عبدالرحیم حائری

عبدالرحیم حائری

مشخصات فردی
نام کامل	عبدالرحیم حائری فصولی یا صاحب الفصول
زادروز	۱۲۹۴ ق.
زادگاه	عراق، کربلا
محل زندگی	کربلا، قم، اصفهان، تهران
فرزندان	محمدمهدی
خویشان سرشناس	محمدحسین حائری اصفهانی(م.حدود ۱۲۶۱ق)
مذهب	شیعه
تاریخ درگذشت	۱۳۶۷ق.
محل درگذشت	ایران، تهران
آرامگاه	جنوب غرب تهران، خیابان کارون جنوبی، تقاطع خیابان هاشمی.
مشخصات دینی
نقش‌های برجسته	ترمیم قبور امامان بقیع
اطلاعات علمی و مذهبی
اساتید	ملا اسماعیل بروجردی (م.۱۳۱۹ق)، میرزا محمدهاشم خوانساری (م.۱۳۱۸ق)
محل تحصیل	کربلا، اصفهان، نجف

عبدالرحیم حائری (۱۲۹۴–۱۳۶۷ق) مشهور به فصولی، عالم شیعی، که برای نخستین بار پس از تخریب مقبره بقیع، قبرهای امامان بقیع را مشخص کرده و دور آن دیواری ساخته است.

مهمترین فعالیت‌های او در سفر حج سال ۱۳۴۵ق. روی داد که توانست از تعطیلی حج ایرانیان جلوگیری کند و به ترمیم قبرهای امامان بقیع بپردازد. او از حدود سال ۱۳۵۴ق. تا پایان عمر در تهران به فعالیت دینی پرداخت و در همانجا درگذشته و دفن شد. مقبره او در جنوب غرب تهران، خیابان کارون جنوبی، تقاطع خیابان هاشمی قرار دارد.

زیست‌نامه

سردر مسجد و مقبره عبدالرحیم حائری فصولی در تهران.

عبدالرحیم حائری، فرزند عبدالحسین و از نوادگان محمدحسین حائری اصفهانی(م.حدود ۱۲۶۱ق) بوده و به فصولی شهرت داشته است. برخی او را «صاحب الفصول الغرویه» نیز خوانده‌اند.

وی در سال ۱۲۹۴ ق. در کربلا به دنیا آمد و در همان‌جا به تحصیلات دینی پرداخت. برخی از استادان او ملا اسماعیل بروجردی (م.۱۳۱۹ق)، زین‌العابدین مازندرانی (م.۱۳۰۶ق) و میرزا محمدهاشم خوانساری (م.۱۳۱۸ق) بودند. از سال ۱۳۱۰ق. به مدت ده سال در اصفهان و پس از آن ده سال در نجف به آموختن دانش‌های دینی پرداخت. وی از کودکی با تخلص حائری، شعر می‌سرود. او بیش از ۳۰ اجازه روایت و اجتهاد از عالمان شیعه داشت و آثاری در عرفان، تفسیر قرآن و درایه نگاشت.

عبدالرحیم حائری با آشفته شدن اوضاع عراق در جنگ جهانی اول در سال ۱۳۳۰ق. به تهران مهاجرت کرد. از سال ۱۳۴۹ق. به مدت سه سال در قم و یک سال بعد نیز در اراک ساکن شد. پس از آن تا پایان عمر در تهران به فعالیت دینی پرداخت.

حائری در سال ۱۳۶۷ق. (۱۳۲۷ش) در تهران درگذشت و در آنجا دفن شد. برای وی مقبره‌ای ساخته شده که در جنوب غرب تهران، خیابان کارون جنوبی، تقاطع خیابان هاشمی قرار دارد.

فعالیت‌ها

جلوگیری از تعطیلی حج ایرانیان

بسیاری از مسلمانان در سال ۱۳۴۴ق. از بیم تکفیر از سوی وهابیت و برخورد افراطی آنها به حج نرفتند. این تعطیلی حج، پس از تسلط آل سعود بر حرمین و به دنبال تخریب بارگاه‌های بقیع صورت گرفت. سال ۱۳۴۵ق. (۱۳۰۶ش) نیز، این ترس باقی بود؛ از این رو، دولت عراق به گروهی از ایرانیان که برای حج، به عتبات رفته بودند، اجازه سفر به حجاز را نمی‌داد. عبدالرحیم حائری که برای سفر حج از تهران به کربلا رفته بود، مردم را دعوت به فرستادن تلگراف به حجاز و درخواست تضمین سفر حج کرد. حکومت سعودی، تک تک تلگراف‌های زائران را پاسخ گفته، آنها را دعوت به حج کرده و سفر حج آنان را تضمین کرد. پس از آن، دولت عراق اجازه خروج حاجیان را صادر کرد.

گرفتن اجازه وقوف انفرادی شیعیان در عرفات

حائری در ادامه سفر خود به حج در سال ۱۳۴۵ق. (۱۳۰۶ش)، برای زیارت حرم حضرت زینب(س) به سوریه رفت و در دمشق با سفیر سعودی ملاقات کرد. وی که از نقش حائری در اعزام حاجیان آگاه بود، گزارش اقدامات حائری را به ملک عبدالعزیز سعودی داد و با توجه به عدم استقبال مسلمانان از حج در آن سال، حائری را برای سفر حج تشویق کرده و برای امنیت سفر او و ایرانیان از ملک تضمین گرفت. همچنین با توجه به امکان اختلاف رؤیت هلال ذی حجه در بین شیعه و اهل سنت، که در روز وقوف در عرفات و سایر مناسک حج اثرگذار است، وی موافقت پادشاه سعودی برای وقوف انفرادی حاجیان شیعی در عرفات را دریافت کرد.

حائری در ورود به مکه، از سوی مسئولان شهر استقبال شد. در میان مناسک حج نیز با ثبوت رؤیت هلال نزد حائری، حاجیان ایرانی به همراه حاجیان دیگر کشورها وقوف و سایر اعمال حج را بجا آوردند و به این جهت ملک عبدالعزیز با اعزام نماینده‌ای از حائری تقدیر کرد.

ترمیم قبرهای امامان بقیع

متن توافق ملک عبدالعزیز و عبدالرحیم حائری.

حائری پس از مناسک حج، به دعوت ملک عبدالعزیز در مراسمی در قصر ملک شرکت کرد و طی دو جلسه مذاکره، نسبت به تخریب قبور امامان بقیع اعتراض کرده‌ و خواستار ترمیم قبور شد. با توجه به سابقه تخریب قبور بزرگان اسلام از سوی وهابیت و شایع شدن تلاش آنها برای تخریب حرم نبوی(ص)، ملک عبدالعزیز تصریح کرد که هرگز قصد تخریب حرم نبوی(ص) را ندارد و تخریب قبور بقیع را نیز به دیگران نسبت داد. وی خود را متعهد به پاکسازی و ایجاد دیواری برای حفاظت از قبور بقیع دانست و تأکید کرد از زیارت مشروع از بقیع جلوگیری نکند. این مذاکرات به صورت نامه‌ای رسمی به حائری ابلاغ شد.

با صدور نامه پادشاه سعودی، در همان سال حائری صورت قبور ائمه بقیع را از سطح زمین بالاتر آورد و دیواری دور قبور ساخت. این اقدام، از آن جهت که در نخستین سال پس از تخریب قبور بقیع و وجود نشانه‌هایی از قبور انجام گرفته، مهم دانسته شده است.

بر پایه گزارش حائری، وی همچنین پیشنهاد کرد که سایبان و سکوهای مناسبی بدون تزیئنات و طلاکاری، جهت زائران در بقیع احداث شود که با وجود موافقت عبدالعزیز، هرگز عملی نشد. نامه ملک عبدالعزیز به عنوان سندی برای ترمیم قبور در اختیار عالمان قرار گرفت و تلاش‌هایی نیز برای تأمین بودجه تعمیرات بقیع صورت گرفت؛ ولی به دلائلی نامعلوم این امر محقق نشد.

حائری برای تحقق مفاد نامه پیگیری‌های پرشماری انجام داد. انتشار نسخه‌ای از آن در روزنامه اطلاعات، همچنین ارائه آن به سفیر ایران در لندن برای پیگیری بیشتر و ارسال رونوشتی برای جامعه الازهر مصر در این زمینه گزارش شده است. مکاتباتی نیز با سفیر سعودی در سوریه انجام گرفت. گفته شده در سال ۱۳۶۷ق. (۱۳۲۷ش) صدرالاشراف امیر الحاج ایران، تصویر نامه ملک عبدالعزیز را تکثیر و در اختیار شماری از حاجیان قرار داد تا در صورت جلوگیری از زیارت بقیع به آن استناد کنند.

سید حسین بروجردی از مراجع شیعه که در سال ۱۳۴۵ق. به حج رفت، در شمار همراهان حائری در ملاقات وی با ملک عبدالعزیز یاد شده است. البته در منابع زندگینامه سید حسین بروجردی با وجود ذکر سفر حج در آن سال، اشاره‌ای به همراهی با حائری نشده است. برخی، شخص همراه با حائری را نماینده یا کارمند مجلس شورای ملی معرفی کرده‌اند.

زمینه ایجاد امنیت برای حاجیان ایرانی در راه جبل

در سال ۱۳۴۷ق. حائری برای پیگیری اقدامات خود و تسهیل زیارت بقیع به حج رفت. در این سفر، مسیر خود را از راه جبل که مشکلات پرشماری برای ایرانیان و شیعیان داشت، انتخاب کرد و در مسیر ضمن گفت‌وگو با سران طوائف و قبائل، زمینه آشتی با آنها را مهیا ساخت. پس از اعمال حج و در مکه نیز مصرانه خواستار اجراء مفاد نامه قبل شده و قول‌های مساعدی نیز دریافت کرد. سال بعد (۱۳۴۸ق) نیز به قصد حج تا مدینه رفت؛ ولی به دلائلی نامعلوم از انجام حج منصرف شد و به نجف بازگشت.

پایه‌گذاری جامعه اخوان اسلامی

عبدالرحیم حائری در کنار امور مذهبی از جمله برپایی نماز جمعه، با هدف ایجاد وحدت اسلامی و جلوگیری از تفرقه مسلمانان که به باور او مشکل اصلی مسلمانان بود، جامعه اخوان اسلامی را بنیان گذاشت.

در دیگر آثار

با وجود اهمیت اقدامات حائری، بازتاب آن در منابع و گزارشات نشریات، اندک بوده و تنها مقدمه برخی آثار وی و کتاب «حکایات قبرستان بقیع» به گزارش آن پرداخته است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل عبدالرحیم حائری.

• اثرآفرينان زندگينامه نام آوران فرهنگي ايران از آغاز تا سال 1300 هجري شمسي، زير نظر محمد رضا نصيري، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي ايران، 1377ش.
• پيام حوزه (فصلنامه)، حوزه علميه قم.
• حکايات قبرستان بقيع، خاطراتي از عبدالرحيم صاحب الفصول حائري، به کوشش شهرام قراگوزلو، تهران، رسپِنا، 1388 ش.
• دعوت بشر به يگانگي، عبدالرحيم حائري، شرح سعيد غفارزاده، تهران، غفارزاده، 1374ش.
• الذريعه الي تصانيف الشيعه، آقا بزرگ تهراني ( -1389ق.)، بيروت، دارالاضواء، 1403ق.
• روابط ايران و عربستان در سده بيستم (دوره پهلوي)، حميد احمدي، تهران، وزارت امور خارجه، 1386ش.
• طبقات اعلام الشيعه، آقا بزرگ تهراني، به کوشش عبدالعزيز طباطبايي و محمد طباطبايي، مشهد، دارالمرتضي، بي تا.
• تاريخ عجائب الاثار في التراجم و الاخبار، عبدالرحمن الجبرتي، بيروت، دارالجيل، بي تا.
• الفقه الاسلامي، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامي، قم، 1431ق.
• کيهان فرهنگي (ماهنامه)، تهران، موسسه کيهان.
• مرآة الحرمين، ابراهيم رفعت باشا ( -1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق.
• نامه‌ها حائري (نهج البصيره)، عبدالرحيم صاحب الفصول، شرح سعيد غفارزاده، تهران، قلم، 1376ش.

پیوند به بیرون

• مصاحبه با محمدمهدی حائری، فرزند عبدالرحیم حائری؛ نسخه اصلی، نسخه آرشیو.
• سیرة ذاتیة لعبدالرحیم حائری؛ نسخه اصلی، نسخه آرشیو.