کندن گیاهان و درختان حرم
کندن گیاهان و درختان حرم یکی از محرمات احرام و حرم است و در حکم حرمت آن، اختلافی میان شیعه و اهل سنت نیست. منظور از گیاهان حرم، درختان و تمام آن چیزهایی است که از زمین حرم می‌روید و کندن آنها نیز شامل از ریشه درآوردن یا کندن برگ‌ها یا شکستن شاخه‌ها می‌شود.
| واجبات |
| شروع از میقات • نیت • لباس احرام • تلبیه |
| محرمات احرام |
| مشترک بین زن و مرد |
| شکار حیوانات خشکی • کشتن جانوران بدن • کندن درختان • التذاذ جنسی • آمیزش • استمناء • عقد ازدواج • فسوق • جدال • زینت • بوی خوش • روغن مالیدن به بدن • نگاه کردن در آینه • سرمه کشیدن • ازاله مو • ناخن گرفتن • خون برون آوردن • کشیدن دندان • حمل سلاح |
| ویژه مردان |
| پوشیدن لباس دوخته • پوشاندن سر • استظلال |
| ویژه زنان |
| پوشاندن صورت • پوشاندن دست |
| دیگر احکام |
| مستحبات احرام |
| مکروهات احرام |
از نظر مشهور فقیهان شیعه در کندن درخت و گیاه حرم، کفاره لازم است؛ در کندن گیاه، واجب است قیمت آن محاسبه و پرداخت شود. اما در کفاره کندن و قطع درختان حرم، در درخت بزرگ گاو، در درخت کوچک گوسفند و نسبت به شاخه‌ها محاسبه و پرداخت قیمت را لازم شمرده‌اند.
همچنین در مواردی کندن گیاهان و درختان حرم استثناء شده و کفاره ندارد مانند کندن درختان میوه و درختان و گیاهان خشک.
جایگاه و اهمیت
کندن گیاهان و درختان حرم یکی از محرمات احرام و حرم است که احکام آن شامل شخص حاجی و حرم می‌شود.[۱]
در حکم حرمت کندن گیاهان حرم، اختلافی میان شیعه[۲] و اهل سنت (مالکی[۳]، شافعی[۴]، حنبلی[۵]، حنفی[۶]) نیست و با وجود اینکه حکم این مسئله درباره حرم است اما به نظر شیعه[۷] و اهل سنت[۸] شامل مُحرم و غیر محرم (مانند ساکنان مکه) می‌شود.
مفهوم‌شناسی
منظور از گیاهان حرم، درختان و تمام آن چیزهایی است که از زمین حرم می‌روید و کندن آنها نیز شامل از ریشه درآوردن یا کندن برگ‌ها یا شکستن شاخه‌ها می‌شود.[۹]
احکام
برای کندن گیاهان و درختان حرم احکامی در کتاب‌های فقهی شیعه و اهل سنت آمده است که عبارتند از:
- اگر تنه درختی داخل در حرم ولی شاخه‌های آن از حرم خارج باشد، هم شاخه و هم تنه، جزء حرم محسوب می‌شود،[۱۰]
اما در موردی که تنه درخت، خارج از حرم و شاخه‌های آن داخل در حرم باشد، بین شیعه و اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد: بعضی شیعیان آن را به درختان حرم ملحق می‌دانند[۱۱] اما برخی از اهل سنت آن را به درختان خارج حرم ملحق نموده‌اند.[۱۲]
- اگر شخصی درختی را از حرم کنده و در مکان دیگری بکارد و خشک شود، ضامن خواهد بود، زیرا آن را تلف کرده است.[۱۳] اما در صورتی که آن درخت رشد کند، چنانچه در حرم کاشته باشد، ضمانتی متوجه آن شخص نیست، ولی اگر در بیرون از حرم کاشته باشد بر او واجب است که این درخت را به حرم بازگرداند؛ همچنین اگر بازگرداندن ممکن نباشد یا درخت خشک شود، باز ضامن خواهد بود.[۱۴]
کفاره کندن درخت و گیاه حرم
- از نظر مشهور فقیهان شیعه در کندن درخت و گیاه حرم، کفاره لازم است.[۱۵] در کندن گیاه، واجب است قیمت آن محاسبه و پرداخت شود. اما در کفاره کندن و قطع درختان حرم، مشهور فقیهان شیعه در درخت بزرگ گاو، در درخت کوچک گوسفند[۱۶] و نسبت به شاخه‌ها محاسبه و پرداخت قیمت[۱۷] را لازم شمرده‌اند.
اما در کفاره کندن درخت و گیاه حرم، میان اهل سنت اختلاف نظر است: برخی کفاره را لازم ندانسته[۱۸] و فقط استغفار را کافی می‌دانند.[۱۹] برخی دیگر در موارد کندن درختان حرم، محاسبه و پرداخت قیمت آن را لازم دانسته‌اند.[۲۰] بعضی نیز کفاره را لازم دانسته لکن معتقد شده‌اند در کندن درخت بزرگ یک گاو و درخت کوچک یک گوسفند باید کفاره پرداخت شود و اگر شاخه ای شکسته شود یا گیاهی کنده شود، باید قیمتش محاسبه و پرداخت شود و کندن برگ هم کفاره ندارد.[۲۱]
استثنائات
در مواردی کندن گیاهان و درختان حرم استثناء شده و کفاره ندارد. برخی از آنها عبارت است از:
جستارهای وابسته
پانوشت
- ↑ المبسوط فی فقه، ج1، ص: 354.
- ↑ . المبسوط فی فقه، ج 1، ص 354؛ السرائر، ج 1، ص 554؛ الدروس، ج1، ص: 390.
- ↑ . التفریع، ج1، ص 211 ؛ المدونة ج1 ص 456؛ فقه العبادات، ج1، ص 390.
- ↑ التنبیة، ج 1، ص 74؛ المهذب فی فقة، ج1، ص 400؛ المجموع، ج7، ص 448.
- ↑ . الکافی فی فقه، ج1، ص 506؛ المغنی، ج3، ص 320؛ الشرح الکبیر، ج3، ص 364.
- ↑ . المبسوط، ج4، ص 103؛ بدائع الصنایع، ج2، ص 210؛ الهدایة، ج1، ص 171.
- ↑ مجمع الفائدة، ج7، ص: 59؛مدارک الأحکام، ج7، ص: 372؛ المعتمد، ج4، ص: 265.
- ↑ التنبیة، ج 1، ص 74؛ المهذب فی فقة، ج1، ص 400؛ المبسوط، ج4، ص 104.
- ↑ . رک: المبسوط فی فقه، ج1، ص: 354؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج12، ص: 120-137؛ فوائد القواعد، ص: 445.
- ↑ . المبسوط، ج4، ص 103؛المغنی، ج3، ص 323؛ النهایة، ص: 235.
- ↑ . النهایة، ص: 235 ؛منتهی المطلب ، ج12، ص: 129؛ جواهر، ج18، ص: 413.
- ↑ . الشرح الکبیر، ج3 ،ص 368؛ المغنی، ج3، ص 323؛ المجموع، ج7، ص 449.
- ↑ فقیهان شیعه: منتهی المطلب ، ج12، ص: 130؛ کشف الغطاء ، ص: 466. فقیهان اهل سنت: المغنی، ج3، ص 323؛ الشرح الکبیر، ج3، ص 368؛ المجموع ، ج7، ص 448.
- ↑ فقیهان شیعه: منتهی المطلب ، ج12، ص: 130؛ کشف الغطاء ، ص: 466. فقیهان اهل سنت: المغنی، ج3، ص 323؛ الشرح الکبیر، ج3، ص 368؛ المجموع ، ج7، ص 448.
- ↑ . دلیل الناسک، ص: 221؛ تفصیل الشریعة ، ج4، ص: 259؛ الخلاف، ج2، ص: 408 ؛ تفصیل الشریعة ، ج4، ص: 259.
- ↑ . الجامع للشرائع، ص: 189؛ جامع المقاصد ، ج3، ص: 360 ؛ فوائد القواعد، ص: 445.
- ↑ . إیضاح الفوائد ، ج1، ص: 350؛ رسائل المحقق ، ج2، ص:165؛ إرشاد الأذهان ، ج1، ص: 324.
- ↑ . المدونة، ج1، ص 456؛ حلیة العلماء، ج3، ص 276.
- ↑ . المغنی، ج3، ص 322؛ الشرح الکبیر، ج3، ص 367.
- ↑ . الهدایة، ج1، ص 171؛ المبسوط، ج4، ص 103 ؛ بدائع الصنایع، ج2، ص 210.
- ↑ . التنبیة، ج 1، ص 74؛ حلیة العلماء، ج3، ص 276؛ نهایة المطلب، ج4، ص 417.
- ↑ . المبسوط فی فقه، ج1، ص: 354؛ ریاض المسائل، ج6، ص: 310؛ جواهر، ج18، ص: 417.
- ↑ . کفایة الأحکام، ج1، ص: 303؛ جواهر ، ج18، ص: 419.
- ↑ . النهایة، ص: 235؛ المبسوط فی فقه ، ج1، ص: 354؛ فوائد القواعد، ص: 445.
- ↑ . فوائد القواعد، ص: 445؛ منتهی المطلب ، ج12، ص: 127؛ تفصیل الشریعة، ج4، ص: 251.
- ↑ . تحریر الوسیلة، ج1، ص: 429؛ المعتمد، ج4، ص: 265؛ موسوعة ، ج28، ص: 515.
منابع
- إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی(م ۷۲۶ ق)، ۲ جلد، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول، ۱۴۱۰ ه ق.
- إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، حلّی، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، ۴ جلد، قم - ایران، مؤسسه اسماعیلیان، اول، ۱۳۸۷ ه ق.
- التفریع فی فقه الإمام مالک بن أنس، عبید الله بن الحسین بن الحسن أبو القاسم ابن الجَلَّاب المالکی (المتوفی: ۳۷۸هـ)، المحقق: سید کسروی حسن، عدد الأجزاء: ۲، الناشر: دار الکتب العلمیة، بیروت - لبنان، الطبعة الأولی، ۱۴۲۸ هـ - ۲۰۰۷ م.
- التنبیة فی الفقه الشافعی، أبو اسحاق إبراهیم بن علی بن یوسف الشیرازی (م ۴۷۶ق)، عالم الکتب.
- الجامع للشرائع، حلّی، یحیی بن سعید(م ۸۹۰ ق)، در یک جلد، قم - ایران، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، اول، ۱۴۰۵ ه ق.
- الخلاف، طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن(م ۴۶۰ ق)، ۶ جلد، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول، ۱۴۰۷ ه ق.
- الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، عاملی، شهید اول، محمد بن مکی، ۳ جلد، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم، ۱۴۱۷ ه ق.
- السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، حلّی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد،۳ جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم، ۱۴۱۰ ه ق.
- الشرح الکبیر علی متن المقنع، عبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن قدامة المقدسی الجماعیلی الحنبلی، أبو الفرج، شمس الدین (م ۶۸۲ ق)، دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع ، أشرف علی طباعته: محمد رشید رضا صاحب المنار.
- العنایة شرح الهدایة، محمد بن محمد بن محمود، أکمل الدین أبو عبد الله ابن الشیخ شمس الدین ابن الشیخ جمال الدین الرومی البابرتی (المتوفی: ۷۸۶هـ)، دار الفکر، بدون طبعة وبدون تاریخ.
- الکافی فی فقه الإمام أحمد، أبو محمد موفق الدین عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعیلی المقدسی ثم الدمشقی الحنبلی، الشهیر بابن قدامة المقدسی (م ۶۲۰ق )، عدد الأجزاء: ۴، دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولی، ۱۴۱۴ هـ - ۱۹۹۴ م.
- المبسوط فی فقه الإمامیة، طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، ۸ جلد، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، سوم، ۱۳۸۷ ه ق.
- المجموع شرح المهذب، أبو زکریا محیی الدین یحیی بن شرف النووی (م ۶۷۶ ق)، دار الفکر.
- المدونة، مالک بن أنس بن مالک بن عامر الأصبحی المدنی (م ۱۷۹ق)، دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولی، ۱۴۱۵هـ - ۱۹۹۴م.
- المعتمد فی شرح المناسک، خویی، سید ابو القاسم موسوی، قم - ایران، منشورات مدرسة دار العلم - لطفی، اول، ۱۴۱۰ ه ق.
- المغنی لابن قدامة، أبو محمد موفق الدین عبد الله بن أحمد بن محمد بن قدامة الجماعیلی المقدسی ثم الدمشقی الحنبلی، الشهیر بابن قدامة المقدسی (م ۶۲۰ ق)، مکتبة القاهرة، بدون طبعة، تاریخ النشر: ۱۳۸۸هـ - ۱۹۶۸م.
- المهذب فی فقة الإمام الشافعی، أبو اسحاق إبراهیم بن علی بن یوسف الشیرازی (م ۴۷۶ق )، عدد الأجزاء: ۳، دار الکتب العلمیة.
- المهذب فی فقة الإمام الشافعی، أبو اسحاق إبراهیم بن علی بن یوسف الشیرازی (م ۴۷۶ق)، دار الکتب العلمیة.
- النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، در یک جلد، بیروت - لبنان، دار الکتاب العربی، دوم، ۱۴۰۰ ه ق
- بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، علاء الدین، أبو بکر بن مسعود بن أحمد الکاسانی الحنفی (م ۵۸۷ق)، دار الکتب العلمیة، الطبعة الثانیة، ۱۴۰۶هـ - ۱۹۸۶م.
- تحریر الوسیلة، خمینی، سید روح اللّه موسوی، ۲ جلد، قم - ایران، مؤسسه مطبوعات دار العلم، اول، ه ق.
- تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - الحج، لنکرانی، محمد فاضل موحدی، محمد فاضل موحدی، ۵ جلد، بیروت - لبنان، دار التعارف للمطبوعات، دوم، ۱۴۱۸ ه ق.
- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، نجفی، صاحب الجواهر، محمد حسن، ۴۳ جلد، بیروت - لبنان، دار إحیاء التراث العربی، هفتم، ۱۴۰۴ ه ق.
- حلیة العلماء فی معرفة مذاهب الفقهاء، محمد بن أحمد بن الحسین بن عمر، أبو بکر الشاشی القفال الفارقیّ، الملقب فخر الإسلام، المستظهری الشافعی (م ۵۰۷ق)، المحقق: د. یاسین أحمد إبراهیم درادکة، عدد الأجزاء: ۳، بیروت / عمان، مؤسسة الرسالة / دار الأرقم، الطبعة الأولی، ۱۹۸۰م.
- دلیل الناسک - تعلیقة وجیزة علی مناسک الحج (للنائینی)، حکیم، سید محسن طباطبایی، در یک جلد، نجف اشرف - عراق، مدرسه دار الحکمه، سوم، ۱۴۱۶ ه ق.
- رسائل المحقق الکرکی، عاملی، کرکی، محقق ثانی، علی بن حسین(م ۹۴۰ ق)، ۳ جلد،، قم - ایران، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی، اول، ۱۴۰۹ ه ق.
- ریاض المسائل، حائری، سید علی بن محمد طباطبایی، ۲ جلد، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول، ه ق.
- فقه العبادات علی المذهب المالکی، عبید، الحاجّة کوکب، دمشق، مطبعة الإنشاء، چاپ اول، ۱۴۰۶ق- ۱۹۸۶م.
- فوائد القواعد، عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی(۹۶۶ق)، در یک جلد، قم - ایران، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اول، ۱۴۱۹ ه ق.
- کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، نجفی، کاشف الغطاء، جعفر بن خضر مالکی(م ۱۲۲۸ ق)، در یک جلد، اصفهان - ایران، انتشارات مهدوی، اول.
- کفایة الأحکام، سبزواری، محقق، محمد باقر بن محمد مؤمن(۱۰۹۰ ق)، ۲ جلد، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول، ۱۴۲۳ق.
- مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، اردبیلی، احمد بن محمد، ۱۴ جلد، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول، ۱۴۰۳ ه ق.
- مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، عاملی، محمد بن علی موسوی، بیروت - لبنان، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول، ۱۴۱۱ ه ق.
- منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ۱۵ جلد، مشهد - ایران، مجمع البحوث الإسلامیة، اول، ۱۴۱۲ ه ق.
- موسوعة الإمام الخوئی، خویی، سید ابو القاسم موسوی(۱۴۱۳ق)،۳۳ جلد، قم - ایران، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، اول، ۱۴۱۸ ه ق.