باب ابراهیم
باب ابراهیم(ع): از درهای دیوار غربی مسجدالحرام است. این باب در زمان مقتدر خلیفه عباسی در گسترش مسجدالحرام بنا نهاده شد. وجوهی مختلفی برای نامگذاری این باب به ابراهیم یاد شده که عبارتند از: این در، به حضرت ابراهیم(ع) نسبت داشته است، همچنین گفته‌اند ابراهیم خوزی ایرانی یا خیاطی به نام ابراهیم از اهالی اصفهان روبه‌روی آن می‌نشسته است. همچنین بیرون این باب، چاهی منسوب به حضرت ابراهیم بوده است. از ویژگی‌های این در، استجابت دعا در این مکان است. این درب در سال‌های متفاوت به دستور حاکمان بازسازی می‌شد. باب ابراهیم در گسترش اول دوران سعودی، برداشته شد.
معرفی اجمالی ویرایش
باب ابراهیم دومین در از دیوار غربی مسجدالحرام است که به سال‌های 306-307ق. در گسترش مسجدالحرام در دوره مقتدر خلیفه عباسی (حک: 295-320ق.) بنا نهاده شد.[۱] رفعت پاشا در گزارش سخن فاسی دچار اشتباه شده و سال ساخت آن را 376ق. گزارش کرده است.[۲] مقتدر در این گسترش، مسجدی در دار زبیده نزدیک دیوار غربی مسجدالحرام بنا نهاد و آن را به مسجدالحرام متصل کرد و باب ابراهیم را با یک ورودی و دو طاق[۳] جایگزین درهای بنی‌جمح و حناطین/ خیاطین[۴] ساخت که در دیوار غربی قرار داشتند و در این گسترش، داخل مسجد شده بودند.[۵]
وجه تسمیه ویرایش
وجوهی گوناگون برای نامگذاری این باب به ابراهیم یاد شده که از آن جمله، می‌توان به این موارد اشاره کرد: این در به حضرت ابراهیم(ع)[۶] نسبت داشته است. فاسی این نسبت را وهمی بیش نمی‌داند.[۷] نیز گفته‌اند ابراهیم خوزی ایرانی[۸] یا خیاطی به نام ابراهیم از اهالی اصفهان روبه‌روی آن می‌نشسته‌اند.[۹] همچنین بیرون این باب، چاهی منسوب به حضرت ابراهیم بوده است.[۱۰]
ویژگی ویرایش
گویند این در از مکان‌های استجابت دعا است.[۱۱] از این در به عنوان یکی از درهایی یاد کرده‌اند که حاجیان پس از موسم از آن بیرون می‌رفتند.[۱۲]
تاریخچه ویرایش
باب ابراهیم به سال 546ق. به دست محمد بن علی بن ابی‌منصور اصفهانی، وزیر زنگیان موصل و شام، تعمیر و بازسازی گشت و نام او بر این در ثبت شد.[۱۳] این باب در سده‌های 6 تا 8ق. بر اثر چند سیل آسیب دید.[۱۴]
در سده هفتم ق. از سمت داخلی و در سوی راست در، مناره‌ای با حالتی متفاوت، مستطیل‌شکل و محراب‌مانند قرار داشت که با گچبری‌های برجسته پوشیده شده بود.[۱۵] در سده هشتم ق. بر بالای این باب گنبدی بلند با گچبری‌های بسیار زیبا وجود داشت.[۱۶]
هنگامی که سلطان بَرسْبای چَرْکَسی (حک: 825-841ق.) از حکمرانان مملوکی مصر، دستور بستن درهای مسجدالحرام پس از اتمام موسم حج را به سال 830ق. صادر کرد، باب ابراهیم همراه سه درِ دیگر از این دستور مستثنا شد.[۱۷]
در حدود سال 917ق. باب ابراهیم به دستور سلطان قانصوه غوری (حک: 906-922ق.[۱۸] از حکمرانان مملوکی مصر، به دست خیربک معمار، بازسازی شد و طاقی محکم بر آن قرار دادند و قصری بر بالای آن ساختند که بعدها مکان اقامت رؤسای سادات گشت[۱۹] و در پیرامون آن، خانه‌هایی را وقف فقیران کردند.[۲۰] در سمت راست این در، آیه وَعَلَی اللهِ فَتَوَکَّلُوا اِن کُنتُم مُؤمِنِینَ (سوره مائده، 23) و در سمت چپ، عبارت «امَر بعمارة هذا البابِ المعظم السلطانُ الملِک الاشرفُ ابوالنصر قانصوه الغوری» نقش بسته بود.[۲۱] باسلامه عبارت سمت چپ را چنین گزارش کرده است: «امر بعمارة هذا الباب المعظم مالکُ الممالکِ السلطانیه».[۲۲]
قانصوه همچنین وضوخانه‌ای بیرون از این در بنا نهاد[۲۳] که به سال 980ق. به دستور شریف محمد ابونُمِی (م. 993ق.) بسته شد.[۲۴] باب ابراهیم در گسترش اول دوران سعودی (1406ق.) برداشته شد.[۲۵]
پیوند به بیرون ویرایش
پانویس ویرایش
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص92؛ شفاء الغرام، ج1، ص300، 315.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص239؛ قس: اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص92؛ شفاء الغرام، ج1، ص300، 315.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص300؛ تاریخ مکة المشرفه، ص158.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص195؛ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص92.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص300؛ اتحاف الوری، ج2، ص366؛ تحصیل المرام، ج1، ص355.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص75.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص315.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص377.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص315؛ تاریخ مکة المشرفه، ص158؛ تحصیل المرام، ج1، ص385.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص74-76؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص379؛ تحصیل المرام، ج2، ص636.
- ↑ العقد الثمین، ج1، ص243؛ تحصیل المرام، ج2، ص587.
- ↑ العقد الثمین، ج1، ص269.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ص291.
- ↑ اتحاف الوری، ج2، ص563؛ ج3، ص212، 589؛ ج4، ص370؛ الزهور المقتطفه، ص218-221.
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص74.
- ↑ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص378-379.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص424-425.
- ↑ نهر الذهب، ج3، ص192.
- ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ج2، ص753.
- ↑ تحصیل المرام، ج1، ص385؛ التاریخ القویم، ج4، ص565-566.
- ↑ مرآة الحرمین، ج1، ص233؛ تاریخ عمارة المسجدالحرام، ص127-128.
- ↑ تاریخ عمارة المسجدالحرام، ص128.
- ↑ الارج المسکی، ص95؛ مرآة الحرمین، ج1، ص241.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص565-566.
- ↑ نک: منائح الکرم، ج3، ص104؛ تاریخ مکه، ص241.
منابع ویرایش
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل باب ابراهيم.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش شلتوت، مکتبة الخانجی، 1404ق؛
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
- الارج المسکی فی تاریخ المکی: علی بن عبدالقادر الطبری (م. 1070ق.)، به کوشش الجمال، مکه، المکتبة التجاریه، 1416ق؛
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، 1400ق؛
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛
- تاریخ مکه: احمد السباعی (م. 1404ق.)، نادی مکة الثقافی، 1404ق؛
- تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. 1321ق.)، مکه، به کوشش ابن دهیش، 1424ق؛
- رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. 779ق.)، رباط، آکادیمیة المملکة المغربیه، 1417ق؛
- رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. 614ق.)، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م؛
- الزهور المقتطفه من تاریخ مکة المشرفه: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1418ق؛
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛
- العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، 1406ق؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، قم، المطبعة العلمیه، 1344ق؛
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، 1419ق؛
- موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. 1290ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، 1424ق؛
- نهر الذهب فی تاریخ حلب: کامل بن حسین الحلبی الغزی (م. 1351ق.)، به کوشش شوقی و الفاخوری، حلب، دار القلم، 1419ق.