیاشی، ص301 و 302.
↑ البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.
↑ التعریف، ص157.
↑ الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.
↑ سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.
↑ نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.
↑ تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.
↑ نک: بهجة النفوس، ج1، ص589؛ تاریخ مکه المشرفه، ج1، ص306؛ وفاء الوفا، ج1، ص163.
↑ الطبقات، ج2، ص196-198.
↑ مسند الامام احمد بن حنبل، ج6، ص63؛ صحیح مسلم، ج7، ص14؛ صحیح البخاری، ج4، ص90.
↑ التبیان، ج1، ص382؛ مجمع البیان، ج10، ص492؛ نک: موسوعه التاریخ الاسلامی، ج1، ص474.
↑ التفسیر الکبیر، ج32، ص368-369.
↑ وفاء الوفا، ج3، ص124؛ المعالم الاثیره، ص31.
↑ المغازی، ج1، ص378؛ تاریخ المدینه، ج1، ص173؛ وفاء الوفا، ج3، ص154؛ اخبار المدینه، ص212.
↑ تاریخ المدینه، ج1، ص175؛ وفاء الوفا، ج3، ص151؛ المعالم الاثیره، ص157.
↑ تاریخ المدینه، ج1، ص159.
↑ نک: المغازی، ج1، ص335؛ معجم البلدان، ج2، ص86.
↑ المغازی، ج1، ص26.
↑ المغازی، ج1، ص335؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج3، ص816؛ در المنثور، ج2، ص101.
↑ هدایة الحجاج، ص214.
↑ المعالم الاثیره، ص49.
↑ الدرة الثمینه، ص62؛ بهجة النفوس، ج1، ص313؛ تاریخ مکه المشرفه، ج1، ص246.
↑ التعریف، ص154؛ تاریخ معالم المدینه، ص36.
↑ التعریف، ص154؛ بهجة النفوس، ج1، ص314؛ وفاء الوفا، ج3، ص128.
↑ بئر البصه، معالم المدینة المنورة، نسخه بایگانی شده، گرفته شده در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ش.
↑ سبل الهدی ج7، ص222؛ البدایة و النهایه، ج7، ص155؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص255.
↑ نک: امتاع الاسماع، ج14، ص567؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص258.
↑ امتاع الاسماع، ج7، ص47.
↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص253.
↑ سبل الهدی، ج7، ص224.
↑ الجواهر الثمینه، ص122؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص776
↑ المعرفة و التاریخ، ج1، ص317، وفاءالوفا ج1، ص88.
↑ الجواهر الثمینه، ص122.
↑ اسد الغابه، ج1، ص232، 618، «پاورقی»؛ سبل الهدی، ج3، ص175؛ معالم الاثیرة، ص131.
↑ السیرة النبویه، ج1، ص614؛ سبل الهدی، ج4، ص25.
↑ المغازی، ج1، ص46-47؛ امتاع الاسماع، ج1، ص92.
↑ وفاء الوفا، ج3، ص165؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.
↑ وفاء الوفاء، ج4، ص83-84؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.
↑ هنا صلى النبي ومر سبعون نبيًا في طريقهم للحج، مصراوی، نسخه بایگانی شده، گرفته شده در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ش.
↑ وفاء الوفاء، سمهودی، ص225
↑ تاریخ مدینه منوره، ابن شبه، ص160.
↑ انساب الاشراف، بلاذری، ج2، ص568.
↑ المدینة بین الماضی و الحاضر، 358
↑ السیرة النبویه، ج2، ص234؛ معجم البلدان، ج1، ص298-299؛ معالم الاثیره، ص33.
↑ سبل الهدی، ج7، ص222 -223؛ وفاء الوفا، ج3، ص124؛ تاریخ معالم المدینه، ص277.
↑ سبل الهدی، ج7، ص222 -223؛ وفاء الوفا، ج3، ص124؛ تاریخ معالم المدینه، ص277.
↑ نک: اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص306.
↑ الطبقات، ج1، ص504؛ انساب الاشراف، ج1، ص536.
↑ الطبقات، ج1، ص506؛ الاماکن، ص102.
↑ تاریخ معالم المدینه، ص258.
↑ المناسک، ص421.
↑ المغانم المطابه، ج4، ص644؛ وفاء الوفاء، ج3، ص139؛ اتحاف الوری، ج3، ص235؛ مرآة الحرمین، ج1، ص429-430.
↑ بئر رومه، ص11-12؛ آثار المدینه، ص244-245.

منابع

التعریف بما أنست الهجره من معالم دارالهجره، جمال‌الدین محمدبن احمد مطری،دراسه و التحقیق،أ.د.سلیمان الرحیلی، الریاض،۱۴۲۶ه
اخبار المدینه، محمدبن حسن ابن زباله، مدینه، المملکه العربیه السعودی، ۱۴۲۴ق.
الاستذکار، ابن عبد البر، بی‌جا، دار الکتب العلمیة، ۲۰۰۰م.
أسد الغابة، ابن اثیر ، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
الاستیعاب، ابن عبد البر، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
رحلة ابن جبیر ( تذکرة بالأخبار عن اتفاقات الأسفار )، محمد بن احمد ابن جبیر، بیروت، العربیه، ۲۰۰۸م.
المساجدالاثریه فی المدینه النبویه، محمدالیاس عبدالغنی، المدینه المنوره، فهرسة مکتبة الملک فهد الوطنیة أثناءالنشر، الطبعة الثانیة، ۱۴۱۹ه/۱۹۹۹م
المعالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، بیروت، مؤسسه التاریخ العربی الطبعه الاولی ۱۴۳۲ه/۲۰۱۱م
وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق و تقدیم الدکتور قاسم السامرائی، الجز الثالث، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامیه، الطبعة الاولی ۱۴۲۲ه/۲۰۰۴م
تاریخ المدینة المنورة'‏، ابن شبه نمیری (م.۲۶۲ق‏)، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰.
تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، سید احمد یاسین خیاری، ریاض، الامانة العامة للاحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة العربیة السعودیة، ۱۴۱۹ / ۱۹۹۹م.
مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، قاهره، دارالکتب المصریه، ۱۹۲۵.
المدینه بین الماضی و الحاضر، ابراهیم بن علی العیاشی، مدینه، المکتبه العلمیه، ۱۹۷۲م.
سفرنامه مکه، حسام السلطنة، به کوشش رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۴.
السیره النبویه، ابن هشام، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
هدایه الحجاج، محمدرضا طباطبایی تبریزی، قم، مورخ.
آثار اسلامی مکّه و مدینه: رسول جعفریان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۰ش.
تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجرة، ابوبکر بن حسین مراغی، فیوم، دارالفلاح للبحث العلمی و تحقیق التراث، ۱۴۳۰ق.

[1] المعالم الاثیره، ص276؛ نک: الاماکن، ص214؛ معجم البلدان، ج1، ص78.

[2] السیرة النبویه، ج3، ص679-680؛ المغازی، ج1، ص352.

[3] المصنف، ج5، ص383-384؛ الاستیعاب، ج2، ص797؛ مسند احمد، ج3، ص210.

[4] التعریف بما انست الهجرة، مطری، ص217.

[5] المدینه بین الماضی و الحاضر، ابراهیم عیاشی، ص301 و 302.

[6] البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.

[7] التعریف، ص157.

[8] الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.

[9] سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.

[10] نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.

[11] تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.

[12] نک: بهجة النفوس، ج1، ص589؛ تاریخ مکه المشرفه، ج1، ص306؛ وفاء الوفا، ج1، ص163.

[13] الطبقات، ج2، ص196-198.

[14] مسند الامام احمد بن حنبل، ج6، ص63؛ صحیح مسلم، ج7، ص14؛ صحیح البخاری، ج4، ص90.

[15] التبیان، ج1، ص382؛ مجمع البیان، ج10، ص492؛ نک: موسوعه التاریخ الاسلامی، ج1، ص474.

[16] التفسیر الکبیر، ج32، ص368-369.

[17] وفاء الوفا، ج3، ص124؛ المعالم الاثیره، ص31.

[18] المغازی، ج1، ص378؛ تاریخ المدینه، ج1، ص173؛ وفاء الوفا، ج3، ص154؛ اخبار المدینه، ص212.

[19] تاریخ المدینه، ج1، ص175؛ وفاء الوفا، ج3، ص151؛ المعالم الاثیره، ص157.

[20] تاریخ المدینه، ج1، ص159.

[21] نک: المغازی، ج1، ص335؛ معجم البلدان، ج2، ص86.

[22] المغازی، ج1، ص26.

[23] المغازی، ج1، ص335؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج3، ص816؛ در المنثور، ج2، ص101.

[24] هدایة الحجاج، ص214.

[25] المعالم الاثیره، ص49.

[26] الدرة الثمینه، ص62؛ بهجة النفوس، ج1، ص313؛ تاریخ مکه المشرفه، ج1، ص246.

[27] التعریف، ص154؛ تاریخ معالم المدینه، ص36.

[28] التعریف، ص154؛ بهجة النفوس، ج1، ص314؛ وفاء الوفا، ج3، ص128.

[29] بئر البصه، معالم المدینة المنورة، نسخه بایگانی شده، گرفته شده در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ش.

[30] سبل الهدی ج7، ص222؛ البدایة و النهایه، ج7، ص155؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص255.

[31] نک: امتاع الاسماع، ج14، ص567؛ المدینه بین الماضی و الحاضر، ص258.

[32] امتاع الاسماع، ج7، ص47.

[33] آثار اسلامی مکه و مدینه، ص253.

[34] سبل الهدی، ج7، ص224.

[35] الجواهر الثمینه، ص122؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص776

[36] المعرفة و التاریخ، ج1، ص317، وفاءالوفا ج1، ص88.

[37] الجواهر الثمینه، ص122.

[38] اسد الغابه، ج1، ص232، 618، «پاورقی»؛ سبل الهدی، ج3، ص175؛ معالم الاثیرة، ص131.

[39] السیرة النبویه، ج1، ص614؛ سبل الهدی، ج4، ص25.

[:2-40] المغازی، ج1، ص46-47؛ امتاع الاسماع، ج1، ص92.

[41] وفاء الوفا، ج3، ص165؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.

[42] وفاء الوفاء، ج4، ص83-84؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.

[43] هنا صلى النبي ومر سبعون نبيًا في طريقهم للحج، مصراوی، نسخه بایگانی شده، گرفته شده در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ش.

[:02-44] وفاء الوفاء، سمهودی، ص225

[:0-45] تاریخ مدینه منوره، ابن شبه، ص160.

[:3-46] انساب الاشراف، بلاذری، ج2، ص568.

[47] المدینة بین الماضی و الحاضر، 358

[48] السیرة النبویه، ج2، ص234؛ معجم البلدان، ج1، ص298-299؛ معالم الاثیره، ص33.

[49] سبل الهدی، ج7، ص222 -223؛ وفاء الوفا، ج3، ص124؛ تاریخ معالم المدینه، ص277.

[50] سبل الهدی، ج7، ص222 -223؛ وفاء الوفا، ج3، ص124؛ تاریخ معالم المدینه، ص277.

[51] نک: اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص306.

[52] الطبقات، ج1، ص504؛ انساب الاشراف، ج1، ص536.

[53] الطبقات، ج1، ص506؛ الاماکن، ص102.

[54] تاریخ معالم المدینه، ص258.

[55] المناسک، ص421.

[56] المغانم المطابه، ج4، ص644؛ وفاء الوفاء، ج3، ص139؛ اتحاف الوری، ج3، ص235؛ مرآة الحرمین، ج1، ص429-430.

[:1-57] بئر رومه، ص11-12؛ آثار المدینه، ص244-245.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]

[۴۷]

[۴۸]

[۴۹]

[۵۰]

[۵۱]

[۵۲]

[۵۳]

[۵۴]

[۵۵]

[۵۶]

[۵۷]