طواف وداع
طواف وِداع طوافی است که حاجی پس از اتمام مناسک حج و هنگام بیرون آمدن از مکه انجام می‌دهد و آخرین عمل او در مکه است. به نظر شیعه و سنی طواف وداع برای کسی که ساکن مکه است، جایز نیست. در برخی روایات شیعه، انجام طواف وداع از سوی اهل سنت، به‌منزله طواف نساء دانسته شده که پس از آن، همسر مُحرم بر او حلال می‌شود. فقیهان شیعه طواف وداع را در حج واجب و عمره مستحب می‌دانند. بنابر نظر فقهای امامیه انجام طواف وداع و هرگونه طواف دیگر بر حائض حرام است.
| عمره تمتع |
| ۱ شوال تا ۹ ذوالحجه |
| احرام در میقات • طواف • نماز طواف • سعی • تقصیر |
| حج |
| نهم ذوالحجه |
| احرام در مکه • وقوف در عرفات |
| شب دهم |
| وقوف در مشعر |
| روز دهم |
| رمی جمره عقبه • قربانی • حلق یا تقصیر |
| شب یازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز یازدهم |
| رمی جمرات سه‌گانه |
| شب دوازدهم |
| بیتوته در منا |
| روز دوازدهم |
| رمی جمرات • طواف زیارت • نماز طواف • سعی • طواف نساء • نماز طواف نساء |
مفهوم‌شناسی ویرایش
طواف وداع، طوافی است که حاجی پس از اتمام مناسک حج و هنگام بیرون آمدن از مکه انجام می‌دهد و آخرین عمل او در مکه است.[۱] این طواف را از آن جهت وداع گویند که گویا با این طواف از مکه و مسجدالحرام خداحافظی و وداع می‌نماید.[۲] طواف در لغت به معنای احاطه کردن[۳] و دور چیزی چرخیدن،[۴] و در اصطلاح هفت دور چرخیدن دور کعبه در مسجدالحرام است، که یکی از اعمال حج و عمره دانسته شده است.[۵]
طواف وداع برای ساکنان مکه ویرایش
به نظر شیعه و سنی طواف وداع برای کسی که ساکن مکه است، مشروع نیست[۶] و در میان اهل سنت ادعای اجماع شده است که اهل مکه طواف وداع ندارند.[۷] اما در مورد ساکنان حرم اختلاف دیدگاه وجود دارد. برخی فقیهان امامیه تصریح نموده‌اند کسی که اراده خروج از مکه را دارد، هرچند در حرم باشد، می‌تواند طواف وداع انجام دهد[۸] ولی از دیدگاه اهل سنت، کسی که ساکن در حرم است را نیز اهل مکه دانسته و طواف وداع ندارد.[۹]
طواف وداع به‌منزله طواف نساء ویرایش
در فقه شیعه، آمیزش و التذاذ جنسی از همسر، که پس از احرام بر حج‌گزار حرام شده بود، پس از طواف نساء حلال می‌شود.[۱۰] همچنین در برخی روایات شیعه، طواف وداع از اهل سنت، به‌منزله طواف نساء دانسته شده که پس از آن، همسر مُحرم بر او حلال می‌شود.[۱۱]
طواف وداع نزد شیعیان مستحب است[۱۲] اما در مذاهب اهل سنت حنفی و حنبلی این طواف را واجب و شافعی در یکی از دو فتوای خود آن را واجب می‌داند.[۱۳] طواف وداع در مذهب مالکی نیز مانند شیعیان، مستحب است.[۱۴]
اعمال طواف وداع ویرایش
اعمال طواف وداع، همان اعمال طواف نساء است.
طواف وداع و نماز آن، با ساير طواف‌ها و نمازهاى آنها، جز در نيت تفاوتى ندارد؛ یعنی حاجی باید این عمل را به نيت طواف وداع و نماز طواف وداع بجا آورد.[۱۵]
در طواف واجب است حاجی هفت شوط به دور کعبه بگردد. طواف باید از گوشه‌ای از کعبه که حجرالاسود در آن قرار دارد آغاز شده و به همانجا تمام شود.[۱۶] واجب است طواف‌کننده، کعبه را در طرف چپ خود قرار دهد و در حال طواف رو به کعبه نباشد.[۱۷]
احکام ویرایش
فقیهان شیعه طواف وداع را در حج واجب و عمره مستحب شمرده‌اند.[۱۸] به نظر شیخ طوسی هیچ اختلافی بین فقهای شیعه در این موضوع نیست و ترک آن نیز موجب کفاره نخواهد شد.[۱۹] همچنین دعاها و آدابی نیز برای این طواف وارد شده است.[۲۰]
در احکام طواف وداع بین فقهای اهل سنت اختلاف است. بیشتر آنها، طواف وداع در حج تمتع را واجب دانسته[۲۱] به نظر آنها طواف وداع در این حج واجب بوده[۲۲] و آن را جزء مناسک نیز می‌دانند.[۲۳] هرچند بعضی از فقهای شافعی و حنبلی مانند نووی و ابن تیمیه آن را جزء مناسک نشمرده‌اند.[۲۴]
همچنین بنا بر نظر مذاهب حنفی، شافعی و حنبلی،اگر حاجی طواف وداع را که واجب است، ترک کند، جبران ترک طواف او، ذبح نمودن یک قربانی می‌باشد.[۲۵]
حائض و طواف وداع ویرایش
بنابر نظر فقهای امامیه انجام طواف وداع و هرگونه طواف دیگر بر حائض حرام است؛ زیرا هم طهارت ندارد و هم داخل شدن در مسجدالحرام بر او حرام می‌باشد.[۲۶]
اما به نظر مذاهب اهل‌سنت، زن حائض هیچگونه وظیفه‌ای ندارد و جائز است طواف وداع را ترک کند واز مکه خارج شود.[۲۷]
پانوشت ویرایش
- ↑ مؤسّسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ج۵، ص۲۳۰.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، ۱۳۵۱ش، ج۱، ص۳۸۱؛ «در مورد انواع طواف در حج از دیدگاه شیعه و اهل سنت توضیح دهید»، سایت پرسمان.
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۰۹ق، ج۷، ص۴۵۸.
- ↑ جوهری، الصحاح، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۳۹۶.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۳.
- ↑ شهید اول، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج۱، ص۴۶۹.
- ↑ الحسن، احکام طواف الوداع، ۱۴۱۶ق، ص۶۲.
- ↑ شهید اول، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج۱، ص۴۶۹.
- ↑ احکام طواف النساء، ص۷۳. به نقل از المجموع شرح المهذب، ج۸، ص۲۵۶.
- ↑ مناسك محشى، صص۵٠٨-۵٠۶.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۵، ص۲۵۳، ح۱۶.
- ↑ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۰.
- ↑ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۰.
- ↑ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۰.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۴.
- ↑ درسنامه مناسک حج، ص۳۵.
- ↑ الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، یوسف بن احمد بحرانی، ج۱۷، ص۳۳۸؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن نجفی، ج۲۰، ص۵۳؛ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۰.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ص۳۶۳.
- ↑ رجوع کنید به: ادعیه و آداب مکه مکرمه با ترجمه فارسی، مرکز تحقیقات حج، ۱۳۸۶ش، ص۱۷۶-۱۷۹.
- ↑ الحسن، احکام طواف الوداع، ۱۴۱۶ق، ص۱۱۵.
- ↑ نیل الأوطار، محمد بن علی شوکانی، ج۵، ص۱۷۱؛ نیز ر.ک: الفقه الاسلامی و ادلته، ج۳، ص۱۴۷؛ الفقه علی المذاهب الخمسة، ج۱، ص۲۳۰.
- ↑ الحسن، احکام طواف الوداع، ۱۴۱۶ق، ص۵۰.
- ↑ الحسن، احکام طواف الوداع، ۱۴۱۶ق، ص۵۴.
- ↑ زحیلی، الفقه الإسلامی و أدلته، ۱۴۰۹ق، ج ۳، ص ۱۴۷؛ فتح العزیز، ج ۷، ص ۴۱۳.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، ۱۳۵۱ش، ج۱، ص۳۳۱؛ حلبی، غنیة النزوع، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۳؛ مام خمینی، موسوعة الامام الخمینی، ج۳۱، مناسک حج، ص۱۱۲.
- ↑ شافعی، الأمّ،۱۴۰۳ق، ج ۲، ص ۲۴۳؛ سرخسی، المبسوط، ۱۴۱۴ق، ج ۴، ص ۴۱؛ ابن عابدین، حاشیه ابن عابدین، ۱۴۱۵ق، ج ۱، ص ۵۸۱.
منابع ویرایش
- الأمّ، محمد بن ادریس شافعی، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- تهذیب الاحکام، حسن بن علی شیخ طوسی، به تحقیق حسن خرسان، تهران، دارالکتب العلمیة، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.
- حاشیة رد المحتار علی الدر المختار، محمد امید عابدین، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- الصحاح، اسماعیل جوهری، به تحقیق احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- غنیة النزوع، حمزة بن علی بن زهرة حلبی، به تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۴۱۷ق.
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السّلام، مؤسّسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- الفقه الإسلامی و أدلته، وهبه زحیلی، دمشق، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، به تحقیق مهدی مخزمی، بی‌جا، دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
- المبسوط، محمد بن أحمد السرخسی، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- المبسوط فی فقه الامامیه، محمد بن حسن شیخ طوسی، به کوشش محمدباقر بهبودی و سیدمحمدتقی کشفی، تهران، مکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش.
- مناسك حج محشّى، قم، مركز تحقيقات حج، چاپ هفتم ، تابستان ۱۳۸۲ش.