اهل حل
اهل حِلّ؛ به ساکنان میان میقات‌های پنج‌گانه و محدوده حرم گفته می‌شود. فقهای اسلامی برای ساکنان حل در مورد میقات، طواف وداع، انجام حج و عبور از منازل، احکام خاصی قائل هستند. میقات اهل حل منازل آنهاست البته بهتر است که از مواقیت احرام ببندند. مشهور فقیهان امامی بر آنند که انجام حج تمتع برای ساکنان مکه و پیرامون آن روا نیست.
واژه‌شناسی
اهل حل از دو واژه اهل به معنای ساکنان[۱] و حل به معنای منطقه بیرون از حرم[۲] ترکیب یافته و در اصطلاح فقه اسلامی به افرادی که میان میقات‌های پنج‌گانه و محدوده حرم ساکن باشند، اطلاق می‌شود.[۳] در منابع روایی شیعه و اهل سنت، این تعبیر کمتر به چشم می‌آید. گاه نیز در معنایی متفاوت از معنای اصطلاحی به کار رفته، از جمله در روایتی از پیامبر(ص) که مقصود از اهل حل در آن، افراد غیر مُحرم هستند.[۴]
فقیهان امامی نیز به پیروی از روایت‌ها، کمتر از این اصطلاح استفاده نموده و بیشتر با تعابیری چون «من منزله بین المیقات و مکه»[۵] و «من کان منزله دون المیقات»[۶] از آن یاد کرده‌اند. منابع فقهی اهل سنت افزون بر چنین تعابیری،[۷] با واژگانی مانند حلّی[۸] و اهل بستان[۹] و بستانی[۱۰] (منسوب به بستان بنی‌عامر که در این منطقه قرار دارد) این مفهوم را شناسانده‌اند.
احکام اهل حل
اهل حل، در برابر اهل حرم و آفاقی، از احکامی ویژه برخوردارند که عبارتند از:
استطاعت
به تصریح شماری از اهل سنت، استطاعت مالی (زاد و راحله) در وجوب حج بر اهل حل شرط نیست و حج بر این افراد بدون زاد و راحله نیز واجب است.[۱۱] برخی امامیان[۱۲] و شافعیان[۱۳] وجود راحله (مرکب) برای ساکنان پیرامون مکه را که امکان پیمودن راه بدون سختی برای آنان فراهم باشد، شرط نمی‌دانند.
میقات
به باور همه فقیهان امامی[۱۴] و تقریبا همه اهل سنت،[۱۵] میقات اهل حل منزل خود آنان است و البته احرام آن‌ها از میقات‌های پنج‌گانه نیز جائز بلکه برتر است.[۱۶] از میان تابعین و فقیهان پیشین نیز افرادی چون طاووس، شافعی، مالک، ابوحنیفه، احمد و ابوثور نیز میقات اهل حل را منزل آنان دانسته‌اند و تنها مجاهد محل احرام آنان را مکه دانسته است.[۱۷] پشتوانه نظر امامیان، روایت‌های پرشمار امامان معصوم(ع) است[۱۸] که از آن جمله می‌توان به صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق(ع)[۱۹] اشاره نمود: «من کان منزله دون الوقت الی مکة فلیحرم من منزله».
دلیل اهل سنت درباره میقات اهل حلّ نیز حدیث ابن عباس از پیامبر(ص)[۲۰] است که بر پایه آن، محل احرام ساکنان محدوده پیش از میقات، از سوی مکه، منزل آنان دانسته شده است:[۲۱] «فمن کان دونهن فمهله من اهله».
عبور بدون احرام اهل حل از منازل خود
امامیان،[۲۲] حنبلیان،[۲۳] مالکیان[۲۴] و شافعیان[۲۵] به پشتوانه احادیث[۲۶] عبور بدون احرام اهل حل از منطقه محل سکونت خود به قصد انجام مناسک حج و عمره را جایز نمی‌دانند. به تصریح برخی، این کار کفاره دارد.[۲۷] البته حنفیان باور دارند که اهل حل برای انجام کارهای خود می‌توانند بدون احرام وارد مکه شوند.[۲۸]
وظیفه اهل حلّ در انجام حج
مشهور فقیهان امامی[۲۹] و حنفیان[۳۰] بر پایه آیه 196 سوره بقره بر آنند که انجام حج تمتع برای ساکنان مکه و پیرامون آن روا نیست. بر پایه برخی روایات[۳۱] و به گفته حنفیان[۳۲] پیرامون مکه در این حکم به معنای فاصله میان مکه و میقات است. پس وظیفه اهل حل در انجام حج با وظیفه آفاقیان تفاوت دارد. البته امامیان فاصله 48 میل را ملاک این فاصله می‌دانند.[۳۳]
طواف وداع
هر چند بر پایه نظر حنفیان[۳۴] و حنبلیان و برخی شافعیان[۳۵] طواف وداع از واجبات حج است، به تصریح برخی، این طواف بر اهل حل واجب نیست.[۳۶]
پیوند به بیرون
پانویس
- ↑ العین، ج4، ص89؛ لسان العرب، ج11، ص29، «اهل.
- ↑ الصحاح، ج4، ص1673؛ تاج العروس، ج14، ص162، «حلل.
- ↑ بدائع الصنائع، ج2، ص164؛ تبیین الحقائق، ج2، ص74؛ الفقه الاسلامی، ج3، ص502.
- ↑ مستدرک الوسائل، ج9، ص201؛ مسند احمد، ج1، ص100؛ کنز العمال، ج5، ص254.
- ↑ فقه الرضا، ص216؛ الدروس، ج1، ص494.
- ↑ الجمل و العقود، ص132؛ تحریر الاحکام، ج1، ص94؛ الدروس، ج1، ص341.
- ↑ کشاف القناع، ج2، ص403؛ مواهب الجلیل، ج4، ص46؛ المحلی، ج7، ص266.
- ↑ حاشیه ابن عابدین، ج2، ص637.
- ↑ المبسوط، ج4، ص168؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص397؛ بدائع الصنائع، ج2، ص166.
- ↑ الهدایه، ج1، ص172؛ بدائع الصنائع، ج2، ص166؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص395.
- ↑ المنتقی، ج2، ص269.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج7، ص51؛ مسالک الافهام، ج2، ص129؛ جواهر الکلام، ج17، ص252.
- ↑ المجموع، ج7، ص89.
- ↑ النهایه، ص211؛ السرائر، ج1، ص529؛ تحریر الاحکام، ج1، ص94.
- ↑ بدایة المجتهد، ج1، ص261؛ المجموع، ج7، ص203؛ الشرح الکبیر، ج3، ص209.
- ↑ الدروس، ج1، ص494؛ مواهب الجلیل، ج4، ص49؛ العروة الوثقی، ج4، ص634.
- ↑ المجموع، ج7، ص203؛ الشرح الکبیر، ج3، ص209.
- ↑ المعتبر، ج2، ص804؛ الحدائق، ج14، ص447؛ موسوعة الامام الخوئی، ج28، ص229.
- ↑ التهذیب، ج5، ص59.
- ↑ صحیح البخاری، ج2، ص142.
- ↑ المجموع، ج7، ص194؛ الشرح الکبیر، ج3، ص209؛ مواهب الجلیل، ج4، ص41.
- ↑ المعتبر، ج2، ص804؛ الحدائق، ج14، ص447؛ المعتمد، ج3، ص297-298.
- ↑ المغنی، ج3، ص220؛ کشاف القناع، ج2، ص465-466.
- ↑ المدونة الکبری، ج1، ص373؛ مواهب الجلیل، ج4، ص41، 46.
- ↑ المجموع، ج7، ص203؛ فتح العزیز، ج7، ص84.
- ↑ صحیح البخاری، ج2، ص142-143؛ التهذیب، ج5، ص59.
- ↑ المدونة الکبری، ج1، ص373.
- ↑ المبسوط، ج4، ص167، 169؛ بدائع الصنائع، ج2، ص166؛ اللباب، ج1، ص180.
- ↑ جواهر الکلام، ج18، ص5؛ العروة الوثقی، ج4، ص599-600.
- ↑ الاصل المعروف بالمبسوط، ج2، ص533؛ بدائع الصنائع، ج2، ص169.
- ↑ التهذیب، ج5، ص33، 47.
- ↑ المبسوط، ج4، ص169؛ بدائع الصنائع، ج2، ص169.
- ↑ جواهر الکلام، ج18، ص6؛ العروة الوثقی، ج4، ص599-600.
- ↑ بدائع الصنائع، ج2، ص142؛ المغنی، ج3، ص486.
- ↑ الحاوی الکبیر، ج4، ص212-213.
- ↑ الاستذکار، ج4، ص212؛ بدائع الصنائع، ج2، ص142؛ المغنی، ج3، ص486.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اهل حل.
- الاستذکار: ابن عبدالبر (م. 463ق.) ، به کوشش سالم عطا و محمد معوض، دار الکتب العلمیه، 2000م
- الاصل المعروف بالمبسوط: محمد بن الحسن الشیبانی (م. 189ق.) ، به کوشش ابوالوفاء، کراتشی، ادارة القرآن و العلوم الاسلامیه
- بدایة المجتهد: ابن رشد القرطبی (م. 595ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، 1415ق
- بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. 587ق.) ، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، 1409ق
- تاج العروس: الزبیدی (م. 1205ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414ق
- تبیین الحقائق: عثمان بن علی الزیلعی (م. 743ق.) ، قاهره، دار الکتب الاسلامی، 1313ق
- تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. 726ق.) ، مشهد، آل البیت
- تحفة الفقهاء: علاء الدین السمرقندی (م. 535/539ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق
- تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م. 726ق.) ، قم، آل البیت، 1414ق
- تهذیب الاحکام: الطوسی (م. 460ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365ش
- الجمل و العقود فی العبادات: الطوسی (م. 460ق.) ، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1387ش
- جواهر الکلام: النجفی (م. 1266ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی
- حاشیة رد المحتار: ابن عابدین (م. 1252ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1415ق
- الحاوی الکبیر: الماوردی (م 450ق.) ، به کوشش علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414ق
- الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. 1186ق.) ، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، 1363ش
- الدروس الشرعیه: الشهید الاول (م. 786ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1412ق
- السرائر: ابن ادریس (م. 598ق.) ، قم، نشر اسلامی، 1411ق
- الشرح الکبیر: عبدالرحمن بن قدامه (م. 682ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه
- الصحاح: الجوهری (م. 393ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1407ق
- صحیح البخاری: البخاری (م. 256ق.) ، بیروت، دار الفکر، 1401ق
- العروة الوثقی: سید محمد کاظم یزدی (م. 1337ق.) ، قم، النشر الاسلامی، 1420ق
- العین: خلیل (م. 175ق.) ، به کوشش مخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق
- الفقه الاسلامی و ادلته: وهبة الزحیلی، دمشق، دار الفکر، 1418ق
- فقه الرضا (علیه‌السّلام) : علی بن بابویه (م. 329ق.) ، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا (علیه‌السّلام)، 1406ق
- کشاف القناع: منصور البهوتی (م. 1051ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق
- کنز العمال: المتقی الهندی (م. 975ق.) ، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، 1413ق
- اللباب فی شرح الکتاب: عبدالغنی الغنیمی المیدانی (م. 1298ق.) ، به کوشش محمد محیی الدین، بیروت، المکتبة العلمیه
- لسان العرب: ابن منظور (م. 711ق.) ، قم، ادب الحوزه، 1405ق
- المبسوط: السرخسی (م. 483ق.) ، بیروت، دار المعرفه، 1406ق
- المجموع شرح المهذب: النووی (م. 676ق.) ، دار الفکر
- المحلی بالآثار: ابن حزم الاندلسی (م. 456ق.) ، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دار الفکر
- المدونة الکبری: مالک بن انس (م. 179ق.) ، مصر، مطبعة السعاده
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی (م. 965ق.) ، قم، معارف اسلامی، 1416ق
- مستدرک الوسائل: النوری (م. 1320ق.) ، بیروت، آل البیت، 1408ق
- مسند احمد: احمد بن حنبل (م. 241ق.) ، بیروت، دار صادر
- المعتبر: المحقق الحلی (م. 676ق.) ، مؤسسه سید الشهداء، 1363ش
- المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م. 1413ق.) ، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، 1410ق
- المغنی: عبدالله بن قدامه (م. 620ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه
- المنتقی شرح الموطّا: سلیمان بن خلف الباجی (م. 474ق.) ، قاهره، دار الکتاب الاسلامی
- مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. 954ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق
- موسوعة الامام الخوئی (م. 1413ق.) ، قم، احیاء آثار الخوئی
- النهایه: الطوسی (م. 460ق.) ، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400ق
- الهدایة شرح بدایة المبتدی: علی بن ابی بکر المرغینانی (م. 593ق.) ، به کوشش طلال یوسف، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.