سعی
سعی یکی از اعمال عمره مفرده و عمره تمتع و به معنای هفت بار پیمودن فاصلهٔ میان دو کوه صفا و مروه در مکه است. این عمل پس از نماز طواف و پس از تقصیر انجام می‌شود.
سعی از صفا آغاز شده و به مروه پایان می‌یابد و استراحت کردن میان این عمل جایز نیست. پیش از آغاز سعی، نوشیدن از آب زمزم و خواندن دعاهایی خاص مستحب است. یکی از مستحبات سعی، هروله در بخشی خاص از مسیر است.
مفهوم‌شناسی
سعی یکی از اعمال عمره مفرده و عمره تمتع است و به معنای هفت بار پیمودن فاصلهٔ میان دو کوه صفا و مروه است. سعی از واجبات حج و عمره است و بنابر رای فقهای امامی، از ارکان حج و عمره است.
به اعتقاد فقیهان اماميه[۱] و بیشتر فقیهان اهل سنت[۲]سعى ميان صفا و مروه، يکي از مناسک و واجبات حج و عمره[۳] است. همچنین به نظر فقیهان اماميه[۴]سعی از ارکان حج و عمره است.
زمان
به باور فقیهان اماميه[۵]و اهل سنت[۶]سعى بايد بعد از طواف و نماز آن، انجام شود و تقديم آن بر طواف جايز نيست.
به نظر فقهاي اماميه تأخير سعى از طواف و نماز آن، براى رفع خستگى يا تخفيف گرمى هوا، جايز است؛[۷] گرچه به نظر برخی احتياط، در عدم تأخير است[۸]یا بنابر احتياط واجب نباید بدون ضرورت تا شب تاخیر بیندازد.[۹]همچنین مشهور فقیهان امامیه با استناد به روایات از جمله صحيحه علاء بن زرين[۱۰]و اجماع برآنند که حج گزار نباید بدون ضرورت سعی را تا روز بعد به تاخیر اندازد.[۱۱]
واجبات
در تعداد واجبات سعي و موارد آن ميان فقیهان امامیه و اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد: برخي از فقیهان اماميه واجبات سعي را سه مورد (شروع از صفا، ختم به مروه و هفت شوط)[۱۲] ذکر کرده‌اند؛ عده‌اي با افزودن نيت، آنها را چهار مورد[۱۳]دانسته‌اند.
نیت
به باور فقیهان اماميه در سعی نیت واجب است[۱۴]و اخلال در آن چه عمدي و چه سهوي، سعی را باطل مي¬کند.[۱۵]
شروع از صفا و ختم به مروه
به نظر فقهاي شيعه[۱۶] و اهل سنت[۱۷] سعي بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود. [یادداشت ۱]
هفت مرتبه سعی کردن
به نظر فقیهان اماميه[۱۸]و اهل سنت[۱۹]سعی کننده باید بين صفا و مروه هفت مرتبه سعي کند.
توجه به صفا و مروه هنگام سعی
در حال سعی، وقتی که از صفا به مروه می‌رود باید رو به مروه باشد و نیز وقتی به‌طرف صفا برمی‌گردد باید رو به صفا باشد پس اگر عقب عقب حركت كند يا با پهلو به طرف صفا يا مروه حرکت كند، سعی او باطل است؛[۲۰]
موالات در اشواط سعي
گروهي از فقیهان اماميه[۲۱] قائل به عدم وجوب موالات شده اند.[۲۲] در مقابل، برخي ديگر[۲۳]بنابر احتياط قائل به لزوم آن شده اند، با این استدلال که سعي از جهت عرف یک عمل است که اجزاء متعدد دارد و رعایت موالات میان اجزای یک عمل لازم است.[۲۴]
به نظر مشهور فقیهان امامیه توقف و نشستن در اثنای سعی برای استراحت در صفا یا مروه و یا میان آن دو جایز است. دلیل این امر افزون بر اصل جواز، روایات متعددی از اهل بیت(ع) است.[۲۵]در مقابل در حدیثی از امام صادق(ع) نشستن در اثنای سعی به جز در صورت خستگی و مشقت زیاد منع شده است.[۲۶]برخی از فقیهان امامیه نیز با استناد به روایت یاد شده، نشستن هنگام سعی را در غیر صورت خستگی و مشقت جایز ندانسته اند،[۲۷]
همچنين فقیهان امامیه با استناد به روايات، قطع سعي براي اقامه نماز[۲۸] و قضاء حاجت خود يا غير را جایز شمرده اند.[۲۹]
سعی از راه متعارف
به اعتقاد فقهاي اماميه و اهل سنت سعي بايد از راه متعارف ميان صفا و مروه باشد.[۳۰] پس اگر از راه غيرمتعارف سعی کند، مانند این که از ميان مسجد الحرام به مروه رود يا به صفا بازگردد، مجزي نخواهد بود،[۳۱]
در مورد سعی از طبقات فوقانی بیشتر فقیهان امامیه گفته اند: در صورت احراز میان دو کوه بودن مکان یاد شده سعی صحیح است.[۳۲]برخی نیز طبقات یاد شده را خارج از فاصله میان دو کوه دانسته و سعی در آنها را جایز ندانسته اند.[۳۳]و از برخی فقیهان قول به جواز در این طبقات به طور مطلق نقل شده است.[۳۴]
در مورد طبقه زیرین نیز عده ای از فقیهان برآنند که در صورت احراز میان دو کوه بودن مکان یاد شده، سعی در آن جایز است.[۳۵]بسیاری از فقیهان نیز به صراحت میان دو کوه بودن مکان یاد شده را محرز دانسته و فتوای به جواز سعی در این مکان شده اند.[۳۶]
پیمودن همه مسافت میان صفا و مروه
به نظر فقیهان شیعه[۳۷]و اهل سنت[۳۸] در سعی میان صفا و مروه طی کردن همه مسافت میان صفا و مروه واجب است، از این رو اگر به اندازه یک قدم از مسافت یاد شده را سعی نکند سعی صحیح نخواهد بود. برخی از فقیهان امامیه در طی کردن مسافت یاد شده دقت عقلی را لازم دانسته[۳۹]و برخی این امر را بنا بر احتیاط لازم دانسته اند،[۴۰] اما عده ای دیگر دقت یاد شده را لازم ندانسته و برآنند که صدق عرفی پیمودن مسافت یاد شده کفایت می کند.[۴۱]
مستحبات پیش از آغاز سعی
برخی از مستحبات پس از طواف و پیش از آغاز سعی چنین است:
- نوشیدن از آب زمزم، ریخت مقداری از آن بر سر و صورت و خواندن این دعا: «اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً وَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ سُقْم؛ خدایا، این آب را بر من روزیِ گسترده، دانشی سودمند و شفا از هر بیماری قرار بده، که تو بر هر چیز توانایی.»
- رفتن بالای صفا، رو کردن به کعبه و حمد و ثنای الهی و یادکردن از نعمت‌های الهی.
- بالای صفا، هفت مرتبه تکرار هر یک از ذکرهای الله اکبر؛ الحمد لله و لا إله إلاّ الله.
- بالای صفا، سه بار تکرار کردن ذکر «لاٰ إِلٰهَ إِلاَّ اَللّٰهُ وَحْدَهُ لاٰ شَرِیکَ لَهُ، لَهُ اَلْمُلْکُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ، یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لاَ یَمُوتُ، بِیَدِهِ اَلْخَیْرُ وَ هُوَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛ شایسته پرستشی به‌جز خدا نیست، شریک ندارد، ملک و سپاس از آن اوست، او زنده می‌کند و می‌می‌راند و او زنده‌ای است که نمی‌میرد، خیر به دست او است و او به هر چیزی تواناست». پس از آن صلوات بر محمد و آل او صلوات و پس از آن صد بار تکرار هر کدام از این ذکرها: الله اکبر؛ الحمد لله؛ سبحان الله و لا اله الا الله.
مستحبات سعی
برخی از مستحبات سعی چنین است:
- خواندن دعاها و اذکاری خاص ار جمله صدبار تکرار هر کدام از این ذکرها: الله اکبر؛ لا اله إلاّ الله؛ الحمد لله؛ سبحان الله.
- برای مردان مستحب است، فاصله‌ای که با خط و چراغ سبزرنگ در مسیر سعی مشخص شده است هَروَله کند، یعنی کمی تندتر بروند و در وقت برگشتن نیز به همان ترتیب برگردند، ولی برای زن‌ها هروله کردن مستحب نیست.
- ↑ . المبسوط في فقه الإمامية؛ ج1، ص 307؛ شرائع الإسلام، ج1، ص179؛ منتهى المطلب، ج10، ص 414، 418، 427.
- ↑ . المجموع، ج8، ص 76-77؛ أحكام القرآن، ج1، ص118؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص45.
- ↑ . الخلاف، ج2، ص328-330؛ منتهى المطلب، ج10، ص427؛ أحكام القرآن، ج1، ص118
- ↑ . المبسوط فی الفقه الاسلامی، ج1، ص307-308؛ الخلاف، ج2، ص 328؛ تذکرة الفقهاء، ج8، ص136.
- ↑ . المبسوط فی الفقه الامامیه، ج1، ص361؛ السرائر، ج1، ص578؛ شرائع الإسلام، ج1، ص 203-204.
- ↑ .المجموع، ج8، ص 63،78؛ المبسوط، (سرخسی)، ج4، ص46؛ حاشية الدسوقي، ج2، ص34.
- ↑ . ر.ک: تذكرة الفقهاء، ج8، ص141؛ المعتمد فی شرح المناسک، ج5، ص81؛ مناسك حج(امام خمينى)، ص160.
- ↑ . مناسك حج (امام خمينى)، ص160.
- ↑ . مناسك حج (وحيد خراسانى)، ص176.
- ↑ . التهذيب الاحکام، ج 5، ص129؛ الاستبصار، ج2، ص229؛ الوسائل الشیعه، ج13، ص411.
- ↑ . منتهى المطلب، ج10، ص 424؛ تذكرة الفقهاء، ج8، ص141؛ مستند الشیعه، ج12، ص189.
- ↑ . الجمل و العقود، ص141؛ المهذب، ج1، ص239.
- ↑ . شرائع الإسلام، ج1، ص204؛ مدارک الاحکام، ج8، ص205-206؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص265.
- ↑ . تذكرة الفقهاء، ج8، ص132؛ شرائع الإسلام، ج1، ص204؛ الروضة البهية، ج2، ص 263.
- ↑ . تذكرة الفقهاء، ج8، ص 132؛ منتهى المطلب، ج10، ص406.
- ↑ . المبسوط(السرخسی)، ج1، ص: 362؛ شرائع الإسلام ، ج1، ص: 204؛ تذكرة الفقهاء، ج8، ص: 132.
- ↑ . المجموع، ج8، ص 70،78؛ المبسوط(سرخسی)، ج4، ص12،13؛ المغني، ج3،ص406.
- ↑ . المبسوط(سرخسی)، ج1، ص 362؛ مدارک الاحکام، ج8، ص207؛ الروضة البهية، ج2، ص263.
- ↑ . المجموع، ج8، ص 63،71؛ بدائع الصنائع، ج2، ص134؛ الفقه الاسلامی و أدلته، ج3، ص2229.
- ↑ . مدارك الأحكام، ج8، ص207؛ مستند الشيعة، ج12، ص170؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص 268.
- ↑ . تذكرة الفقهاء، ج8، ص141؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص411؛ مستند الشيعة، ج12، ص 185.
- ↑ . مستند الشيعة، ج12، ص185؛ ر.ک: المعتمد فی شرح المناسک، ج5، ص64 ،66.
- ↑ . الدروس الشرعیه، ج1، ص411؛ التهذیب فی مناسک الحج و العمره، ج3، ص88؛ مناسك حج (محشى)؛ ص336.
- ↑ . المعتمد فی شرح المناسک، ج5، ص64-66؛ التهذیب فی مناسک الحج و العمره، ج3، ص88؛ مناسك حج (محشى)، ص336.
- ↑ . مختلف الشیعه، ج4، ص214؛ الحدائق الناضره، ج16، ص273؛ سداد العباد، ص325-326.
- ↑ . الکافی، ج4، ص437؛ وسائل الشیعه، ج13، ص502.
- ↑ . مختلف الشیعه، ج4، ص214؛ کشف اللثام، ج6، ص28.
- ↑ . المبسوط في فقه الإمامية، ج1، ص362؛ مجمع الفائدة، ج7، ص169-170؛ المجموع، ج8، ص 65-78.
- ↑ . المبسوط في فقه الإمامية، ج1، ص362؛ مسالك الأفهام(شهید الثانی)، ج2، ص358-363؛ المجموع، ج8، ص65.
- ↑ . مستند الشيعة، ج12، ص170؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص 268؛ المجموع، ج8، ص76.
- ↑ . مستند الشيعة، ج12، ص 170؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص 268؛ جواهر الكلام، ج19، ص: 423.
- ↑ مجمع المسائل، ج1، ص487؛ تحریر الوسیله، ج1، ص437؛ منیة السائل، ص80.
- ↑ . درسنامه فقه و مناسک، ص85.
- ↑ . مناسک الحج، فیاض، ص184.
- ↑ . تحریر الوسیله، ج1، ص437؛ منیة السائل، ص80؛ تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ج5، ص24.
- ↑ . درسنامه فقه و مناسک، ص84.
- ↑ . جواهر الکلام، ج19، ص419؛ مهذب الاحکام ، ج14، ص128؛ مناسک الحج، سیستانی، ص171.
- ↑ . المجموع، ج8، ص69؛ اعانة الطالبین، ج2، ص328؛ کشاف القناع، ج2، ص566.
- ↑ . کتاب الحج، محقق داماد، ج3، ص607.
- ↑ . مناسک الحج، سیستانی، ص171.
- ↑ . سند العروة الوثقی، ج3، ص383؛ تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، ج5، ص15.
- ↑ یادآوری می‌شود، چون قسمتی از صفا و مروه را برداشته‌اند، بخشی از راه شیب‌دار و محوطه مسطح نیز جزء کوه حساب می‌شود، لذا همین‌که از بالای قسمت شیب‌دار، سعی را آغاز کنند صحیح است و رفتن بالای صخره‌ها لازم نیست و بر مروه نیز پس از بالا رفتن از قسمت شیب‌دار و رسیدن به قسمت مُسطح کافی است.