عمر بن عبدالعزیز
عُمَر بن عَبدالعَزیز (۶۲ ـ ۱۰۱ق) هشتمین خلیفه اموی است که از سال ۹۹ تا ۱۰۱ق خلافت کرد. وی پیش از خلافت، ولایت مدینه را در زمان ولید بن عبدالملک بر عهده داشت. از عمر بن عبدالعزیز به عنوان خلیفه‌ای عادل و درستکار یاد می‌شود که بر خلاف دیگر خلفای بنی‌امیه حکومت می‌کرد. عمر بن عبدالعزیز در دوران خلافت رفتار خوبی با شیعیان و خاندانِ اهل‌بیت(ع) داشت. او فدک را به فرزندان حضرت فاطمه(س) بازگرداند و دشنام به امام علی(ع) بر منابر را منع کرد.
در زمانی که عمر بن عبدالعزیز از سوی ولید بن عبدالملک حاکم مدینه بود، به دستور ولید امر توسعه مسجدالنبی را برعهده گرفت و مسجد را توسعه داد. توسعه جدید در سمت شرق، غرب و شمال صورت گرفت و خانه‌های پیامبر(ص) در جوار مسجد خراب و به مسجد النبی اضافه شد. گفته شده او بیش از دو هزار متر مربع به مسجد اضافه کرد. همچنین در دوران ولایت او بر مدینه تمامی مساجدی که پیامبر در آن نماز خوانده بود به دستور وی بازسازی شد.
زندگی و خلافت
عمر بن عبدالعزیز در سال ۶۲ق متولد شد.[۱] او در زمان خلافت ولید بن عبدالملک (خلافت: ۸۶ تا ۹۶ق)، در سال ۸۷ق در ۲۵ سالگی به ولایت مدینه منصوب شد؛[۲] اما در سال ۹۳ قمری بنا به درخواست حجاج بن یوسف از حکومت مدینه برکنار شد.[۳]
عمر بن عبدالعزیز که از سوی سلیمان بن عبدالملک به جانشینی منصوب شده بود[۴] در سال ۹۹ق به خلافت رسید.[۵] وی را فردی صالح، ظلم‌ستیز و عادل توصیف کرده‌اند که می‌خواسته در خلافت شیوه خلفای راشدین را احیا کند.[۶] از عمر همواره به نیکی یاد می‌شود[۷] و او را متفاوت با سایر خلفای اموی دانسته‌اند.[۸] گفته شده عمر در دوران خلافت سعی می‌کرد به ارزش‌های جامعه اسلامی توجه کند و از زور و استبداد پرهیز کند.[۹] وی پس از دو سال و پنج ماه خلافت دز سال ۱۰۱ق درگذشت و در منطقه حمص در سوریه دفن شد.[۱۰]
رفتار با شیعیان
عمر بن عبدالعزیز در دوران خلافت خود رفتار خوبی با شیعیان داشت.[۱۱] از جمله اقدامات عمر این بود که سنت دشنام‌دادن به حضرت علی(ع) در خطبه‌ها که معاویه آن را ترویج کرده بود حذف کرد.[۱۲] عمر همچنین مزرعه فدک را که از آن فاطمیان بود به آنان بازگرداند.[۱۳]در روایتی، امام باقر(ع) او را نجیب بنی‌امیه توصیف کرده است.[۱۴]
بازسازی مسجدالنبی
در زمان خلافت ولید بن عبدالملک و آنگاه که عمر بن عبد العزیز از طرف وی حکومت مدینه را داشت، توسعه نسبتاً زیادی در مساحت مسجد النبی و بنای آن داده شد.[۱۵] توسعه جدید در سمت شرق، غرب و شمال صورت گرفت. وی بقایای خانه‌های همسران پیامبر(ص) و خانهٔ فاطمه(س) و سایر خانه‌های چسبیده به مسجد را خرید و بر مسجد افزود. مجموع افزوده‌های او ۲۳۷۰ متر مربع بود که مساحت مسجد را به۶۹۵۰ مترمربع رسانید.[۱۶] مسجد دارای یک صحن میانی در وسط و رواق‌هایی در اطراف بود که با ستون‌های زیادی سرِ پا نگه داشته می‌شد.[۱۷] در بنای جدید، افزون بر مستحکم ساختن دیوارها، سقف را نیز تا ۱۲ متر بالا بردند و دو سقف با فاصله بنا کردند تا در صورت آمدن باران و نفوذ آن از سقف اول، سقف دوم مانع از رسیدن آب به مسجد باشد.[۱۸]
بازسازی مساجد مدینه
عمر بن عبدالعزیز به دستور ولید بن عبدالملک تصمیم گرفت تمامی مساجدی را که پیامبر در آن نماز خوانده بود بازسازی کند.[۱۹] از جمله این مساجد، مسجد قبا بود که وی دستور داد بنای اولیه خراب شود و ساختمانی نو ساخت.[۲۰] مسجد بنی قریظه، مسجد غمامه، مسجد امام علی، مسجد قبلتین و مسجد ذباب برخی از مساجدی است که در دوره ولایت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه بازسازی شد.[۲۱]
پانویس
- ↑ الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۵۵.
- ↑ تاریخ الأمم و الملوک، ج۶، ص۴۲۷؛ الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۵۵.
- ↑ سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز، ص۴۱؛ تاریخ الأمم و الملوک، طبری، ج۶، ص۴۸۱؛ تاريخ الخلفاء، ص۲۷۱.
- ↑ تاریخ تحلیلی اسلام، ص۲۳۰.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۳.
- ↑ سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز، ص۸۷؛ بامداد اسلام، ص۱۴۹.
- ↑ تاريخ الخلفاء، ص۲۷۰ و ص۲۷۴.
- ↑ «اصلاحات عمربن عبدالعزیز و تأثیر آن بر وضعیت شیعیان»، ص۲۳۷.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۴. ص۶۵۸.
- ↑ تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۵۶۵ و ص۵۶۶.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۶؛ بامداد اسلام، ص۱۴۹.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۱۸۴؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵؛ فتوح البلدان، ص۴۱.
- ↑ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۴۳۶؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۴.
- ↑ تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۲۱.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، ص۲۴۵.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۴۶.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۳۴.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۸۷.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۰۲، ص۳۱۷، ص۳۲۰، ص۳۳۴، ص۳۳۵.
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- «اصلاحات عمربن عبدالعزیز و تأثیر آن بر وضعیت شیعیان»، امینی، فاطمه، و سجاد دادفر، شیعه‌پژوهی، شماره ۲۳، ۱۴۰۱ش.
- بامداد اسلام، زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۲ش.
- تاریخ الأمم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، بیروت، مطبعة المرتضویة، بی‌تا.
- تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، سید جعفر، تهران، علمی و فرهنگی و مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۲ش.
- تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، جعفریان، رسول، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
- تاريخ الخلفاء، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- تاریخ یعقوبی، یعقوبی، احمد بن اسحاق، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- تذکرة الحفاظ، ذهبی، محمد بن احمد، بیروت، دار الکتب العلمية، بی‌تا.
- سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز، ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، بیروت، دارالکتب العلمية، ۱۴۰۴ق.
- الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، بیروت، مؤسسة المعارف، ۱۴۰۷ق.
- مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن حسین، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.