عمر بن عبدالعزیز
عُمَر بن عَبدالعَزیز (۶۲ ـ ۱۰۱ق) هشتمین خلیفه اموی است که از سال ۹۹ تا ۱۰۱ قمری خلافت کرد. وی پیش از خلافت، ولایت مدینه را در زمان ولید بن عبدالملک بر عهده داشت. از عمر بن عبدالعزیز به عنوان خلیفه‌ای عادل و درستکار یاد می‌شود که بر خلاف دیگر خلفای بنی‌امیه حکومت می‌کرد. عمر بن عبدالعزیز در دوران خلافت رفتار خوبی با شیعیان و خاندانِ اهل‌بیت(ع) داشت. او فدک را به فرزندان حضرت فاطمه(س) بازگرداند و دشنام به امام علی(ع) بر منابر را منع کرد.
در زمانی که عمر بن عبدالعزیز از سوی ولید بن عبدالملک حاکم مدینه بود، به دستور ولید امر مسجدالنبی را توسعه داد و بازسازی کرد. توسعه جدید در سمت شرق، غرب و شمال صورت گرفت و خانه‌های همسران پیامبر(ص) در جوار مسجد خراب و به مسجدالنبی اضافه شد. گفته شده او بیش از دو هزار متر مربع به مسجد اضافه کرد. همچنین در دوران ولایت او بر مدینه در مکان‌های گوناگون نماز پیامبر(ص) در مدینه مسجدهایی ساخته شد.
زندگی و خلافت
عمر بن عبدالعزیز در سال ۶۲ق متولد شد.[۱] او در زمان خلافت ولید بن عبدالملک (خلافت: ۸۶ تا ۹۶ق)، در سال ۸۷ق در ۲۵ سالگی به ولایت مدینه منصوب شد؛[۲] اما در سال ۹۳ قمری بنا به درخواست حجاج بن یوسف از حکومت مدینه برکنار شد.[۳]
عمر بن عبدالعزیز که از سوی سلیمان بن عبدالملک به جانشینی منصوب شده بود[۴] در سال ۹۹ق به خلافت رسید.[۵] از او به نیکی یاد شده[۶] و وی را فردی صالح، ظلم‌ستیز و عادل توصیف کرده‌اند که می‌خواسته در خلافت شیوه خلفای راشدین را احیا کند.[۷] [۸][۹] وی پس از دو سال و پنج ماه خلافت دز سال ۱۰۱ قمری درگذشت و در شهر حمص سوریه دفن شد.[۱۰]
رفتار با شیعیان
عمر بن عبدالعزیز در دوران خلافت خود رفتار خوبی با شیعیان داشت.[۱۱] او سنت دشنام‌دادن به حضرت علی(ع) در خطبه‌ها را ،که معاویه ترویج کرده بود، حذف کرد.[۱۲] عمر همچنین مزرعه فدک را که از آن فرزندان فاطمه بود به آنان بازگرداند.[۱۳]در روایتی، امام باقر(ع) او را نجیب بنی‌امیه توصیف کرده است.[۱۴]
بازسازی مسجدالنبی
در زمان خلافت ولید بن عبدالملک و آنگاه که عمر بن عبد العزیز از طرف وی حکومت مدینه را داشت، توسعه نسبتاً زیادی در مساحت مسجد النبی و بنای آن داده شد.[۱۵] توسعه جدید در سمت شرق، غرب و شمال صورت گرفت. وی بقایای خانه‌های همسران پیامبر(ص) و خانهٔ فاطمه(س) و سایر خانه‌های چسبیده به مسجد را خرید و بر مسجد افزود[۱۶] گفته شده که در این بازسازی مساحت مسجد به ابعاد 200 در 200 ذراع (۱۰۰ در ۱۰۰ متر مربع) گسترش یافت.[۱۷] پوشش و تزیین دیوارهای این دوره که آن را از دوره‌های دیگر متمایز می‌کند، از مرمر، طلا، کاشی‌های معرق و نقوش درخت و شاخ و برگ آن بود.[۱۸] در بنای جدید، افزون بر مستحکم ساختن دیوارها، سقف را نیز تا ۱۲ متر بالا بردند و دو سقف با فاصله بنا کردند تا در صورت آمدن باران و نفوذ آن از سقف اول، سقف دوم مانع از رسیدن آب به مسجد باشد.[۱۹]
بازسازی مساجد مدینه
عمر بن عبدالعزیز به دستور ولید بن عبدالملک در همه مکان‌هایی که پیامبر در آن‌ها نماز خوانده بود مسجد ساخت. گفته شده که او نخستین بار از سنگ‌های منقوش در ساخت مسجدها استفاده کرد و نخستین بار محراب توخالی (مجوَّف) برای مسجدها ساخت.[۲۰] او همچنین مساجد موجود در مدینه را بازسازی کرد. از جمله در زمان او بنای اولیه مسجد قبا خراب و ساختمانی نو برای آن ساخته شد.[۲۱] مسجد بنی قریظه، مسجد غمامه،[۲۲]مسجد امام علی،[۲۳] مسجد قبلتین و مسجد ذباب[۲۴] برخی از مساجدی است که در دوره ولایت عمر بن عبدالعزیز بر مدینه بازسازی شد.[۲۵]
پانویس
- ↑ الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۵۵.
- ↑ تاریخ الأمم و الملوک، ج۶، ص۴۲۷؛ الطبقات الکبری، ج۵، ص۲۵۵.
- ↑ سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز، ص۴۱؛ تاریخ الأمم و الملوک، طبری، ج۶، ص۴۸۱؛ تاريخ الخلفاء، ص۲۷۱.
- ↑ تاریخ تحلیلی اسلام، ص۲۳۰.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۳.
- ↑ تاريخ الخلفاء، ص۲۷۰ و ص۲۷۴.
- ↑ سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز، ص۸۷؛ بامداد اسلام، ص۱۴۹.
- ↑ «اصلاحات عمربن عبدالعزیز و تأثیر آن بر وضعیت شیعیان»، ص۲۳۷.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۴. ص۶۵۸.
- ↑ تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۵۶۵ و ص۵۶۶.
- ↑ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۶۵۶؛ بامداد اسلام، ص۱۴۹.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۱۸۴؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۵؛ فتوح البلدان، ص۴۱.
- ↑ تذکرة الحفاظ، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ تاریخ الامم و الملوک، ج۶، ص۴۳۶؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۴.
- ↑ وفاء الوفا، ج۲، ص۲۶۲؛ المدینه المنوره، ص۶۷ و ص۶۸.
- ↑ المدینه المنوره، ص۸۶.
- ↑ المدینه المنوره، ص۷۰.
- ↑ المدینه المنوره، ص۷۱.
- ↑ تاریخ المدینه المنوره، ج۱، ص 74؛ المساجد الاثریه، ص13
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۸۷.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۲۲.
- ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۱۲۳.
- ↑ وفاء الوفا، ج۳، ۲۰۲.
- ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۰۲، ص۳۱۷، ص۳۲۰، ص۳۳۴، ص۳۳۵.
منابع
- آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- «اصلاحات عمربن عبدالعزیز و تأثیر آن بر وضعیت شیعیان»، امینی، فاطمه، و سجاد دادفر، شیعه‌پژوهی، شماره ۲۳، ۱۴۰۱ش.
- المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری، صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م.
- بامداد اسلام، زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۲ش.
- تاریخ الأمم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، بیروت، مطبعة المرتضویة، بی‌تا.
- تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، سید جعفر، تهران، علمی و فرهنگی و مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۲ش.
- تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، جعفریان، رسول، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
- تاريخ الخلفاء، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- تاریخ یعقوبی، یعقوبی، احمد بن اسحاق، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- تذکرة الحفاظ، ذهبی، محمد بن احمد، بیروت، دار الکتب العلمية، بی‌تا.
- سيرة و مناقب عمر بن عبدالعزيز، ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، بیروت، دارالکتب العلمية، ۱۴۰۴ق.
- الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- فتوح البلدان، بلاذری، احمد بن یحیی، بیروت، مؤسسة المعارف، ۱۴۰۷ق.
- مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن حسین، قم، مؤسسة دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
- وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى، السمهودى، نورالدين على، بيروت، داراحياء التراث العربى، ١٩٩۵م.