در کعبه
باب الکعبه: در و درگاه کعبه در سمت شرقی کعبه میان رکن عراقی و رکن حجر و در فاصله حدود یک متری حجرالاسود قرار دارد. از زمان نخستین در برای کعبه اطلاع دقیقی در دست نیست ولی برخی ساخت نخستین در را به زمان بازسازی کعبه به دست جرهم نسبت دادهاند، عدهای هم قائلند، اسعد بن ملکی کرب حمیری، سازنده نخستین در و قفل و کلید کعبه بوده است. تاریخنویسان گزارشهای مفصلی از این باب در گزارشات خود آوردهاند، از جمله اندازه در، جنس در، نقوش در، طلاکاریهای باب، مقدار طلاهایی که در باب به کار رفته، افراد و حاکمانی که این باب را طلاکاری کردهاند و همچنین موقعیتهایی که طلاهای باب به دلایلی کنده شده است، و همچنین افرادی که در جدید برای کعبه ساختهاند را در گزارشها آوردهاند. در سال ۱۳۹۷ق. ملک خالد بن عبدالعزیز، به علت فرسودگی باب الکعبه، دستور داد دری جدید از طلا با عیار بسیار بالا بسازند که مشخصات کامل آن در گزارشها آمده است. فضیلتهایی برای این باب در روایات آمده است که تفصیل آن خواهد آمد.
موقعیت باب
باب الکعبه نام دری است که در دیوار شرقی کعبه میان رکن عراقی و رکن حجر و در فاصله حدود یک متری حجرالاسود قرار دارد. از هنگام ساخت نخستین در برای کعبه، آگاهی دقیقی در دست نیست. برخی از رویدادها مانند نماز خواندن حضرت آدم(ع) برابر باب الکعبه و نیز نماز خواندن بر جنازه او در برابر این در، [۱] از وجود درگاهی در ساختمان کعبه از همان آغاز ساخت آن حکایت دارد.
نخستین باب
به گزارشی، نخستین در را انوش بن شیث بن آدم از سنگ برای کعبه ساخت.[۲]برخی ساخت نخستین در را به زمان بازسازی کعبه به دست جرهم، از قبایل یمنی مهاجر و حاکم بر مکه، نسبت دادهاند.[۳]گروهی دیگر اسعد بن ملکی کرب حمیری از پادشاهان یمن (حک: 385-420ق.) معروف به تبع سوم را سازنده نخستین در و قفل و کلید کعبه[۴]شمرده و شعری نیز به او نسبت دادهاند:
واقمنا به من الشهر عشرا و جعلنا لبابه اقلیدا[۵]
ده روز در آنجا ماندیم و برای در کعبه کلیدی ساختیم.
عبدالمطلب و ساخت باب
عبدالمطلب هنگام بازسازی چاه زمزم، به دفینهای از طلا دست یافت و با فروش هفت شمشیر طلایی از آنها دری برای خانه خدا ساخت و آن را با صفحههای زرین پوشاند.[۶]وی همچنین یکی از دو غزال طلایی موجود میان اموال را بر در کعبه نصب کرد.[۷]
بالا بردن در از سطح زمین
آوردهاند که درِ کعبه تا هنگام بازسازی قریش همسطح زمین بود. قریشیان به پیشنهاد ابوحذیفة بن مغیره مخزومی، برای پیشگیری از ورود افرادی که رخصت نداشتند، در را بالاتر بردند؛ به گونهای که ورود به آن بدون نردبان ممکن نبود.[۸]
ابنزبیر و بازسازی کعبه
عبدالله بن زبیر (حک: 65-73ق.) در پی سوختن ساختمان کعبه به سال 64ق. که ضمن درگیری او با سپاه شام روی داد، هنگام بازسازی کعبه، دو در شرقی و غربی برای کعبه فراهم کرد. اولی با دو لنگه و پنج متر ارتفاع برای ورود به درون کعبه بود و از در دوم برای بیرون آمدن استفاده میشد. این هر دو در، همسطح زمین بودند.[۹]برخی روایتها پیشینه وجود دو در برای کعبه را به زمان حضرت ابراهیم(ع) رساندهاند.[۱۰]حجاج بن یوسف، حاکم حجاز (حک: 73-95ق.) در پی تصرف مکه به سال 74ق. با کسب تکلیف از عبدالملک بن مروان (حک: 65-86ق.) درباره افزودههای ابنزبیر، در دوم را برداشت. به دستور عبدالملک، در دوم را برداشتند و درِ اصلی را حدود دو متر از سطح زمین بالاتر بردند و ارتفاع آن را به حدود سه متر کاهش دادند.[۱۱]
طلاپوشی باب
به سال 93ق. ولید بن عبدالملک (حک: 86-96ق.) 36000 دینار برای خالد بن عبدالله قسری، حکمران خود در مکه (حک: 91-96ق.) فرستاد که در کعبه با آن طلاپوش شد.[۱۲]با از میان رفتن آثار ولید بن عبدالملک[۱۳]به سال 194ق. امین عباسی (حک: 193-198ق.) 18000 دینار برای کارگزار خود، سالم بن جراح، در مکه فرستاد تا با آن، در کعبه را طلاپوش کند. وی پوشش پیشین را که حدود 28000 مثقال بود، کند و سکههای ارسالی را به آن افزود و در کعبه را با صفحه طلا پوشاند. همچنین دو حلقه طلایی برای در ساخت و میخهایی با روکش زرین بر آستانه و گوشههای در کوبید.[۱۴]در دوران متوکل عباسی (حک: 232-247ق.) تیر ساجی سر در کعبه به علت پوسیدگی تعویض شد.[۱۵]
کندن طلای باب
به سال 251ق. طلاهای به کار رفته در باب الکعبه به دست جعفر بن فضل، حکمران مکه، کنده شد و برای نبرد با اسماعیل بن یوسف اخیضری، معروف به علوی خارجی و جبران خسارتهای برآمده از آن هزینه گشت و آن در با ابریشم پوشانده شد. به سال 268ق. نیز کارگزاران مکه یک چهارم طلای پایین و دماغه در را صرف فرونشاندن ستیز میان قصابان و گندمفروشان کردند و به جای طلا در را نقرهپوش نمودند و بر روی نقرهها آب طلا به کار بردند. با دست کشیدن حاجیان به درها برای تبرک، نقرهها آشکار میشد.
این رویدادها به سال281ق. در نامهای به معتضد عباسی (حک: 279-289ق.) گزارش شد و وی دستور داد درِ کعبه را با طلا زینت دهند.[۱۶]
گزارش ازرقی
ازرقی (م. حدود250ق.) وصفی بسیار دقیق از در کعبه در زمان خود ارائه داده و در این گزارش مفصل، همه جزئیات در همچون طول و عرض آن، قسمتهای طلاپوش، شمار میخهای به کار رفته بر روی در و اجزای مرتبط و وصف دقیق آنها، شمار حلقههای موجود بر در، شمار لنگههای در و اندازه و جنس هر یک، قفل در و ساختار آن و... را یاد کرده است. در این گزارش آمده که عبارت: بسم الله الرحمن الرحیم وَ مِنْ حَیْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ... (سوره بقره:149) و «محمد رسول الله» بر روی زِوار پیشین در نقش بسته بوده است.[۱۷]
حمله قرمطی به مکه
به سال 317ق. ابوطاهر قرمطی (حک: 311-332ق.) به مکه حمله برد. درِ کعبه را از جا کند و پرده آن را میان سپاهیانش تقسیم کرد.[۱۸]وی همچنین با دست خود به کندن زینتهای در کعبه پرداخت.[۱۹]
وصف باب الکعبه
باب الکعبه در گزارشی به سال 441ق. اینگونه وصف شده است: این در دو لنگهای، از چوب ساج ساخته شده است. ارتفاع آن 5/6 ارش (کمی بیش از سه متر) است. هر لنگه یک و سه چهارم ذرع (حدود70 سانتی متر) پهنا دارد. بر روی در نوشتههایی وجود دارد. نقش ونگارهای طلایی و نقرهای منبت بر آن به چشم میخورد. آیه: اِنَّ اَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ... (سوره آل عمران، 90) روی در نوشته شده است. دو حلقه نقرهای بزرگ که از غزنین فرستاده شده، در جایی دور از دسترس بر دو لنگه در آویزانند و دو حلقه نقرهای کوچکتر، پایین حلقههای پیشین بر لنگههای در نصب شدهاند؛ به گونهای که قفل بزرگ نقرهای در از این دو حلقه رد میشود تا در بسته شود.[۲۰]
در ادامه گزارش، شیوه باز شدن در کعبه، زمان این کار، و کیفیت ورود مردم به درون کعبه و نماز گزاردن ایشان در آنجا تبیین شده است.[۲۱]
کندن باب در زمان قحطی
در قحطی سخت سال 462ق. طلاهای باب الکعبه به دست امیر مکه، کنده و هزینه شد.[۲۲]به سال 479ق. نجمالدوله خمارتکین حسنانی، امیرالحاج عراق، ورقهای باب الکعبه را که نام خلیفه فاطمی مستنصر (حک: 427-487ق.) بر آن ثبت بود، کند و ورقهای طلایی را که حاوی نام خلیفه مقتدی عباسی (حک: 467-487ق.) بود، جایگزین آنها کرد و پس از حدود یک سده، به نام خلیفه عباسی خطبه خواند.[۲۳]
ساخت در کعبه توسط تاجر ایرانی
به سال 537ق. ابوالقاسم ابراهیم رامشت فارسی، تاجر ایرانی، دری برای کعبه ساخت و آن را به مکه فرستاد. به سال 541ق. یا سال بعد، این در بر کعبه نصب شد.[۲۴]
ساخت در کعبه توسط جواد اصفهانی
محمد بن علی بن ابیمنصور، مشهور به جواد اصفهانی (م. 559ق.) به دستور خلیفه مقتفی عباسی (حک: 530-550ق.) به سال550ق. دری برای کعبه ساخت که با صفحههای طلایی پوشیده شده و بر آن، نام خلیفه مقتفی نقش بسته بود. این در به سال 551ق. کار گذاشته شد و از در پیشین تابوتی برای خلیفه تدارک دیدند.[۲۵]
ساخت در کعبه توسط ملک مظفر
به سال 659ق. ملک مظفر یوسف بن منصور، از حاکمان آل رسول یمن، دری را برای کعبه ساخت که بر آن صفحههای نقرهای کوبیده شده بود. این در 60 رطل (حدود30 کیلوگرم) وزن داشت.[۲۶]وی به سال663ق. ابنبعری را به مکه فرستاد تا در کعبه را با طلا و نقره زینت دهد. میزان نقره به کار رفته برای این کار حدود 30 کیلوگرم بود.[۲۷]دری که در دوران ملک مظفر ساخته شد، همچنان بر کعبه استوار بود تا به سال 733ق. کنده شد و به جای آن، دری به دستور سلطان محمد قلاوون (حک: 693-741ق.) ساختند که در آن 35300 درهم نقره به کار رفته بود. این باب در 12 ذیحجه همان سال جایگزین در پیشین که به بنیشیبه واگذار شده بود، [۲۸] گشت.[۲۹]
ساخت در کعبه توسط ملک ناصرالدین
به سال 761ق. ملک ناصرالدین حسن مملوکی (حک: 748-762ق.) دری از جنس ساج برای کعبه ساخت که تا پایان دوران حکومت وی، بر کعبه نصب بود. به سال 776ق. این در برای تزیین موقت با در ساخته شده در دوران محمد بن قلاوون تعویض گشت. پس از این تزیین که سی و سه هزار درهم هزینه برداشت، آن در دیگر بار بر کعبه نصب شد. فاسی از نگهداری این باب در صندوق زیت الحرم گزارش داده است.[۳۰]نام ملک محمد قلاوون و نوه او الملک الاشرف شعبان بن حسین (حک: 764-778ق.) بر پایین و گوشههای در نقش بسته بود.[۳۱]
تزیین در کعبه توسط سودون پاشا
به سال 781ق. زینالدین برکه عثمانی، #تغییرمسیر سودون پاشا را به مکه فرستاد و او در کعبه را تزیین کرد.[۳۲]به سال 816ق. نزدیکان سلطان مؤید ابونصر شیخ محمودی، حاکم مصر (حک: 815-827ق.) گزارش دادند که گوشهای از در به تزیین و پوشش نیاز دارد. ملک مؤید دستور داد تا آن قسمت را با نقره بپوشانند و آب طلا زنند. این کار با صد واندی درهم صورت پذیرفت.[۳۳]
تزیین در کعبه توسط بیرم
به سال 851ق. بیرم خجا تاتاری، ناظر حرم، در کعبه را با نقره پوشاند و روی آن را با آب طلا تزیین کرد.[۳۴]
طلا پوشی باب
گاهی نقرهای که پایین در به کار رفته بود، به دست سارقان کنده میشد و چوب آن آشکار میگشت. این رخداد را نزد سلطان سلیمان قانونی (حک: 926-974ق.) به سال 961ق. گزارش کردند. سلطان دستور داد که در را با صفحههای نقرهای بپوشانند. احمد چلبی، ناظر حرم، معمار شهاب احمد مقاطعهچی را مامور این کار نمود و او همه نقرههای در را بیرون آورد و مقداری نقره به آن افزود و با صفحههای نقرهای، در را پوشاند و صفحهها را با میخهای نقرهای بر در کوبید و روی آنها را با صفحههای نقرهای دیگر که روکش طلا داشت، پوشاند.[۳۵]
ساخت در به دستور سلیمان قانونی
در سال 964ق. به دستور سلطان سلیمان قانونی، دری برای کعبه ساخته شد و با زیورهای فراوان تزیین گشت.[۳۶]در این کار1280 اشرفی طلای رایج و چهار قنطره نقره و1430 اشرفی ترکی هزینه شد.[۳۷]بر این در، پس از بسمله، آیه: رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً و تاریخ بازسازی این در نقش بسته بود.[۳۸]
تعویض در به دستور سلطان مراد
سلطان مراد چهارم (حک: 1032-1049ق.) به سال 1044ق. دستور تعویض باب الکعبه را صادر کرد. تزیینات در قدیم کنده شد و برای تزیین در جدید به کار رفت و نام سلطان مراد بر آن نقش بست. این باب در تاریخ 20 رمضان سال 1045ق. با حضور افراد بانفوذ مکه نصب شد.[۳۹]در قدیم را برای سلطان مراد خان فرستادند.[۴۰]
اصلاح در توسط ایواز بک
در آخر ذیقعده سال 1119ق. با حضور امیر ایواز بک، شیخ حرم، و شریف یحیی بن برکات و حاکم شرع مکه، برخی ورقهای چوبی در کعبه و نیز زوار آن کنده شد. پس از اصلاح، ورقهای چوبی را طلاپوش کردند و بر حاشیه آن، تاریخ تعمیر و نام سلطان احمد خان سوم را نوشتند.[۴۱]
لوح طلا بر بالای طاق در کعبه
بر بالای طاق در کعبه، شش لوح نازک از طلای مرغوب، هر یک به طول 90 و به عرض 49 سانتیمتر وجود داشت. آیات 96-97 سوره آل عمران: اِنَّ اَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ* فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ مَقامُ اِبْراهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَیْهِ سَبِیلًا در یک سطر بر سه لوح با خط ثلث زیبا و به رنگ مشکی و با طلای ناب بر آنها نوشته شده بود. بر سه لوح دیگر با همان کیفیت ابیاتی در مدح خداوند و تعمیر باب به فرمان سلطان و تاریخ تعمیر با حروف ابجد نقش بسته بود.[۴۲]این در تا هنگام آل سعود همچنان بر درگاه کعبه نصب بود. در 23 ذیقعده سال 1370ق. دری که به دستور ملک عبدالعزیز سعودی (1351-1373ق.) از آلومینیوم ساخته و با طلا و نقره پوشانده بودند، در مراسمی شکوهمند بر کعبه نصب شد.[۴۳]ارتفاع این در، سه متر و ده سانتی متر و عرض آن دو و نیم متر بود. در با نامهای مبارک خداوند زینت داده شده بود.[۴۴]بر پایین لنگههای این در، عبارتی شامل تاریخ ساخت در و نام ملک عبدالعزیز نقش بسته بود.[۴۵]
وضعیت کنونی باب الکعبه
به سال 1397ق. ملک خالد بن عبدالعزیز (حک: 1395-1402ق.) با دیدن فرسودگی باب الکعبه، دستور داد دری جدید از طلا با عیار بسیار بالا بسازند. ساخت این در با وزنی حدود 280 کیلوگرم، اول ذیحجه 1398ق. آغاز گشت و پس از 12 ماه به پایان رسید. ملک خالد آن را در 23 ذیقعده 1399ق. افتتاح کرد. ساخت این در همراه باب توبه، بدون محاسبه هزینه طلاهای آن 13/420/000 ریال سعودی هزینه برداشت.
ارتفاع این در کمی بیش از سه متر و عرض آن حدود دو متر است و از دو لنگه تشکیل شده است. پایه آن با ضخامت 10 سانتیمتر از چوبی با نام «ماکامونگ» ساخته شده است. پایین در، تیری چوبی افزوده شده تا از ورود آب به درون کعبه پیشگیری کند و میلهای دارد که هنگام بسته شدن، در را با آستانه جفت میکند.
وسط در، دایرههایی برای کتابت آیههای قرآن تدارک شده است. به گوشههای بالایی در، تزییناتی افزودهاند تا نمای عمومی در، قوسدار و دایرهگون به نظر رسد. به علت اهمیت قفل برای ساختار در و نیز دقت در حفظ معماری اسلامی، تزیینات به کار رفته در حاشیه قفل باب با نهایت ظرافت و دقت انجام شده است. در دو گوشه بالایی در، دو لچکی جداگانه برای بهتر نمود یافتن شکل دایرهوار آن تدارک شده که بر آنها عبارات «الله جل جلاله» و «محمد صلی الله علیه و سلم» درون دو دایره برجسته نوشته شده است. پایین این دایرهها، آیات: ادْخُلُوهَا بِسَلامٍ آمِنِینَ سوره حجر، 46؛ جَعَلَ اللهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِلنَّاسِ و الشَّهْرَ الْحَرَامَ سوره مائده، 97؛ رَبِّ اَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَاَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا سوره اسراء، 80؛ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَی نَفْسِهِ الرَّحْمَة سوره انعام، 54؛ وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی اَسْتَجِبْ لَکُم سوره غافر، 60 نقش بسته است. در پی آنها، دو دایره به شکل دو خورشید نورانی که در وسط آنها جمله «لا اله الا الله محمد رسول الله» نقش بسته، دیده میشود. زیر این حاشیههای دایرهشکل، آیه: قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ اَسْرَفُوا عَلَی اَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ اِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا اِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (سوره زمر، 53) نقش بسته است.
پایینتر از قفل در، جایی مربعشکل و فرورفته دیده میشود که وسط آن، دو دایره برجسته قرار دارد. وسط این دو دایره، سوره فاتحه به صورت دو دایره کامل نوشته شده است. زیر این دایرهها، دو جای مستطیلشکل به چشم میخورد که بالایی کوچکتر از پایینی است. در جای بالایی عبارتی شامل تاریخ ساخت باب الکعبه در دوران ملک عبدالعزیز نقش بسته است. در جای پایینی نیز به تاریخ ساخت باب در دوران ملک خالد اشاره شده است.
بر لنگه سمت راست در، تاریخ افتتاح در به دست ملک خالد به چشم میخورد و بر لنگه چپ، نام مهندس سازنده در و نیز کاتب عبارات، نوشته شده است.
در کعبه حدود نیم متر به طرف درون خانه پیش رفته است. کنارههای دیوار که از سه سمت، در را احاطه کردهاند، با لوحهای دایرهشکل زرین، پوشانده شده است. با در نظر گرفتن تناسب نامهای 15گانه خداوند که بر روی این لوحها به صورت دایره نوشته شده، در قسمتهای گوناگون آن نیز کلماتی به این شرح به چشم میخورد: بر بالای در عبارت «یا واسع یا مانع یا نافع»؛ در سمت راست، عبارت «یا عالم یا علیم یا حلیم یا عظیم یا حکیم یا رحیم»؛ و در سمت چپ، عبارت «یا غنی یا مغنی یا حمید یا مجید یا سبحان یا مستعان» نقش بسته است. پایین در که از جنس چوب است، صفحههای طلایی دارای نقشهایی به چشم میخورند.
کنارههای در از جنسی ویژه ساخته شده و لولاهایی بر آن تدارک دیدهاند تا وزن بیش از 500 کیلوگرم بر هر لنگه را تحمل کند. برای چسباندن صفحههای طلایی بر پایه چوبی در، چسبی ویژه تهیه شده که دوام فراوان دارد. قفل در همانند قفل قدیم ساخته شده؛ با این تفاوت که به علت داشتن کیفیت بالا، به مراقبت نیاز ندارد.[۴۶]
گزارش حامد عباس
حامد عباس در کتاب خود، ویژگیهای این در را برشمرده که عبارتند از: به کار گیری خط ثلث برای رعایت سازگاری میان در و پرده کعبه؛ دقت در تعیین حجم و نسبت تزیینات با موقعیت زمانی؛ دقت در روش نگارش و حک کردن نوشتهها بر روی طلا با مقدار کمی نقره به دست متخصصان عربستان؛ رعایت رابطه تزیینات با معماری اصیل اسلامی ـ عربی؛ به کار گیری تازهترین فنون حفاظتی در ساخت باب بدون نیاز به مراقب.[۴۷]
فضیلتهای باب الکعبه
بر پایه برخی روایات، حضرت آدم در پی نزول بر زمین، در برابر باب الکعبه به نماز ایستاد و با خدای خود به راز و نیاز پرداخت.[۴۸]برخی مکان قبول توبه آدم را برابر دری که ابنزبیر پشت کعبه در سمت رکن یمانی گشوده بود، میدانند.[۴۹]بر پایه گزارشی، نماز بر جنازه آدم(ع) در برابر باب الکعبه اقامه شده است.[۵۰]گفتاری از پیامبر در منابع آمده که نشان میدهد ایشان به امامت جبرئیل کنار در کعبه نماز خوانده است.[۵۱]شاید به همین سبب، برخی نماز خواندن در باب الکعبه را مستحب دانستهاند.[۵۲]در سده سوم ق. بر جنازه افراد نامدار مانند اشراف، قریشیان و اعیان دیگر برابر باب الکعبه نماز خوانده میشد.[۵۳]در فتح مکه، پیامبر(ص) در میان چارچوب باب الکعبه ایستاد و همه مناصب و رسوم جاهلی جز آبرسانی به حاجیان و پردهداری کعبه را برانداخت.[۵۴]ایشان همچنین فرمان عفو عمومی را در همین مکان صادر کرد.[۵۵]
در طواف عمره مستحب است که در برابر باب الکعبه این دعا خوانده شود: «سائِلُکَ فَقِیرُکَ مِسْکِینُکَ بِبابِکَ، فَتَصَدَّقْ علیه بِالْجَنَّةِ، اللهم الْبَیْتُ بَیْتُکَ، و الحَرَمُ حَرَمُکَ، و العَبْدُ عَبْدُکَ، وَهذا مَقَامُ الْعائِذِ الْمُسْتَجِیْرِ بِکَ مِنَ النارِ، فَاَعْتِقْنِی وَوالِدَیَّ وَاَهْلِی وَوُلْدِی وَاخْوانِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ النارِ، یا جَوادُ یا کَرِیمُ». [۵۶]دعایی دیگر نیز هنگام روبهرو شدن با باب الکعبه گزارش شده است.[۵۷]نیز صلوات بر پیامبر و خاندان پاکش در این مکان بسیار سفارش شده است.[۵۸]
گزارشهای بسیار درباره گرفتن حلقه باب الکعبه و دعاهای افراد گوناگون در این مکان، در منابع آمده که از آنها میتوان به دعاهای مستجاب عبدالمطلب، جد پیامبر، هنگام حفرچاه زمزم[۵۹]و نیز در زمان حمله ابرهه به مکه[۶۰]و همچنین هنگام تاخیر پیامبر در بازگشت از چراندن شتران[۶۱]اشاره کرد.
از پیامبر(ص) نقل شده که هرکس حجرالاسود را لمس کند و دو رکعت نماز در رکن ابراهیم بگزارد و سپس دست بر در کعبه گذارد و دعا کند، دعای او مستجاب خواهد شد.[۶۲]در روایتی آمده که هنگام باز شدن در کعبه، یکی از مواقع هفتگانهای است که درهای رحمت الهی به روی مردم گشاده میشود.[۶۳]
در تعیین محدوده برخی مکانها مانند حطیم و ملتزم (متعوذ) که آداب ویژه دارند، از باب الکعبه استفاده شده است.[۶۴]
پانویس
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص186-187.
- ↑ الروض الانف، ج1، ص81.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص225.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص41، 101؛ تاریخ طبری، ج1، ص532؛ تاریخ دمشق، ج11، ص16.
- ↑ اخبار مکه، ج1، ص102، 197؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص62.
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج1، ص247.
- ↑ مروج الذهب، ج2، ص103؛ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص43.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص135.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص166؛ تاریخ مکة المشرفه، ص109.
- ↑ الکافی، ج4، ص202-203؛ علل الشرایع، ج2، ص587.
- ↑ تاریخ مکة المشرفه، ص110.
- ↑ اتحاف الوری، ج2، ص119؛ تاریخ مکة المشرفه، ص111-112.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص168.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص169.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص158.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص103-104؛ اتحاف الوری، ج2، ص349-350؛ تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص21-22.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص243-244.
- ↑ البدایة و النهایه، ج11، ص160.
- ↑ شفاء الغرام، ج2، ص261.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص130-131.
- ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص136-137.
- ↑ البدایة و النهایه، ج12، ص99.
- ↑ البدایة و النهایه، ج12، ص131.
- ↑ الارج المسکی، ص151.
- ↑ الکامل، ج9، ص245؛ مرآة الحرمین، ج1، ص276.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص142؛ مرآة الحرمین، ج1، ص276-277.
- ↑ العقود اللؤلؤیه، ج1، ص152.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص142.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص142؛ اتحاف الوری، ج3، ص203.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص142.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص142.
- ↑ اتحاف الوری، ج3، ص334.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص143.
- ↑ اتحاف الوری، ج4، ص707.
- ↑ الارج المسکی، ص152؛ منائح الکرم، ج3، ص343.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص173.
- ↑ منائح الکرم، ج3، ص343.
- ↑ منائح الکرم، ج3، ص344.
- ↑ التاریخ القویم، ج2، ص173-174.
- ↑ الارج المسکی، ص154.
- ↑ منائح الکرم، ج5، ص445-446.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص181-183.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص174.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص144.
- ↑ التاریخ القویم، ج4، ص174.
- ↑ قصة التوسعه، ص88-91؛ مکه و مدینه تصویری از توسعه و نوسازی، ص95-99.
- ↑ قصة التوسعه، ص88.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص186.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص187.
- ↑ تاریخ مکه، ص191.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص268؛ تحفة الاحوذی، ج1، ص394؛ عون المعبود، ج2، ص40-41.
- ↑ صحیح ابن خزیمه، ج4، ص333.
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص317.
- ↑ شفاء الغرام، ج2، ص108.
- ↑ الکافی، ج4، ص225-226.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص531-532؛ جامع الخلاف، ص202.
- ↑ المقنعه، ص401.
- ↑ الکافی، ج4، ص406.
- ↑ الکافی، ج4، ص219.
- ↑ البدایة و النهایه، ج2، ص173.
- ↑ الکافی، ج1، ص447.
- ↑ المقنعه، ص389؛ مستدرک الوسائل، ج9، ص383.
- ↑ مستدرک الوسائل، ج14، ص152.
- ↑ الکافی، ج4، ص525، 527؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص209؛ الکافی، ج4، ص410.
منابع
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، مکه، جامعةام القری، 1403ق؛
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
- الارج المسکی فی تاریخ المکی: علی عبدالقادر الطبری (م. 1070ق.)، به کوشش الجمال، مکه، المکتبة التجاریه، 1416ق؛
- البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛
- تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م. 808ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، 1408ق؛
- التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1420ق؛
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق؛
- تاریخ عمارة المسجدالحرام: فوزیه حسین مطر، مکه، جامعةام القری، 1406ق؛
- تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م. 571ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛
- تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. 854ق.)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق؛
- تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛
- تحفة الاحوذی: المبارک فوری (م. 1353ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق؛
- جامع الخلاف و الوفاق: علی بن محمد القمی السبزواری (م. قرن7ق.)، به کوشش حسنی، قم، زمینهسازان ظهور امام عصر، 1379ش؛
- الروض الانف: السهیلی (م. 581ق.)، به کوشش عبدالرحمن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412ق؛
- سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. 481ق.)، تهران، زوّار، 1381ش؛
- شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. 832ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق؛
- صحیح ابن خزیمه: ابن خزیمه (م. 311ق.)، به کوشش محمد مصطفی، المکتب الاسلامی، 1412ق؛
- العقود اللؤلؤیه: علی بن الحسن الزبیدی (م. 812ق.)، به کوشش محمد الاکوع، بیروت، دار الآداب، 1403ق؛
- علل الشرایع: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1385ق؛
- عون المعبود: العظیمآبادی (م. 1329ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛
- قصة التوسعة الکبری: حامد عباس، جده، دار البلاد، 1416ق؛
- الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1417ق؛
- الکافی: الکلینی (م. 329ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛
- مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. 1353ق.)، تهران، مشعر، 1377ش؛
- مروج الذهب: المسعودی (م. 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق؛
- مستدرک الوسائل: النوری (م. 1320ق.)، بیروت، آل البیت:، 1408ق؛
- المقنعه: المفید (م. 413ق.)، قم، نشر اسلامی، 1410ق؛
- مکه و مدینه تصویری از توسعه و نوسازی: عبیدالله محمد امین کردی، ترجمه: صابری، مشهد، 1382ش؛
- من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. 381ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق؛
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعة ام القری، 1419ق.