الايام المبرورة في البقاع المقدسه
الايام المبرورة في البقاع المقدسه: سفرنامه حج از نویسنده مشهور مصری، محمد لطفی جمعه، است که به سال 1940م./1359ق. حج گزارد. نویسنده در این کتاب افزون بر بیان خاطرات و یادکرد احوال معنوی خود، آگاهی‌هایی درباره جغرافیا، تاریخ و اوضاع اجتماعی حجاز در دسترس خواننده نهاده است. محتوای اصلی سفرنامه شرح احوال معنوی و اندیشه‌های نویسنده در دیدار از مکان‌های مقدس اسلامی در مکه و مدینه است که با بیانی ادیبانه نگاشته شده است، هر یک از بناها و مکان‌های تاریخی مکه و مدینه، رخدادی از تاریخ اسلام را برای نویسنده تداعی نموده و او را به نگاشتن درباره آن واداشته است. وی در دو فصل آغازین کتاب و پیش از گزارش خاطرات سفر، مختصری از تاریخ حجاز را با نگاهی به رخدادهای مهم آن مانند ظهور دین ابراهیمی، تاریخ آغاز اسلام و دوران تسلط آل‌سعود بیان کرده است. در این سفرنامه به وصف قبائل حجاز پرداخته و نسبت به فقر آنان اظهار شگفتی کرده؛ از دیگر ویژگی‌های کتاب ارائه آگاهی‌هایی درباره جغرافیای حجاز است ولی مفصل نیست. این سفرنامه در سال ۱۹۹۹م. به اهتمام فرزند نویسنده، رابح لطفی جمعه، در قاهره چاپ شده است.
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | محمد لطفی جمعه |
| به کوشش | رابح لطفی جمعه |
| محتوا | |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد صفحات | 268 |
| قطع | وزیری |
| ناشر | انتشارات عالم الکتب |
| محل نشر | قاهره |
| تاریخ نشر | 1999م |
تاریخ ولادت
محمد لطفی جمعه از نویسندگان مشهور مصری در نیمه اول سده بیستم م. است. وی به سال 1303ق./1886م. در شهر اسکندریه زاده شد.
مراحل تحصیلات
پس از اتمام تحصیلات در مدارس مصر به فرانسه رفت و در رشته حقوق به ادامه تحصیل پرداخت. بعدها ضمن آشنایی با اندیشمندان نهضت اسلامی و محمد عبده، به اندیشه‌های اسلامی و تصوف علاقه‌مند شد و پس از چندی به مطالعه فلسفه روی آورد. وی افزون بر نگارش کتاب‌هایی در موضوع ادبیات، فلسفه و تاریخ اسلام و ترجمه آثار اروپایی، به وکالت دادگستری و روزنامه‌نگاری مشغول بود و در کارهای سیاسی نیز شرکت می‌کرد.
تاریخ وفات
سیر سفر حج
سفر محمد لطفی جمعه با کشتی حامل حاجیان مصری در تاریخ 25 دسامبر 1940م./25 ذی‌قعده 1359ق. از بندر سوئز به مقصد جده آغاز شد. حاجیان پس از احرام‌بستن در کشتی در موازات رابغ، به تاریخ 29 دسامبر به جده رسیدند. وی در جده از بازار جده قبر منسوب به حواء و از خانه محمد نصیف (1302-1391ق.) یکی از دانشوران مشهور حجاز و کتابخانه بزرگ او دیدن کرد [۳] و شبانه از راه زمینی و با اتومبیل به سوی مکه راهی شد. در مکه افزون بر انجام مناسک حج، از برخی بناهای تاریخی مانند زادگاه پیامبر، خانه حضرت خدیجه، دارالارقم، خانه عمر و دار ابی‌سفیان دیدار کرد. [۴] نویسنده در مکه با ملک عبدالعزیز و شماری دیگر از مسؤولان دولت سعودی دیدار نمود. [۵]
برگشت از حج
بعد از اتمام اعمال حج، وی نخست به جده بازگشت و از آن جا به مدینه رفت. [۶] در مدینه، افزون بر زیارت مسجد پیامبر، به دیدار احد و مشاهد آن، آبار مدینه و وادی‌های آن، بازارها، خندق، سقیفه، مساجد بنی‌ظفر و قبلتین و ذو باب و فتح، و خانه ابوبکر و ابوایوب انصاری و قصر سعید بن عاص دیدار کرد. [۷] نویسنده همراه دیگر حاجیان مصری از راه دریای سرخ به مصر بازگشت و در 26 ینایر 1941م./27 ذی‌حجه 1359ق. به مصر رسید.
محتوای سفرنامه
محتوای اصلی سفرنامه الایام المبروره شرح احوال معنوی و اندیشه‌های نویسنده در دیدار از مکان‌های مقدس اسلامی در مکه و مدینه است که با بیانی ادیبانه نگاشته شده و معمولا با اشارات تاریخی به رویدادهای آغاز اسلام و تاریخ تمدن اسلامی همراه است. [۸] هر یک از بناها و مکان‌های تاریخی مکه و مدینه، رخدادی از تاریخ اسلام را برای نویسنده تداعی نموده و او را به نگاشتن درباره آن واداشته است. [۹] وی در دو فصل آغازین کتاب و پیش از گزارش خاطرات سفر نیز مختصری از تاریخ حجاز را با نگاهی به رخدادهای مهم آن مانند ظهور دین ابراهیمی، تاریخ آغاز اسلام و دوران تسلط آل‌سعود بیان کرده است. [۱۰]
اندیشه محمد لطفی
محمد لطفی جمعه که در زمره اندیشمندان نهضت بیداری اسلامی در آغاز سده بیستم م. بود، برخی از اندیشه‌های خود را به بهانه گزارش گفت وگوهایش با همسفران یا به مناسبت یادکرد از برخی دیده‌هایش به قلم آورده است. [۱۱] از جمله این موارد، نظر نویسنده درباره درست بودن اجرای حدود اسلامی در حجاز، به ویژه قطع دست سارق، در حکومت سعودی و برتری احکام اسلام بر حقوق اروپایی است که بازتابی از اندیشه رایج نزد این دسته از اندیشمندان درباره لزوم بازگشت به سنت‌های اسلامی است. [۱۲] همین اندیشه نویسنده را واداشته تا در جای جای کتاب از تشکیل حکومت آل‌سعود و رواج باورهای فرقه وهابیت دفاع کند. به باور وی، احیای سنت‌های آغاز اسلام، ایجاد امنیت در عربستان، و بهبود وضعیت اقتصادی از نتایج قدرت یافتن آل‌سعود است. [۱۳]
حمایت از دولت سعودی
نویسنده که همراه دیگر شخصیت‌های فرهنگی مصری حاضر در حج، مورد توجه و احترام دولت سعودی قرار داشته، در طول سفر با بسیاری از بزرگان این دولت دیدار کرده است. وی در مکه در مهمانی ملک عبدالعزیز حضور یافته و با ملک فیصل و برخی از اعضای مجلس شورای عربستان و نیز وزرای این کشور دیدار کرده است. [۱۴] وی در مکان‌های گوناگون از جمله نزد پادشاه عربستان یا در حضور حکمران مدینه و نیز در جمع حاجیان در منا و هنگام بازگشت به مصر سخنرانی کرده است. گزارش متن کامل این سخنرانی‌ها و نیز سخنرانی‌های پادشاه عربستان، انبوهی از صفحات کتاب را به خود اختصاص داده است. وی در سخنرانی‌های خود، افزون بر تمجید از کارهای دولت سعودی در عربستان، به برخی از مسائل مذهبی و سیاسی آن دوران اشاره کرده است. [۱۵]
وصف قبایل حجاز
نویسنده در این اثر، آگاهی‌های پراکنده‌ای از احوال اجتماعی در شهرهای حجاز و مظاهر زندگی روزانه و ترکیب جمعیتی مردم به دست داده است. وی در سفر به شهرهای حجاز و به ویژه از جده تا مدینه، به زندگانی قبایل بدوی حجاز توجه و با گروهی از مردم بدوی گفت‌وگو کرده و به وصف قبایل، طرز زندگی و سکونت‌گاه‌های آنان پرداخته و از شیوه زندگی آنان که بیشتر فقیر و بی‌چیز بوده‌اند، اظهار شگفتی کرده است. [۱۶]
درباره جغرافیای حجاز
ارائه آگاهی‌هایی درباره جغرافیای حجاز، هر چند چندان مفصل نیست، از دیگر ویژگی‌های کتاب است. لطفی جمعه در وصف شهر مکه، گزارشی دقیقی از وضع جغرافیایی شهر ارائه داده و کوه‌های میان راه مکه به مدینه و مناظر طبیعی راه جده به مدینه را وصف کرده است. [۱۷] شکل خیابان‌ها و محلات، سبک معماری ساختمان‌های مکه و برخی آگاهی‌های اجتماعی، از دیگر مطالب مربوط به مکه در این سفرنامه است. [۱۸]
بررسی تلاش و رفتار مطوفین
در زمان حج، حاجیان فراوان از نقاط گوناگون سرزمین‌های اسلامی به حج می‌آیند که هر گروه در محله‌ای ویژه از شهر مکه ساکن می‌شود و هر یک مطوفین خاص دارد که زبان آن مردم را می‌دانند. بررسی تلاش این مطوفین و نیز انتقاد از رفتار آنان، از دیگر نکات یاد شده در این سفرنامه است. [۱۹] ترکیب قومی و جمعیتی مکه و آمیختگی اقوام گوناگون در مکه به دلیل سکونت مردمان بسیار از کشورهای گوناگون اسلامی، از مسائل مورد توجه نویسنده بوده است. به گفته وی، تغییر زبان و لهجه عرب‌های مکه و از میان رفتن لهجه عربی فصیح، از تاثیرات این ترکیب قومی است. [۲۰] به گفته نویسنده، مردم مکه خوش‌خلق هستند و به تجملات و پوشیدن لباس‌های فاخر دلبستگی نشان می‌دهند. [۲۱]
چاپ‌ها
سفرنامه الایام المبروره به سال 1999م. به اهتمام فرزند نویسنده، رابح لطفی جمعه، در قاهره به همت انتشارات عالم الکتب در قطع وزیری و با 268 صفحه به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ الاعلام، ج7، ص15-16.
- ↑ شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص43.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص55-57.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص76-87.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص95-114؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص156.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص165-166.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص216-221.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص65-67؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص222-232.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص76-87؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص177-179؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص182-188.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص1-34.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص38-46.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص133-135.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص96؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص106؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص133-135؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص247.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص95؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص101؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص103؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص113.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص99؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص105؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص204.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص168-174.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص87؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص89؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص167.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص87-92؛ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص117-120.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص50-51.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص117-120.
- ↑ الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، ص120.
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل الايام المبرورة في البقاع المقدسه.
- الاعلام: الزرکلی (م. 1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م؛
- شاهد علی العصر: مذکرات محمد لطفی جمعه، الهیئة المصریة العامه.