سفرنامه مکه معظمه میرزا حسین‌خان مصباح‌السلطنه (کتاب)
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | حسین خان مصباح السلطنه |
| تصحیح | رضا تقی‌زاده نائینی |
| تاریخ نگارش | 1295 قمری |
| محتوا | |
| موضوع | سفرنامه حج |
| زبان | فارسی |
| نشر | |
| تعداد صفحات | 116 |
| قطع | رقعی |
| ناشر | پژوهشکده حج و زیارت - نشر مشعر |
| رده‌بندی کنگره | DS207 |
| رده‌بندی دیویی | 915/38043 |
سفرنامه مکه معظمه حسین خان مصباح‌السلطنه سفرنامه نویسنده است از سفر او به حج در سال 1295 قمری. او برای سفر به مکه از شمال ایران از طریق دریایی به شهرهای ساحلی شرق دریای خزر و سپس از شهرهای قلمرو امپراتوری روسیه، استانبول و سپس به اسکندریه و از آنجا با کشتی به جده و سپس مکه رفت. سفرنامه او شامل شرح دیده‌هایش در طول این سفر است. سفرنامه او همچنین شامل مقدمه ای در تاریخ کانال سوئز از عصر باستان تا عصر نویسنده است. این سفرنامه با تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی، توسط پژوهشکده حج و زیارت در سال 1403 شمسی به چاپ رسیده است.
نویسنده سفرنامه
محمد حسین بن مسعود انصاری (درگذشت ۱۳۱۲ق.) مشهور به میرزا حسین خان مصباح اللسلطنه نوه دختری فتحعلی‌شاه بود فرزند شاه بیگم ملقب به ضیاء السلطنه بود.[۱] پدرش مسعود انصاری از صاحب منصبان عصر قاجار در دستگاه روابط خارجی بود و خود او نیز از سال 1306 قمری چندین سال کنسول ایران در بمبئی بود.[۲] او که به زبان ترجمه تسلط داشت به مترجم السلطنه نیز شهرت داشت.[۳]
آثار مصباح‌السلطنه
مصباح السلطنه آثاری در آموزش زبان فارسی نگاشت و گفته شده که از علاقه‌مندان به اصلاح خط فارسی بود.[۴] از جمله آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد[۵]:
- تسهیل التعلیم (در آموزش الفبا)، تنبیه الصبیان (در قواعد زبان فارسی)
- مفتاح اللسان العرب لمدارس العلم و الادب (در آموزش عربی به فارسی‌زبانان)
- شرح اُلنِدُرف ( ترجمه کتاب هاینریش اولندروف در آموزش زبان فرانسه)
- نجوم الهند (تاریخ هند) برخی این کتاب را اثر پسر مصباح السلطنه می‌دانند. [۶]
محتوای سفرنامه
مصباح اللسلطنه به همراه خانواده‌اش از جمله مبرادرش میرزا حسن‌خان نایب الوزاره، در سال 1295 قمری از طهران به قصد سفر حج حرکت کرد. او از مسیر شمال ایران، قفقاز، استنابول، مصر به مکه رسید. مصباح السلطنه در مسیر سفرش از کرج، قزون، پاچنار، طارم، منجیل، رودبار گذشت و از بندر انزلی با کشتی از شهرهای باکو، دربند، پتروفکسی، حاجی ترخان گذشت و به سریتسین در قفقاز شمالی در قلمرو امپراتوری روسیه رفت. از آنجا با قطار به کورسک، کیف، ژیمریکا و ادوسا رفت و از آنجا با کشتی به استنابول سفر کرد. بار دیگر با کشتی از در دریای مدیترانه به اسکندریه در مصر رفت و از مصر از طریق کانال سوئز با کشتی به جده و از آنجا به مکه سفر کرد.[۷] سفرنامه مصباح اللسطنه شامل توصیف مختصر این شهرها و شرح دیده‌هایش در طول سفر است. او در سفرنامه‌اش شیوه شهرسازی شهرها و اندازه خیابان‌ها را توصیف کرده است،[۸] از وسایل حمل و نقل گزارش کرده،[۹] گاهی اخلاق و رفتار مردمان را توصیف کرده [۱۰] و از دیدارهایش با ایرانیان ساکن این شهرها[۱۱] یاد کرده و نیز مخارج و کرایه وسایل حمل و نقل [۱۲] را توصیف کرده است.
مصباح السلطنه در بازگشت از مکه به مدینه رفته و از آنجا برای انجام کاری مهم از طریق دریای سرخ به مصر و استانبول سفر کرده است. این سفرنامه با توصیف شهر استانبول به پایان می‌رسد. [۱۳]
درباره کانال سوئز
سفرنامه مصباح السلطنه مقدمه‌ای دارد در تاریخ کانال سوئز از دوران فراعه مصر تا داریوش هخامنشی و خلفای عباسی. او در نگارش این مقدمه از منابع تاریخی استفاده کرده است. نویسنده در این بخش گزارشی از تلاش‌ها برای حفر کانال سوئز در طول تاریخ ارائه کرده است. [۱۴]
اطلاعات نشر
این کتاب با تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی به همت پژوهشکده حج و زیارت در ۱۱۶ صفحه به سال 1403 شمسی توسط انتشارات مشعر منتشر شده است. مصحح کتاب در مقدمه به معرفی زندگی‌نامه نویسنده و آثار دیگر او پرداخته است. این مقدمه همچنین شامل تصویر صفحاتی از نسخه خطی سفرنامه و نیز تصویر صفحاتی از آثار دیگر مصباح اللسطنه است. [۱۵]
پانویس
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص 9
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص 10
- ↑ سفرنامه مکه معظمهُ ص 10
- ↑ سفرنامه مکه معظمهُ ص 12
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص 12-16
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص16
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص26-27
- ↑ برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص64 و 76
- ↑ برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص76
- ↑ برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص66 و 71
- ↑ برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، 69
- ↑ برای نمونه: سفرنامه مکه معظمه، ص90
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص28
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص37-46
- ↑ سفرنامه مکه معظمه، ص19-36
منابع
سفرنامه مکه معظمه، حاج میرزا حسین خان مصباح السلطنه، تصحیح رضا تقی‌زاده نائینی، تهران، مشعر، 1403