تحفةالکرام (کتاب)
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Masoud67 در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۹۷ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
تحفة الکرام کتابی در تاریخ محلی مکه، نوشته سید مهدی بن مرتضی بن محمد، مشهور به بحر العلوم (1155-1212ق.) است.
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | سید مهدی بن مرتضی بن محمد(بحرالعلوم) |
| تصحیح | محمد جواد جلالی و خالد غفوری |
| تاریخ نگارش | (قرن 12 ق.) |
| محتوا | |
| موضوع | تاریخ |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد جلد | 1 |
| تعداد صفحات | 344 |
| قطع | وزیری |
| ناشر | انتشارات مشعر |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | (1425ق.) |
کتاب تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت‌الله الحرام از‌اندک آثاری است که شیعیان در تاریخ محلی مکه پدید آورده‌اند. نویسنده از دانشمندان مشهور امامی است که در کربلا زاده شد. در فقه، اصول، کلام، تفسیر، رجال و حدیث چیره‌دست بود. پدرانش از دانشمندان بزرگ امامی بودند و با برخی خاندان‌های علمی شیعه، از جمله مجلسی، خویشاوندی داشتند؛ چنان‌که خود از مجلسی اول با عنوان «جد» و از مجلسی دوم با عنوان «دایی» یاد می‌کند.[۱]در این کتاب نویسنده با بهره بردن از منابع معتبر ، به ذکر دیده ها و نظرات دیگران بدون اینکه خودش درباره ی آنها داوری کند پرداخته است؛ و مطالب کتب را در قالب 52 موضوع به رشته ی تحریر درآورده است. این کتاب در سال (1425 ق.) توسط انتشارات مشعر به چاپ رسید.
معرفی نویسنده
بحر العلوم تحصیلاتش را در کربلا نزد پدرش مرتضی بن محمد (م. 1204ق.) و شیخ یوسف بحرانی (م. 1186ق.) آغاز کرد و از استادان نجف همچون شیخ مهدی فتونی عاملی (م. 1183ق.) ، شیخ محمد تقی دورقی (م. 1186ق.) و شیخ محمد باقر هزارجریبی (م. 1205ق.) بهره جست. سپس به حوزه درس وحید بهبهانی (م. 1206ق.) در کربلا راه یافت[۲][۳]و در دانش و اجتهاد به جایی رسید که وحید بهبهانی در اواخر عمر خود، مردم را در مسائل احتیاطی به او ارجاع می‌داد.[۴]
سپس به مشهد رفت و هفت سال در آن جا ماند و نزد میرزا مهدی اصفهانی (م. 1218ق.) به فراگیری فلسفه پرداخت. لقب «بحر العلوم» را همین حکیم به او داد.[۵][۶]وی شاگردان بسیار تربیت کرد و به شماری از آنها اجازه روایت داد؛ از جمله سید صدرالدین عاملی (م. 1263ق.) ، شیخ جعفر نجفی صاحب کشف الغطاء (م. 1227ق.) و سید جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه (م. 1208ق.) . [۷][۸]
دوران اقامت در مکه
بحر العلوم در اواخر سال 1193ق. به حج رفت و دو سال در مکه اقامت گزید. از کارهای او در این مدت، تعیین دقیق میقات‌های احرام، مشخص کردن مواقف حج، تعویض سنگفرش‌های مسجدالحرام به سنگ‌های غیر معدنی که سجده بر آنها صحیح است و نیز تدریس مذاهب چهارگانه فقهی بود.[۹][۱۰]از او جز چند اثر در عبادات و معاملات، علم رجال[۱۱][۱۲][۱۳]و چند رساله در مناسک و احکام حج، همانند اجوبة عن مسائل فی الحج اثری بر جای نمانده است[۱۴]بحر العلوم در نجف وفات یافت و نزدیک آرامگاه شیخ طوسیبه خاک سپرده شد.[۱۵][۱۶]
محتوای کتاب
تحفة الکرام از‌اندک کتاب‌هایی است که دانشمندان شیعه در تاریخ محلی مکه نگاشته‌اند. بحر العلوم در این کتاب از منابع گوناگون و معتبر سود برده است؛ همانند کهن‌ترین اثر موجود، اخبار مکه ازرقی (برای نمونه رجوع شود به صفحات[۱۷])، اخبار مکه فاکهی (برای نمونه رجوع شود به صفحات[۱۸])، شفاء الغرام(برای نمونه رجوع شود به صفحات[۱۹])، الجامع اللطیف (برای نمونه رجوع شود به صفحات[۲۰])، و الاعلام باعلام بیت الله الحرام. (برای نمونه رجوع شود به صفحات[۲۱])
مبنای نویسنده در نگارش آن
مبنای بحر العلوم در این کتاب، جز در مواردی‌اندک (برای نمونه رجوع شود به صفحات[۲۲]) گزارش دیدگاه‌ها و سخنان دیگران است، بی‌آن‌که خود داوری کند. او افزون بر پرداختن به تاریخ محلی مکه، به بیان احکام فقهی حج و حرمنیز نظر داشته است. (برای نمونه رجوع شود به صفحات[۲۳])
موضوعات مطروحه در کتاب
تحفة الکرام حاوی22 موضوع اصلی است که برخی از مهم‌ترین موارد آنها بدین قرارند: کعبه و ویژگی‌های ظاهری و تعداد دفعات ساخت و ساز آن [۲۴]، حجرالاسود و ویژگی‌های ظاهری و پیشینه و فضیلت آن [۲۵]، رکن یمانی و فضیلت و رخدادهای تاریخی مربوط به آن [۲۶]، شاذروان و ویژگی‌های ظاهری و جواز طواف آن [۲۷]، حجر اسماعیل و‌اندازه و حدود و ویژگی‌های ظاهری آن و پیشینه تاریخی و تغییرها و نوسازی‌های آن [۲۸]، مقام ابراهیم و سبب ایستادن حضرت ابراهیم بر آن و‌اندازه و حدود و مسائل فقهی مربوط به آن و پیشینه تاریخی و تغییرهایی که گویا بر اثر سیل در آن پدید آمده‌اند [۲۹]، زمزمو چگونگی پیدایش این چشمه و تغییرهای تاریخی آن و نام‌هایش [۳۰]؛
مسجدالحرام و حدود آن و تغییرهایش و مباحثی از این دست که نخست هیچ دیوار و بنایی پیرامون آن نبوده است و مردم مکه برای بزرگداشتش دیوار و خانه‌هایی پیرامون آن ساخته‌اند [۳۱]، مَسْعی و حدود و طول آن و پاسخ به این اشکال فقهی که سعی از کارهای تعبدی است و باید در محل ویژه آن صورت بگیرد، در حالی که بعضی از قسمت‌های مَسْعی در حال حاضر با دوران پیامبر(ص) متفاوت است [۳۲]، مکه و تاریخ و حدود و نام‌هایش و هشت نام قرآنی آن [۳۳]، حرم و سبب نام‌گذاری آن، حدود جغرافیایی حرم و علامات و انصاب آن [۳۴]، عرفه و حدود آن [۳۵]، منا و حدود و‌اندازه آن، جمرات و موضع آن و حکم فقهی رمی جمرات، محصّب و محدوده و نام‌های آن [۳۶]، و نیز ملحقات شامل جهات قبله دیگر کشورها، مختصری از زندگی پیامبر(ص)، و ایمان اجدادش. [۳۷]
چاپ های کتاب
محمد جواد جلالی و خالد غفوری کتاب را با بهره‌گیری از نسخه‌ای خطی که با نسخه معتبر خطی مؤلف مقابله شده، تصحیح کرده و در 344 صفحه و قطع وزیری به سال (1425ق.) در انتشارات مشعر به چاپ رسانده‌اند.
پانویس
- ↑ . نک: الکنی و الالقاب، ج2، ص70.
- ↑ . نک: الفوائد الرجالیه، ج1، ص66، «مقدمه.
- ↑ ریحانة الادب، ج1، ص234.
- ↑ . نک: مکارم الآثار، ج2، ص416.
- ↑ . نک: الفوائد الرجالیه، ج1، ص43، «مقدمه.
- ↑ اعیان الشیعه، ج10، ص159.
- ↑ . نک: روضات الجنات، ج7، ص202.
- ↑ اعیان الشیعه، ج1، ص159-160.
- ↑ . نک: مکارم الآثار، ج2، ص417.
- ↑ تحفة الکرام، ص12-13، «مقدمه.
- ↑ . نک: الذریعه، ج21، ص81.
- ↑ الفوائد الرجالیه، ج1، ص94-95، «مقدمه.
- ↑ مکارم الآثار، ج2، ص419-421.
- ↑ . اعیان الشیعه، ج10، ص160.
- ↑ . اعیان الشیعه، ج10، ص163.
- ↑ مکارم الآثار، ج2، ص426.
- ↑ تحفةالکرامة، ص48، 51، 53، 202
- ↑ تحفةالکرامة، ص45
- ↑ تحفةالکرامة، ص41، 88، 91
- ↑ تحفةالکرامة، ص143-144، 155
- ↑ تحفةالکرامة، ص50، 56، 209
- ↑ تحفةالکرامة، ص176
- ↑ تحفةالکرامة، ص181-182
- ↑ تحفةالکرامة، ص41-124.
- ↑ تحفةالکرامة، ص127-136
- ↑ تحفةالکرامة، ص139-140
- ↑ تحفةالکرامة، ص149-152
- ↑ تحفةالکرامة، ص165-168
- ↑ تحفةالکرامة، ص179-184.
- ↑ تحفةالکرامة، ص187-196
- ↑ تحفةالکرامة، ص199-214
- ↑ تحفةالکرامة، ص217-226
- ↑ تحفةالکرامة، ص229-234
- ↑ تحفةالکرامة، ص235-243
- ↑ تحفةالکرامة، ص245-250
- ↑ تحفةالکرامة، ص253-264
- ↑ تحفةالکرامة، ص293-300
منابع
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت‌الله الحرام.
*اعیان الشیعه: محسن امین (م. 1371ق.) ، به کوشش حسن امین، بیروت، دار التعارف، 1403ق؛
*الذریعة الی تصانیف الشیعه: آقا بزرگ تهرانی (م. 1348ش.) ، بیروت، دار الاضواء، 1403ق؛
*روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات: محمد باقر خوانساری (م. 1313ق.) ، تهران، اسماعیلیان، 1392ق؛
*ریحانة الادب: محمد علی مدرس تبریزی (م. 1333ق.) ، تهران، خیام، 1369ش؛
*الفوائد الرجالیه: محمد مهدی بحر العلوم (م. 1212ق.) ، به کوشش محمد صادق و حسین، تهران، مکتبة الصادق، 1363ش؛
*الکنی و الالقاب: شیخ عباس قمی (م. 1359ق.) ، تهران، مکتبة الصدر، 1397ق؛
*مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار: محمد علی حبیب‌آبادی (م. 1396ق.) ، اصفهان، نفائس مخطوطات، 1337ق.