طواف

طواف، هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام است، که یکی از اعمال عمره و حج دانسته شده است. این هفت دور، از روبه‌روی حجرالاسود آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌پذیرد. طواف‌کننده باید دارای شرایطی مانند طهارتِ بدن و طهارت از حدث بوده و طواف را به قصد اطاعت از دستور خدا انجام دهد.

طواف به دور کعبه.

محدوده طواف به فتوای بیشتر مراجع تقلید، تا جایی است که عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد؛ ولی به‌نظر برخی دیگر از مراجع، طواف باید در محدوده میان کعبه و مقام ابراهیم باشد. طواف دارای مستحباتی مانند تلاوت قرآن و مکروهاتی مانند سخن گفتن است.

مفهوم‌شناسی

طواف، هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام است، که یکی از اعمال عمره مفرده و تمتع دانسته شده است.

اقسام

طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند طواف زیارت مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند طواف قدوم و نساء میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. اقسام طواف چنین است:

طواف قدوم

نوشتار اصلی: طواف قدوم

اهل سنت اولين طوافى را كه شخص مُحرم پس از ورود به مكه و پيش از وقوف در عرفات انجام مى‌دهد، «طواف قدوم» يا «طواف تحيت» نامیده‌اند. طبق نظريۀ مذاهب چهارگانه اهل سنت، بر مُفرِد (گزارندۀ حج افراد) كه از خارج وارد مكه مى‌شود و براى وقوف در عرفات به اندازه کافی وقت دارد، انجام طواف قدوم سُنّت است.

به نظر فقیهان شیعه، براى مُفرِد و قارِن (كسى كه حج افراد و حج قِران انجام مى‌دهد)، پيش از وقوف در عرفات، انجام طواف مستحب شمرده شده است؛ اگرچه مشهور فقیهان شیعه، اصطلاح طواف قدوم را به كار نبرده‌اند و تنها برخى از آن‌ها؛ مانند شيخ طوسى در مسبوط از آن نام برده‌اند.

ضمناً در عمره تمتّع و عمره مفرده، انجام طوافِ مستحب پيش از طواف واجب، میان فقیهان شیعه اختلاف است.

شرایط

طواف‌کننده باید شرایطی داشته باشد، که چنین است:

طهارت بدن و لباس

طواف‌کننده باید بدن و لباسش پاک باشد؛ افزون بر این، لباس او باید شرایط لباس نمازگزار مانند غصبی نبودن را هم داشته باشد.

طهارت از حدث

طواف‌کننده باید با وضو باشد و غسلی برعهده او نباشد و چنانچه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند باید تیمم کند.

طواف عمره بدون طهارت صحیح نیست، زنانی که در ایام عادت ماهیانه به‌سر می‌برند باید صبر کنند و پس از پاک شدن، غسل بجای آورند و طواف کنند.

پوشش بدن

طواف‌کننده باید در حال طواف به مقداری که در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.

ختنه

پسرها و مردها باید ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحیح نیست.

نیّت

طواف و دیگر اعمال عمره، از عبادات است و باید با نیت باشد؛ یعنی گشتن به دور کعبه باید به‌قصد طواف و برای اطاعت دستور خداوند باشد.

واجبات

طواف دارای واجباتی است که چنین است:

شروع از حجرالاسود

طواف باید از گوشه‌ای از کعبه که حجرالاسود در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌ای که نزدیک درِ کعبه است.

پایان دادن به حجرالاسود

نقطه آغاز و پایان طواف، حجرالاسود است؛ یعنی هفت دورِ طواف، مقابل حجرالأسود به‌پایان می‌رسد و طواف، کمتر یا بیشتر از این مقدار صحیح نیست؛ ولی دقت در این امر لازم نیست و همین مقدار که عرفاً بگویند روبه‌روی حجرالاسود است کافی است.

ایستادن مقابل حَجر در آغاز طواف و در پایان آن و در پایان هر شوط از طواف لازم نیست، ولی مستحب است با دست خود به سمت حجرالاسود اشاره کند و دست خود را ببوسد.

هفت دور طواف کردن

طواف کعبه هفت دور است نه کمتر نه زیادتر و به هر دورِ آن «شوط» گفته می‌شود.

کعبه را در طرف چپ خود قرار دادن

طواف‌کننده باید همان‌گونه که همه مسلمانان طواف می‌کنند به دور کعبه بگردد؛ یعنی عقب‌عقب نرود، برخلاف مسیر طواف‌کنندگان نچرخد، و در حال طواف رو به کعبه نباشد؛ ولی نگاه به سمت راست یا چپ، حتی پشت سر، اگر بدن را نگرداند اشکال ندارد.

محدوده

به فتوای بیشتر مراجع تقلید، طواف کعبه در مسجدالحرام تا جایی که مردم طواف می‌کنند و عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد صحیح است.

به‌نظر برخی دیگر از مراجع تقلید، طواف باید در محدوده فاصله میان کعبه و مقام ابراهیم که حدود ۱۳ متر است باشد. با این همه، برای مقلدین این مراجع نیز اگر طواف در آن محدوده مشکل باشد یا ممکن نباشد، و نتوانند صبر کنند تا در وقت خلوت طواف کنند، در فاصله دورتر نیز اشکال ندارد.

طواف‌کننده باید به‌دور حجر اسماعیل هم بگردد؛ یعنی در حال طواف، داخلِ حجر اسماعیل نرود.

مستحبات

برخی از مستحبات طواف چنین است:

• تلاوت قرآن؛
• ذکر گفتن؛
• خواندن دعاهای واردشده؛
• به آرامی و آرامش طواف کردن؛
• استلام حجرالاسود.

مکروهات

برخی از مکروهات طواف چنین است:

• خندیدن؛
• سخن گفتن؛
• شعر خواندن؛
• خوردن و آشامیدن؛
• دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل (ع)؛ (دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل (ع) به فتوای برخی از فقیهان جایز نیست؛ ولی بسیاری از آنها آن را مکروه می‌دانند)

جستارهای وابسته

• نماز طواف

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب درسنامه مناسک حج، محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۳۳–۳۸ است.

• الفقه على المذاهب الأربعه، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفكر، ١۴٢۴ق.
• الفقه على المذاهب الخمسه، محمدجواد المغنیه، قم،مؤسسة دارالكتاب الاسلامى، ١۴٢٢ق.
• المبسوط، محمد بن احمد بن سهل السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
• مناسك حج با حواشى مراجع، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ١٣٨۵ش.