حلق یا تقصیر (فتاوای مراجع)

حلق یا تقصیر
دسته	اعمال حج
عمل قبلی	قربانی
عمل بعدی	بیتوته در منا
جستارهای وابسته	حلق و تقصیر؛ تقصیر در عمره تمتع؛ اعمال عمره تمتع؛ اعمال حج تمتع
	; ببینید: آموزش حلق و تقصیر در حج برای آموزش تقصیر در عمره اینجا را ببنید

توجه: این صفحه درباره احکام حلق یا تقصیر در «حج تمتع» است، با احکام تقصیر در عمره تمتع اشتباه نشود.

این صفحه شامل فتوای مراجع تقلید درباره احکام حلق یا تقصیر است. برای آشنایی بیشتر با این مفهوم نگاه کنید به مقاله حلق یا تقصیر.

چگونگی و حکم ویرایش

مسئله 1120
امام خمینی: هر مکلفی مختار است که بعد از ذبح کردن، یا سر بتراشد و یا از ناخن ^{[م1120 ۱]}یا موی خود قدری بچیند، مگر چند طایفه: اول ـ زن‌ها که باید از مو یا ناخن ^{[م1120 ۲]}خود قدری بگیرند و کافی نیست ظاهراً برای آنها سر تراشیدن. ^{[م1120 ۳]} دوم ـ کسی که سال اول حج او باشد، که باید سر بتراشد به احتیاط واجب. ^{[م1120 ۴]} سوم ـ کسی که موی سر خود را به عسل یا «صمغ» یا نحو آن برای رفع شپش و نحو آن چسبانیده باشد باید سر بتراشد به احتیاط واجب. ^{[م1120 ۵]} چهارم ـ کسی که موی خود را جمع کرده و گره زده و درهم پیچیده و بافته است، باید سر بتراشد به احتیاط واجب. ^{[م1120 ۶]} پنجم ـ خنثای مشکل اگر از این سه دسته اخیر نباشد، باید تقصیر کند و سر نتراشد. ^{[م1120 ۷]}
مراجع دیگر: ↑ زنجانی: بنا بر احتیاط مؤکد استحبابی، برای تقصیر، کوتاه کردن مو را انتخاب کند و همچنین است حکم تقصیر بانوان. سبحانی: به ناخن گرفتن اکتفا نشود و اگر خواست ناخن بگیرد، پس از کوتاه کردن مو باشد. سیستانی و مکارم: گرفتن ناخن کافی نیست بنا بر احتیاط واجب و اگر خواست ناخن بگیرد باید بعد از کوتاه کردن مو باشد. ↑ سبحانی، سیستانی و مکارم: حکمش گذشت. ↑ بهجت، زنجانی، سبحانی، صافی و گلپایگانی: و جایز نیز نمی‌باشد. خامنه‌ای: زنان حتماً باید تقصیر کنند و برای آنان حلق کفایت نمی‌کند. ↑ بهجت: سر تراشیدن در این مورد دوم و نیز سوم و چهارم مستحبّ مؤکد است. تبریزی، خویی و فاضل: احتیاط مستحب این است که سر تراشیدن را اختیار کند، هرچند مخیر بودنش بین حلق و تقصیر خالی از قوت نیست. زنجانی: مردی که حجة الاسلام خود را به جا می‌آورد باید سرش را بتراشد ـ هرچند حج اول او نباشد ـ و می‌تواند با ماشینی که مانند تیغ از ته می‌زند، سرش را بتراشد. سبحانی: تراشیدن سر برای کسی که برای اولین بار به حج می‌رود خواه حجة الاسلام یا حج نیابی و یا مستحب باشد و همچنین کسی که حجة الاسلام را به جا می‌آورد هرچند قبلاً حج مستحبی یا نیابی به جا آورده باشد و فردی که موهای خود را گره زده یا با هم جمع کرده واجب است. مکارم: چنین کسی نیز مخیر است و سر تراشیدن متعین نیست. نوری: مخیر بین تراشیدن سر و کوتاه کردن مو یا چیدن ناخن می‌باشد. ↑ تبریزی، خویی، زنجانی و فاضل: احتیاط این است که سر تراشیدن را اختیار کند. بلکه وجوب آن اظهر است. ↑ مانند طایفه قبل است. ↑ بهجت: سر تراشیدن برای خنثای مشکل جایز نیست بنا بر تخییر که گذشت، و اما بنا بر تعین حلق بر مرد، اگر یکی از قسم متقدّم باشد، احوط جمع است. تبریزى خویی: خنثای مشکل اگر موی سر خود را نچسبانده یا نبافته باشد باید تقصیر نماید. صافی و گلپایگانی: خنثی در حکم زن است و تقصیر بر او متعین است. مکارم: اگر از دو دسته اخیر نباشد مو را کوتاه کند و اگر باشد اول کمی مو را کوتاه کرده بعد سر را می‌تراشد (بنا بر احتیاط واجب).

مسئله 1121
امام خمینی: اگر خنثای مشکل از این سه طایفه باشد، واجب است هم تقصیر کند و هم سر بتراشد احتیاطاً. ^{[م1121 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت، صافی، گلپایگانی و مکارم: به مسئله قبل مراجعه شود. تبریزى و خویی: اگر از قسم سوم یا چهارم باشد، باید هم تقصیر و هم حلق نماید و بنا بر احتیاط تقصیر را بر حلق مقدم بدارد. زنجانی: باید احتیاطاً اول تقصیر کند و سپس سر بتراشد. سیستانی: باید اول تقصیر نماید و آن‌گاه بنا بر احتیاط حلق نماید.

اندازه تراشیدن سر ویرایش

مسئله 1122
امام خمینی: احتیاط آن است که کسی که سر را می‌تراشد تمامش را بتراشد. ^{[م1122 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی و گلپایگانی: بلکه باید تمامش را بتراشد.

مسئله 1123
امام خمینی: در تقصیر کفایت می‌کند مقدار کمی از موی سر یا ریش یا شارب را چیدن، به هر نحو و با هر آلت که باشد و یا ناخن گرفتن. ^{[م1123 ۱]}و بهتر است ^{[م1123 ۲]}که هم مقداری از مو بگیرد و هم ناخن را بگیرد.
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود. ↑ خامنه‌ای: و احوط آن است.

وجوب نیت در تقصیر و حلق ویرایش

مسئله 1124
امام خمینی: سر تراشیدن و تقصیر چون از عبادات است، باید با نیت خالص از ریا و برای اطاعت خداوند باشد و بدون آن صحیح نیست و آنچه باید به آن حلال شود حلال نمی‌شود.

نیابت ویرایش

مسئله 1125
امام خمینی: جایز است سر را خود انسان بتراشد یا به سلمانی بدهد و همچنین در تقصیر و باید خودش نیت کند و بهتر آن است که سلمانی هم نیت کند. ^{[م1125 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزی، خویی و سیستانی: در رابطه با نیت سلمانی مطلبی در دست نیست. سبحانی: نیازی به نیت سلمانی و یا تقصیر‌کننده نیست.

در صورت نداشتن مو ویرایش

مسئله 1126
امام خمینی: کسانی ‌که سر تراشیدن بر آنها متعین است، مثل اشخاصی که در مسئله اول ذکر شد، اگر سر آنها مو نداشته باشد، باید تیغ را بکشند به سر آنها و آن کافی است از تراشیدن سر. ^{[م1126 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 در طایفه دوم مراجعه شود. زنجانی و سیستانی: بنا بر احتیاط تقصیر هم بکند. صافی و گلپایگانی: در این صورت تقصیر متعین است و بنا بر احتیاط تیغ را به سر بکشند و در صروره این احتیاط ترک نشود. فاضل: بنا بر احتیاط مستحب تقصیر هم بکند. مکارم: احتیاط جمع میان آن و ناخن گرفتن است و اگر ریش یا شارب دارد کمی از آن را نیز احتیاطاً کوتاه کند.

مسئله 1127
امام خمینی: کسانی ‌که مخیر هستند میان تراشیدن سر و گرفتن موی ریش یا شارب و گرفتن ناخن، اگر سرشان مو نداشت باید تقصیر کنند ^{[م1127 ۱]}و اگر هیچ مو نداشتند حتی موی ابرو باید ناخن بگیرند ^{[م1127 ۲]}و اگر آن را هم نداشتند تیغ را به سر بکشند کافی است.
مراجع دیگر: ↑ بهجت: احتیاط این است که به کوتاه کردن موی ابرو اکتفا نکند. تبریزى: اکتفا به کوتاه کردن موی ابرو محل اشکال است. خویی و سیستانی: در کوتاه کردن مو بنا بر احتیاط واجب باید مقداری از موی سر یا ریش یا سبیل را کوتاه کند. زنجانی: کوتاه کردن ابرو برای تقصیر، کفایت نمی‌کند. سبحانی و مکارم: باید موی ریش یا سبیل را کوتاه کند. فاضل: تقصیر با موی ابرو و سینه و پا مجزی و صحیح است ولی احتیاط مستحب است که از موی سر یا ریش یا شارب تقصیر کنند. ↑ به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود.

عدم کفایت تراشیدن غیر از موی سر ویرایش

مسئله 1128
امام خمینی: تراشیدن ریش کفایت نمی‌کند از تقصیر.

مسئله 1129
امام خمینی: اکتفا کردن به تقصیر موی زیر بغل یا عانه محل اشکال است. ^{[م1129 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ زنجانی: به ذیل مسئله 894 مراجعه شود.

مکان تقصیر ویرایش

مسئله 1130
امام خمینی: محل تراشیدن سر و تقصیر نمودن منا است ^{[م1130 ۱]}و جایز نیست اختیاراً در غیر آنجا.
مراجع دیگر: ↑ زنجانی: مویی که برای حلق یا تقصیر زده می‌شود باید در منا ریخته شود بلکه بنا بر احتیاط باید عمل حلق و تقصیر نیز در منا انجام شود.

زمان تقصیر و حلق ویرایش

مسئله 1131
امام خمینی: احتیاط آن است که در روز عید باشد، ^{[م1131 ۱]}اگرچه بعید نیست جواز تأخیر تا آخرِ ایام تشریق.
مراجع دیگر: ↑ آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط در روز عید انجام گیرد. تبریزى و خویی: احتیاط واجب آن است که در روز عید باشد و اگر روز عید نکرد تا آخر ذی‌حجه وقت دارد. خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب، باید حلق یا تقصیر واجب را در روز عید قربان انجام دهد، و اگر چنین نکند، واجب است که در شب یازدهم یا پس از آن آن را انجام دهد، و همان کفایت می‌کند. زنجانی، سیستانی: احتیاط مستحب این است که از روز عید تأخیر نشود و بعید نیست تأخیر آن تا آخرین زمانی که بتواند اعمال حج را در ماه ذی‌حجه به جا آورد. سبحانی: جواز تأخیر عمدی حلق از روز عید خلاف احتیاط است و باید چنانچه عذری ندارد آن را به تأخیر نیندازد لکن جهت حفظ ترتیب اعمال روز عید تا قربانی نکرده است جایز نیست حلق یا تقصیر کند مگر اینکه تا غروب روز سیزدهم نتواند قربانی کند که در این صورت غروب روز سیزدهم حلق می‌نماید و مسائل مربوط به قربانی با این فرض گذشت. صافی و گلپایگانی: تأخیر عمدی علی الاحوط جایز نیست. نوری: واجب است تراشیدن سر و تقصیر در روز عید باشد.

در صورت انجام ندادن تقصیر در منا ویرایش

مسئله 1132
امام خمینی: اگر کسی سر نتراشید و تقصیر نکرد در منا و از آنجا کوچ کرد ^{[م1132 ۱]}باید مراجعت کند و عمل را انجام دهد و فرقی نیست در این حکم بین کسی که عمداً ترک کرده یا نسیاناً ^{[م1132 ۲]}و سهواً یا به واسطه مسئله ندانستن.
مراجع دیگر: ↑ زنجانی: چنانچه از روی علم و عمد، تقصیر را ترک کرده بنا بر احتیاط باید برگردد و در منا حلق یا تقصیر کند و اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسئله ترک کرده می‌تواند در جایی که هست حلق یا تقصیر کند؛ هرچند احتیاط مؤکد مستحب در این است که اگر می‌تواند، در منا حلق یا تقصیر کند و در هر حال اگر بیرون منا، حلق یا تقصیر نمود واجب است موی خود را به منا بفرستد. ↑ سیستانی: ناسی بنا بر احتیاط واجب ملحق به عامد است.

مسئله 1133
امام خمینی: اگر برای این شخص ممکن نشود برگشتن به منا، هر جا که هست سر بتراشد یا تقصیر کند و موی خود را بفرستد به منا ،^{[م1133 ۱]}در صورت امکان، و مستحب است که مو را در منا دفن کند در محل خیمه خود.
مراجع دیگر: ↑ صافی و گلپایگانی: مستحب است موی خود را بفرستد. مکارم: بنا بر احتیاط واجب.

عدم جواز طواف قبل از تقصیر ویرایش

مسئله 1134
امام خمینی: جایز نیست طواف حج بکند قبل از تقصیر یا سرتراشی و همچنین سعی را جایز نیست جلو بیندازد.

مسئله 1135
امام خمینی: اگر قبل از سرتراشی یا تقصیر طواف و سعی کند از روی سهو یا جهل به حکم، باید برگردد و سر بتراشد یا تقصیر کند و پس از آن طواف و نماز آن و سعی را به جا آورد ^{[م1135 ۱]}و اگر نمی‌تواند به منا برگردد هر جا هست سر بتراشد و تقصیر کند و اعاده کند طواف و نماز و سعی را.
مراجع دیگر: ↑ تبریزى و خویی: اعاده طواف و سعی لزوم ندارد، بلکه احتیاط استحبابی دارد، البته اگر قبل از خروج از مکه متذکر شود، احتیاط در خصوص اعاده طواف نباید ترک شود. زنجانی: پس اگر حلق یا تقصیر نکرده باید انجام دهد و موی خود را به منا بفرستد، سپس باید اعمال مکه را اعاده کند، مگر آنکه تقدیم اعمال مکه از روی سهو بوده و پس از کوچ کردن از منا، متوجه شده باشد که در این صورت اعاده اعمال مکه، لازم نیست. سبحانی: و اگر کسی آن را مقدم داشت چهار صورت دارد: الف) اگر عمداً مقدم داشت باید پس از حلق و تقصیر طواف و نماز آن و سعی را اعاده کند و یک گوسفند به عنوان کفاره ذبح کند. ب) اگر سهواً و یا نسیاناً مقدم داشت باید بعد از حلق یا تقصیر آنها را به ترتیب اعاده کند و کفاره ندارد. ج) اگر طواف را عمداً مقدم داشت حکم آن نیز مانند فرع الف است. د) اگر فقط سعی را عمداً مقدم داشت حکم آن مانند فرع ب است. سیستانی: اعاده طواف و سعی لازم نیست گرچه احوط است ولی اگر تقدیم طواف برای عذری غیر از جهل و نسیان بوده اعاده لازم است. فاضل و مکارم: بنا بر احتیاط واجب پس از آن سعی و.... .

مسئله 1136
امام خمینی: اگر از روی علم و عمد اینکار را کرده، باید علاوه بر اعاده طواف و نماز و سعی یک گوسفند ذبح کند. ^{[م1136 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: در صورت تعمّد بنا بر احوط گوسفندی کفاره دارد. صافی و گلپایگانی: گناه کرده، ولی متعرض کفاره نشده‌‌اند.

مسئله 1137
امام خمینی: اگر فقط طواف را از روی علم و عمد مقدم داشته گوسفند لازم است ،^{[م1137 ۱]}و اگر فقط سعی را مقدم داشته گوسفند لازم نیست، لیکن باید اعاده کند آن را بعد از حلق یا تقصیر و طواف و نماز آن.
مراجع دیگر: ↑ صافی و گلپایگانی: متعرض کفاره نشده‌اند.

مسئله 1138
امام خمینی: اگر از روی علم یا جهل یا نسیان بعد از طواف یا سعی یا هر دو، سر را تراشید یا تقصیر کرد، احتیاط آن است که اعاده کند تا ترتیب حاصل شود و اگر تکلیفش سرتراشی بوده تیغ را به سر بکشد احتیاطاً. ^{[م1138 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت، زنجانی و مکارم: مسئله اجمال دارد. خامنه‌ای: اگر عمداً یا بر اثر فراموشی یا عدم آگاهی از مسئله، در خارج از منا حلق یا تقصیر نماید و یا حلق یا تقصیر نکند و از منا خارج شود و سپس سایر اعمال را انجام دهد، واجب است که برای حلق یا تقصیر به منا باز گردد و بقیه اعمال را نیز اعاده نماید. خویی: یعنی طواف و سعی را اعاده کند تا ترتیب حاصل شود. سبحانی: واجب است طواف زیارت و نماز و سعی را تجدید کند و سپس طواف نساء را انجام دهد لکن اگر حلق را حتی از طواف نساء مؤخر داشته باز همان‌ طور که گفته شد همه اعمال مکه را تجدید کند و حتی اگر بعد از حلق یا تقصیر و قبل از تجدید اعمال بر سر او مو روییده باشد چون ‌که آن دو در محل خود انجام شده‌اند نیازی به تجدید و یا کشیدن تیغ بر سر نیست. سیستانی: اگر منظور اعاده طواف و سعی بعد از حلق یا تقصیر باشد در صورتی که جاهل یا ناسی باشد لازم نیست و اما اعاده حلق یا تقصیر که ذیل عبارت آن را می‌رساند لازم نیست حتی در عالم عامد. صافی و گلپایگانی: لازم است اعاده طواف و نماز و سعی. فاضل: یعنی احتیاطاً طواف و سعی را اعاده کند تا ترتیب حاصل شود و وجهی برای آخر مسئله نمی‌باشد.

تقصیر بعد از رمی و قربانی ویرایش

مسئله 1139
امام خمینی: به احتیاط واجب باید در منا اول رمی جمره کند و بعد از آن ذبح کند و بعد تقصیر یا حلق. ^{[م1139 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزى و خویی: واجب است که ذبح پس از رمی جمره عقبه باشد و بنا بر احتیاط حلق و تقصیر باید پس از آن دو باشد. خامنه‌ای: واجب است که در روز عید قربان، ابتدا جمره عقبه را رَمی کند، سپس ـ در صورتی که ذبح قربانی در روز عید برایش میسر است ـ قربانی نماید و پس از آن، حلق یا تقصیر کند؛ و در صورتی که عمداً ترتیب اعمال مذکور را رعایت نکند، معصیت کرده؛ اما بنا بر ظاهر، تکرار اعمال به ترتیب فوق بر او واجب نیست، هرچند تکرار آنها در صورت امکان، موافق احتیاط است. حکم کسی که بر اثر ناآگاهی یا فراموشی ترتیب مذکور را رعایت نکرده نیز چنین است. زنجانی: رعایت ترتیب بین رمی جمره عقبه و ذبح و حلق یا تقصیر لازم است، ولی سه گروهند که می‌توانند قبل از ذبح، حلق یا تقصیر کنند: الف) کسی که می‌ترسد اگر بخواهد صبر کند که ذبح انجام شود مشکلی مانند مراجعت کاروان یا حائض شدن برایش پیش آید که نتواند شخصاً اعمال مکه را به جا آورد؛ ب) کسی که می‌ترسد تأخیر اعمال مکه باعث بروز مشکلی شود که شرعاً دفع آن لازم است مثلاً خطر جانی داشته باشد؛ ج) کسی که تأخیر اعمال مکه مشقت شدید بیش از متعارفی را برای او ایجاد می‌کند، این سه گروه شبانه از مشعر به منا می‌روند و جمره عقبه را رمی می‌کنند و به کسی برای قربانی وکالت می‌دهند و در شب عید با حلق یا تقصیر از احرام بیرون می‌آیند، هرچند قربانی آنها انجام نشده باشد. سبحانی: ترک عمدی رمی روز عید مخل به ترتیب است و باید جوری اعمال را مجدداً انجام دهد که ترتیب حاصل شود بدین ترتیب باید قربانی پس از رمی جمره عقبه انجام گیرد و وظیفه حلق و تقصیر پس از قربانی می‌باشد لکن اگر کسی از روی جهل به حکم شرعی ترتیب را رعایت نکند یا حکم آن را فراموش کند عمل او صحیح است ولی در صورت عمد باید به نحوی که ترتیب حاصل شود اعاده کند. سیستانی: می‌تواند قبل از ذبح حلق یا تقصیر کند در صورتی که قربانی را در جایی که ذبح در آن مکان جایز است تهیه کرده باشد. مکارم: اگر رعایت نکند گناه کرده و اما عملش صحیح است.

مسئله 1140
امام خمینی: اگر بر خلاف این ترتیب عمل کند، پس اگر از روی غفلت و سهو بوده، اعاده لازم نیست و اگر از روی جهل به مسئله بوده بعید نیست که اعاده نخواهد و احتیاط به اعاده است و اگر از روی علم و عمد بوده در صورت امکان احتیاط را ترک نکند. ^{[م1140 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: اگر از روی فراموشی و جهل باشد اعاده آن لازم نیست و همین طور در صورت تعمّد بنا بر مشهور که اظهر تمامیت آنست. تبریزى و خویی: اگر از روی جهل یا نسیان بوده اعاده لازم نیست. خامنه‌ای، سبحانی: به ذیل مسئله قبل مراجعه شود. زنجانی: در صورت علم و عمد باید اعاده کند و در جهل و نسیان لازم نیست. مکارم: این احتیاط مستحب است.

مسئله 1141
امام خمینی: بعد از آنکه مُحرمی که وظیفه‌اش سر تراشیدن بود سر تراشید یا تقصیر کردن بود تقصیر کرد، حلال می‌شود بر او تمام چیزهایی که حرام شده، به واسطه احرام حج، مگر زن ^{[م1141 ۱]}و بوی خوش و اما صید از دو جهت حرمت داشت: یکی آنکه در حرم صید جایز نیست نه برای محرم و نه برای غیر محرم و این حرمت باقی است. دوم آنکه بر خصوص محرم نیز صید جایز نیست، چه در حرم باشد یا غیر حرم و بعید نیست که به واسطه حلق یا تقصیر از جهت دوم حرمت برداشته شود، پس جایز است از برای او صید در خارج حرم. ^{[م1141 ۲]}
مراجع دیگر: ↑ نظر آیات عظام در ذیل مسئله 1182 خواهد آمد. ↑ بهجت: حلیت صید احرامی به مجرد تمامیت مناسک منا، بی‌وجه نیست. تبریزی، خویی و سیستانی: بنا بر احتیاط واجب صید بر او حرام است و این احتیاط تا ظهر روز سیزدهم ادامه دارد. صافی و گلپایگانی: حرمت صید از جهت دوم هم باقی است و بعد از انجام طواف نساء و نماز آن حلال می‌شود. مکارم: احتیاط آن است که در این حال صید را ترک کند.

مسائل متفرقه ویرایش

مسئله 1142
امام خمینی: اگر قربانی، به دلیلی از روز عید تأخیر افتاد، بنا بر احتیاط نمی‌تواند حلق کند و از احرام خارج شود و بعد قربانی کند بلکه ترتیب بین قربانی و حلق و اعمال مترتبه بر آن را باید مراعات کند علی الأحوط. ^{[م1142 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: بنا بر احتیاط حلق و تقصیر در روز عید است. تبریزى و خویی: بنا بر احتیاط، قربانی باید در روز عید باشد و چنانچه قربانی در روز عید ممکن نباشد، می‌تواند بعد از رمی حلق یا تقصیر را در روز عید انجام دهد و مُحلّ شود و قربانی را تأخیر بیندازد. خامنه‌ای: کسی که ذبح قربانی را بنا بر هر دلیلی از روز عید به تأخیر انداخته، لازم نیست حلق یا تقصیر را هم به تأخیر اندازد، بلکه بعید نیست بنا بر احتیاط واجب انجام حلق یا تقصیر در روز عید واجب باشد، و نباید در این مورد ترک احتیاط کند، اما صحت انجام طواف حج و دیگر اعمال پنج‌گانه مکه در چنین حالتی (تأخیر در انجام قربانی) محل اشکال است و باید برای انجام آن اعمال تا ذبح قربانی منتظر بماند. زنجانی: بلکه نباید حلق و تقصیر کند و رعایت ترتیب بین رمی و ذبح و حلق و تقصیر و اعمال مکه، واجب و معتبر است. سبحانی: اگر نتوانست قربانی را انجام دهد باید حلق و یا تقصیر را به تأخیر بیندازد اما رمی روز یازدهم و دوازدهم را انجام دهد ولی نباید تأخیر حلق یا تقصیر از غروب روز سیزدهم فراتر رود بنابراین اگر نتوانست تا غروب روز سیزدهم قربانی کند حلق یا تقصیر را انجام دهد و تا آخر ذی‌حجه وقت دارد انجام دهد و در غیر این‌ صورت باید سال بعد قربانی را ولو در منا انجام دهد. اما چنانچه به خاطر عدم توانایی مالی نتوانست قربانی انجام دهد اگر از اول می‌داند باید روز قبل از عید و هفت روز بعد از برگشتن از سفر روزه بگیرد و مسئله صور دیگری دارد که قبلاً بیان شد. سیستانی: اگر قربانی را در منا تهیه کرد جایز است تقصیر یا حلق. صافی و گلپایگانی: می‌تواند حلق کند و از احرام خارج شود ولی اعمال مکه باید بعد از قربانی و حلق انجام شود. فاضل: بنا بر احتیاط نمی‌تواند حلق یا تقصیر کند و از احرام خارج شود و بعد قربانی کند بلکه ترتیب بین قربانی و حلق و اعمال مترتّبه بر آن را باید مراعات کند علی الأحوط مگر در فرض اضطرار و یا حرج که در این صورت رعایت ترتیب بین ذبح و حلق یا تقصیر لازم نیست و حاجی می‌تواند در اواخر روز، حلق یا تقصیر کند و از احرام خارج شود، ولی اعمال مکه را باید پس از اطمینان به ذبح انجام دهد. مکارم: و اگر رعایت این احتیاط واجب را نکند عمل او باطل نیست. نوری: بلکه باید روز عید حلق کند و تأخیر نیندازد.

مسئله 1143
امام خمینی: تأخیر حلق، تا آخر ایام تشریق مانع ندارد، هرچند عمدی باشد و حلق در شب هم صحیح است و کفایت می‌کند. ^{[م1143 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: بنا بر احتیاط حلق در روز عید است و در صورت تأخیر شب هم مجزی است. تبریزى: احتیاط واجب در عدم تأخیر عمدی است. چنان‌که گذشت بنا بر احتیاط حلق باید در روز باشد. پس اگر در روز عید انجام نگرفت باید در روز بعد انجام گیرد. خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب، حلق یا تقصیر واجب را در روز عید قربان انجام دهد، و اگر چنین نکند، واجب است که در شب یازدهم یا پس از آن، آن را انجام دهد، و همان کفایت می‌کند. خویی: احتیاط واجب آن است که در روز عید باشد. زنجانی: حلق و تقصیر در شب عید جایز نیست؛ مگر برای چند گروه که در ذیل مسئله 1139 گذشت و انجام حلق و تقصیر در شب‌های دیگر مانعی ندارد و تأخیر آن تا زمانی که بتوان بعد از آن اعمال مکه را در ذی‌حجه به جا آورد مانعی ندارد. سبحانی: حلق و تقصیر و ذبح در شب جایز نیست و عمداً هم بنا بر احتیاط واجب نمی‌تواند از روز عید به تأخیر بیندازد. سیستانی: حلق در شب عید جایز نیست مگر برای خائف و به احتیاط مستحب از روز عید تأخیر نشود ولی بعد از عید در شب هم کافی است. صافی و گلپایگانی: حلق در شب خلاف احتیاط است و اگر در روز عید ترک نمود، روز یازدهم باید حلق کند و تأخیر عمدی علی الأحوط جایز نیست. مکارم: احتیاط در ترک حلق در شب است. نوری: واجب است تراشیدن سر و تقصیر در روز عید باشد.

مسئله 1144
امام خمینی: اگر حاجی برای قربانی به کسی وکالت دهد، تا وکیل او قربانی نکرده، نمی‌تواند حلق کند ولی اگر با اعتقاد به اینکه وکیل او برای او قربانی کرده حلق کرد بعد معلوم شد که وکیل او هنوز قربانی نکرده، حلق مزبور کافی است و اگر بعد از حلق اعمال مکه را هم انجام داده باشد کفایت می‌کند و لازم نیست آنها را اعاده کند. ^{[م1144 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: به ذیل مسئله 1140 مراجعه شود. زنجانی: ولی اعاده اعمال مکه لازم است. سبحانی: اما اگرچه اعمال انجام شده صحیح است لیکن تا یقین به ذبح قربانی نکرده است هنوز محرم است و اگر لباس دوخته به تن کرده فوراً بیرون آورد. سیستانی: ولی او هنوز محرم است و باید لباس دوخته را بیرون آورد و از سایر محرمات احرام اجتناب کند و با ذبح مُحل می‌شود و همچنین در قسمت بعد مسئله.

عدم جواز ماشین کردن سر و تراشیدن سر باهم ویرایش

مسئله 1145
امام خمینی: کسانی ‌که سال اول حج آنها است و وظیفه آنها سر تراشیدن می‌باشد، بنا بر احتیاط، جایز نیست به واسطه زیادی مو، اول سر را ماشین کنند و بعد آن را بتراشند هرچند فوراً بتراشند و در صورت علم و عمد کفاره دارد. ^{[م1145 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 (طایفه دوم) مراجعه شود. زنجانی: کسی که وظیفه‌اش سر تراشیدن است جایز نیست اول سر را ماشین کند ولی اگر با ماشین ته‌زن بتراشد جایز و کافی است. سبحانی و سیستانی: اگر با ماشین ته‌زن بتراشند کافی است گرچه احتیاط مستحب تراشیدن با تیغ است.

عدم جواز تقصیر دیگری قبل از تقصیر ویرایش

مسئله 1146
امام خمینی: کسی که بخواهد دیگری را حلق نماید، نمی‌تواند قبل از اینکه خودش حلق یا تقصیر کند سر او را بتراشد ولی می‌تواند ناخن دیگری را برای تقصیر بگیرد و ازاله موی دیگری نیز قبل از خارج شدن از احرام جایز نیست ولو برای تقصیر. ^{[م1146 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به سؤال 1160 و نظر آیات عظام در ذیل آن مراجعه شود.

استفتائات ویرایش

مسئله 1147
امام خمینی: سئوال: کسی که سفر اول حج او است، در وقتی که سلمانی سر او را برای حلق می‌تراشیده، مشغول گرفتن ناخن‌های خود بوده و غافل بوده که نباید این کار را بکند. آیا کفاره دارد یا خیر؟ جواب: چیزی بر او نیست.

مسئله 1148
امام خمینی: سئوال: کسی که در غیر منا حلق نموده و اعمال مترتبه را انجام داده و پس از این عمره مفرده انجام داده، آیا مُحِلّ شده است یا خیر و عمره مفرده او صحیح است یا خیر؟ جواب: مُحِلّ نشده است و عمره او صحیح نیست. ^{[م1148 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزی، خویی، صافی و گلپایگانی: مگر اینکه از جهت جهل به مسئله و غفلت، در غیر منا حلق کرده باشد، که در این صورت اجزاء بعید نیست، هرچند احتیاط آن است که در صورت امکان به منا برگردد و حلق کند. همچنین است حکم سه مسئله بعد. زنجانی: بنا بر احتیاط محل نشده است و برای خروج از احرام احتیاطاً به نیت انجام وظیفه فعلیه حلق کرده طواف و سعی و طواف نساء انجام دهد. سبحانی: اگر کسی عمداً در غیر منا حلق یا تقصیر کند و اعمال مترتبه را انجام دهد محل نمی‌شود بلکه باید آن را در منا اعاده کند و اعمال مترتبه را نیز بیاورد و اگر از مکه بیرون رفته باشد باید حلق یا تقصیر کند و موهای خود را به منا بفرستد و کسی را نایب کند که اعمال مکه او را انجام دهد و سال بعد نیز در ایام تشریق رمی روز یازدهم و دوازدهم خود را انجام دهد و یا استنابه کند. تا این وظایف را انجام ندهد نمی‌تواند برای عمره یا حج دیگر محرم شود و اگر محرم شود احرام او صحیح نیست بلکه تا حلق و اعمال مترتبه را به نحوی که گفته شد انجام ندهد در حال احرام باقی می‌باشد ولی اگر از روی جهل به موضوع یا نسیاناً حلق را بیرون از منا انجام داده اعمال مترتبه درست است فقط باید حلق یا تقصیر کند و موهای خود را به منا بفرستد. سیستانی: کافی است هرچند عمداً باشد ولی واجب است در صورت امکان موی خود را به منا بفرستد. فاضل: مگر اینکه از روی جهل قصوری یا غفلت و نسیان در غیر منا حلق کرده باشد که در این صورت مُحِلّ شده و عمره او صحیح است، هرچند که در صورت امکان و عدم عسر و حرج بهتر است به منا برگردد و حلق کند و اعمال مترتبه را اعاده کند. مکارم: این حکم در صورت عمد مسلم است و در صورت جهل یا نسیان عمل آنها صحیح است و اگر می‌تواند به منا برگردد و سر خود را بتراشد و یا کوتاه کند برگردد.

مسئله 1149
امام خمینی: سئوال: گفته می‌شود که مسلخ جدید، در منا نیست و اشخاص پس از قربانی در آنجا، و بیرون آمدن، پشتِ همان جا حلق و تقصیر کرده‌اند، وظیفه آنان چیست؟ جواب: اگر حلق و تقصیر در منا نبوده باید اعاده شود. ^{[م1149 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل سؤال قبل مراجعه شود. زنجانی: بنا بر احتیاط اعاده شود.

مسئله 1150
امام خمینی: سئوال: در مسئله سابق، کسانی ‌که بعد از حلق و تقصیر مزبور به مکه آمده‌اند و اعمال مکه از قبیل طواف و سعی و طواف نساء را انجام داده‌اند و بعد متوجه شده‌اند که حلق و تقصیر در منا نبوده، آیا اعمال مکه آنان صحیح است؟ جواب: در فرض مزبور صحیح نیست و باید آن اعمال هم اعاده شود. ^{[م1150 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل سئوال 1135 و 1148 مراجعه شود.

مسئله 1151
امام خمینی: سئوال: کسی که سال قبل هم به حج مشرف شده و حلق را در خارج منا انجام داده است و امسال هم حلق را در خارج منا نموده چه وظیفه‌ای دارد و اگر اعمال مکه را انجام داده صحیح است یا خیر؟ جواب: حلق را در منا اعاده کند و یک حلق کافی است و بعد طواف و نماز و سعی سال قبل را اعاده کند و احتیاطاً طواف و نماز و سعی امسال را نیز به جا آورد و بعد یک طواف نساء و نماز انجام دهد و کفایت می‌کند، گرچه ظاهر این است که احرام برای عمره و حج امسال صحیح نبوده است. ^{[م1151 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1148 مراجعه شود. سبحانی: اگر عمدی بوده با توجه به آنچه در سؤال 1148 آمد احرام جدید او صحیح نیست و باید نسبت به وظایف سال قبل از حلق به بعد اقدام کند لکن چنانچه بخواهد احتیاط کند باید بعد از حلق و یا تقصیر همه اعمال از جمله طواف نساء البته به غیر از بیتوته و نفر را دوباره انجام دهد، یک بار به عنوان اعمال سال قبل انجام دهد و بار دیگر به عنوان تکلیف فعلی. مثلاً اول سه جمره را برای روز یازدهم حج سال گذشته رمی کند و سپس هر سه را مجدداً به عنوان تکلیف فعلی در حج امسال و هکذا بقیه اعمال را. آیت‌الله مکارم: اعاده اینها لازم نیست و همچنین احتیاط بعد نیز لزومی ندارد.

مسئله 1152
امام خمینی: سئوال: اگر در موردی که حاجی باید حلق کند، به جای حلق تقصیر کرده است وظیفه‌اش چیست، آیا کفاره دارد یا نه؟ جواب: اگر جاهل به مسئله بوده کفاره ندارد و در فرض علم احوط است و در فرض مسئله بنا بر احتیاط باید حلق را انجام دهد و چنانچه اعمال مکه را به جا آورده اعاده کند. ^{[م1152 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120، 1135 و سؤال 1148 مراجعه شود. زنجانی: و در فرض علم کفاره واجب است و در هر دو صورت بعد از حلق چنانچه اعمال مکه را به جا آورده اعاده کند. سیستانی: در فرض جهل، اعاده واجب نیست گرچه احوط است.

مسئله 1153
امام خمینی: سئوال: کسی که سال دوم حج او است و سال قبل برای خودش حج نموده و حلق کرده است و امسال به نیابت دیگری حج به جا می‌آورد، آیا در سفر دوم حکم صروره را دارد که باید حلق کند یا تقصیر کافی است؟ جواب: تقصیر کفایت می‌کند.

مسئله 1154
امام خمینی: سئوال: شخصی در سال 60 نایب شخص دیگری شد و برای اولین بار آمد مکه و در مرز بین وادی مُحَسّر و منا حلق نمود، به اعتقاد اینکه اینجا جزو منا است و یک سال بعد باز به مکه مشرف شد، برای خودش به عنوان حجة الاسلام و در منا تقصیر نمود به خیال اینکه حلق قبلی و اعمال حج گذشته او صحیح بوده است، و سال 65 باز به مکه مشرف شد و به عنوان ما فی الذمه مُحرم شد، در این بین متوجه شد که حلق سال اول در خارج منا بوده است و در نظر حضرت امام کافی نیست، امسال حلق را در منا به قصد ما فی الذمه انجام می‌دهد و بقیه اعمال را نیز به قصد ما فی الذمه به جا آورده است، آیا این کار کافی است یا نه؟ جواب: کفایت می‌کند و از منوب عنه واقع می‌شود و باید حجة الاسلام را اعاده کند. ^{[م1154 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ آیات عظام تبریزى، خویی، مکارم: اعاده حجة الاسلام واجب نیست. زنجانی: بنا بر احتیاط حجة الاسلام را اعاده کند. سبحانی: به ذیل سؤال 1148 مراجعه شود. سیستانی: حلق اول صحیح است. صافی و گلپایگانی: اگر جهلاً یا نسیاناً در غیر منا تقصیر کرده است صحت آن بعید نیست اگرچه احوط و اولی حلق در منا و اعاده اعمال مترتبه است. بنابراین حج نیابی و حجة الاسلام او صحیح است. فاضل: در فرض سؤال از منوب ‌عنه واقع شده و کفایت می‌کند و اعاده حجة الاسلام واجب نیست.

مسئله 1155
امام خمینی: سئوال: اگر کسی مقداری از سر خود را با تیغ بتراشد و بقیه را ماشین کند، آیا جایز است و حلق صدق می‌کند؟ ضمناً بعد از ماشین، بقیه سر را نیز می‌تراشد. جواب: تا حلق تمام نشده کوتاه کردن موی سر جایز نیست، و اگر تمام سر را تراشیده از حلق کافی است. ^{[م1155 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود. خویی: ماشین کردن تقصیر حساب می‌شود و مجزی است. زنجانی، سبحانی و سیستانی: اگر با ماشین ته‌زن بزند کفایت از حلق می‌کند. فاضل: اگر ماشین ته‌زن بوده که مانند حلق کردن است کافی است. مکارم: کوتاه کردن کافی است و تراشیدن سر با ماشین ته‌زن نیز کفایت از حلق می‌کند.

مسئله 1156
امام خمینی: سئوال: کسی که غیر از وقوفین اضطراری را نمی‌تواند درک کند و برای بقیه اعمال خود نایب می‌گیرد، آیا می‌تواند حلق را در غیر از منا انجام دهد؟ جواب: باید در منا حلق کند و حلق در غیر منا کافی نیست، مگر آنکه نتواند به منا برود. ^{[م1156 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ زنجانی: ولی در صورت امکان باید موی خود را به منا بفرستد. سبحانی: اگر فردی نمی‌تواند در منا حلق یا تقصیر کند در خارج منا می‌تواند انجام دهد ولی باید موهای ریخته را به منا برگرداند. سیستانی: باید در منا حلق کند ولی حلق در غیر منا هم کافی است حتی اگر عمداً باشد و به هر حال در صورت امکان باید موهای خود را به منا بفرستد.

مسئله 1157
امام خمینی: سئوال: شخصی دو موضع در سرش شکسته است، ممکن است که حلق روز عید باعث پاره شدن پوست گردد اگر تقصیر نماید، مُجزی است یا وظیفه دیگری دارد؟ جواب: اگر امید خوب شدن در حدی که بتواند حلقِ تمام نماید، تا آخر ایام تشریق، دارد تأخیر بیندازد و همچنین اعمال مترتبه را، و اگر امید ندارد یا پس از تأخیر خوب نشد، احتیاط آن است که هر مقدار سر را می‌تواند بتراشد و تقصیر هم بکند. ^{[م1157 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت، تبریزى و نوری: چنان‌که گذشت، صروره مخیر است بین حلق و تقصیر و در فرض مذکور که متمکن از حلق نیست باید تقصیر کند. خویی: تخییر بین حلق و تقصیر حتی برای غیر معذور خالی از قوت نیست. بنابراین، اگرچه امید خوب شدن داشته باشد تقصیر کفایت می‌کند. زنجانی: تقصیر، کافی است مگر آنکه بدون حرج بتواند با ماشین ته‌زن، سرش را بتراشد. سبحانی: اگر امید خوب شدن در حدی که بتواند حلق تمام نماید تا آخر ایام تشریق تأخیر بیندازد و پس از حلق به آنها بپردازد ولی اگر امید بهبودی ندارد و یا تا غروب روز سیزدهم بهبودی حاصل نشود اگر چنانچه با ماشین ته‌زن می‌تواند حلق را انجام دهد و اگر نمی‌تواند حلق کند تقصیر کند و از احرام خارج گردد و می‌تواند اعمال مکه را انجام دهد و به احتیاط واجب چنانچه تا آخر ذی‌حجه متمکن از حلق شد، ولو با ماشین حلق نماید و موهای خود را به منا بفرستد. سیستانی: اگر تراشیدن با ماشین ته‌زن برای او میسور باشد تقصیر کافی نیست، بنا بر احتیاط واجب و اگر حلق حرجی بود تقصیر کافی است. فاضل: چون صروره مخیر بین حلق و تقصیر است لذا این مسئله موضوعاً منتفی است. مکارم: حلق واجب نیست و کوتاه کردن قسمتی کافی است.

مسئله 1158
امام خمینی: سئوال: شخصی سال گذشته قربانی و حلق را در غیر منا (خارج از منا) انجام داده و پس از خاتمه اعمال، به ایران برگشته است و امسال نیز به مدینه مشرف شده و قصد حج دارد، بفرمایید وظیفه او چیست؟ و آیا می‌تواند برای خود یا دیگری حج به جا آورد یا نه؟ جواب: تا وظیفه سال قبل را از؛ قربانی و حلق و اعمال مترتبه بر آن، انجام نداده و از احرام آن خارج نشده، نمی‌تواند مُحرم شود. ^{[م1158 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزى و خویی: در صورت جهل به مسئله یا غفلت، اعاده اعمال لازم نیست. زنجانی: بنا بر احتیاط از احرام خارج نشده است پس اگر در حوالی منا قربانی کرده کفایت می‌کند وگرنه باید قربانی را نیز اعاده کند و برای خروج از احرام باید احتیاطاً حلق یا تقصیر انجام دهد و پس از آن می‌تواند مجدداً محرم شود. سبحانی: در رابطه با قربانی چون که فعلاً در منا به نحوی که در جای خود گذشت میسر نیست اعاده لازم نیست لکن به جهت حلق در خارج از منا به ذیل سؤال 1148 مراجعه شود. سیستانی: حلق سابق مجزی است و نسبت به ذبح اگر جاهل قاصر بوده مجزی است و اگر مقصر بوده است در فرض مذکور به احتیاط واجب باید جمع کند بین ذبح و روزه ده روز و اعاده اعمال دیگر لازم نیست. صافی و گلپایگانی: صحت حج سال گذشته بعید نیست و اگر با عدم تمکن از ذبح در منا قربانی را در مذابح معمول انجام داده اعاده لازم نیست. فاضل: به ذیل سئوال 1148 مراجعه شود. مکارم: حلق را در منا اعاده می‌کند و قربانی اگر در منا امکان نداشت کافی است والاّ آن را نیز اعاده می‌کند اما اعاده اعمال مترتبه لازم نمی‌باشد.

مسئله 1159
امام خمینی: سئوال: صبی ممیزی تمام اعمال حج را به نحو صحیح انجام داده است، آیا از صَروره بودن، خارج می‌شود یا نه؟ جواب: بلی، خارج می‌شود. ^{[م1159 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود. زنجانی: وقتی حجة الاسلام خود را به جا آورد باید حلق نماید. سبحانی: اگر پس از بلوغ مستطیع شد و حجة الاسلام به جا آورد باید حلق کند هرچند نام صروره بر او صدق نکند.

مسئله 1160
امام خمینی: سئوال: در روز عید قربان که حاجی باید حلق کند و از طرفی تراشیدن و کندن مو بر مُحرم حرام است، آیا حجاج باید بعد از تقصیر افرادی که مخیر بین حلق و تقصیر هستند، از وجودشان برای حلق استفاده کنند یا در آن وقت برای شخص جایز است که سر خود را بتراشد و آیا فرق است بین تراشیدن سر خود و تراشیدن سر دیگری و در هر حال تکلیف شرعی او چیست؟ جواب: خودش می‌تواند خود را حلق کند و می‌تواند به کسی که از احرام به حلق یا تقصیر خارج شده واگذار کند که او را حلق نماید، و در هر صورت اگر دیگری او را حلق کند کفایت می‌کند اگرچه از احرام خارج نشده باشد. ^{[م1160 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزى و خویی: اگر کسی که او را حلق می‌کند از احرام خارج نشده باشد مجزی نیست. زنجانی: البته اگر حاجی با توجه به حرمت حلق بر دیگری، از او بخواهد که برایش حلق نماید، بنا بر احتیاط این حلق کفایت نمی‌کند. سبحانی: اگر محرم؛ محرم دیگر را سهواً و یا جهلاً حلق و یا تقصیر کند کفاره ندارد اما در صورت عمد باید کفاره دهد و در هر حال به این حلق یا تقصیر اکتفا نشود. سیستانی: کسی که از احرام خارج نشده است، جایز نیست برای دیگری حلق یا تقصیر انجام دهد و مجزی هم نیست. صافی، فاضل و گلپایگانی: اگر کسی که او را حلق می‌کند از احرام خارج نشده باشد، مشکل است. مکارم: خالی از اشکال نیست.

مسئله 1161
امام خمینی: سئوال: کسی که در حج وظیفه‌اش سر تراشیدن است و از اول می‌داند که با تیغ کشیدن سرش خون می‌آید، بفرمایید آیا سرش را باید بتراشد یا نه؟ جواب: باید سر بتراشد علی الأحوط. ^{[م1161 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: بایستی اول تقصیر کند و مقداری از موی سر خود را چیده، سپس سر بتراشد. تبریزی: اگر به نحو متعارف حلق انجام شود، جایز است هرچند بداند از سرش خون می‌آید. خویی: بلکه باید اول تقصیر کند سپس سرش را بتراشد. زنجانی: واجب است سرش را بتراشد و اگر خون هم بیاید اشکال ندارد. سبحانی: باید با ماشین ته‌زن بزند. سیستانی: جایز نیست سر خود را با تیغ بتراشد بلکه با ماشین ته‌زن بتراشد و یا در صورتی که مخیر بین تراشیدن و کوتاه کردن باشد ابتدا موی خود را کوتاه و سپس اگر بخواهد سر خود را با تیغ بتراشد و اگر با آنچه گفته شد مخالفت کند کفایت می‌کند اگرچه گنهکار است. صافی و گلپایگانی: در صورتی که پس از فحص، حلاّق ماهری پیدا نکرد که سر او را خونی نکند، تقصیر نماید و بعد در ماه ذی‌حجه هر وقت متمکن شد حلق نماید هرچند به مکه آمده باشد و مو را به منا بفرستد. فاضل: تراشیدن سر واجب نیست. مکارم: سر تراشیدن واجب نیست ولی احوط است.

مسئله 1162
امام خمینی: سئوال: در مناسک آمده است: کسی که سال اول حج او باشد، بنا بر احتیاط واجب باید سر خود را بتراشد، آیا می‌توان در این احتیاط واجب به دیگری رجوع کرد؟ جواب: حکم سایر احتیاطات را دارد، لیکن چون امر مهمی است، مراعات کنید این احتیاط را. ^{[م1162 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود.

مسئله 1163
امام خمینی: سئوال: کسی که حلق را فراموش کرده و به ایران بازگشته است، وظیفه او چیست؟ جواب: باید حلق و اعمال مکه مترتبه بر حلق را انجام دهد و اگر نمی‌تواند خودش به مکه برود، در محل خودش حلق کند و موی خود را به منا بفرستد علی الأحوط و برای اعاده اعمال مکه نایب بگیرد. ^{[م1163 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ تبریزى و خویی: اعاده طواف و سعی لزوم ندارد، بلکه احتیاط استحبابی دارد، البته اگر قبل از خروج از مکه متذکر شود، احتیاط در خصوص اعاده طواف نباید ترک شود. زنجانی: پس اگر حلق یا تقصیر نکرده باید انجام دهد و موی خود را به منا بفرستد، سپس باید اعمال مکه را اعاده کند، مگر آنکه تقدیم اعمال مکه از روی سهو بوده و پس از کوچ کردن از منا، متوجه شده باشد که در این صورت اعاده اعمال مکه، لازم نیست. سبحانی: و اگر کسی آن را مقدم داشت چهار صورت دارد: الف) اگر عمداً مقدم داشت باید پس از حلق و تقصیر طواف و نماز آن و سعی را اعاده کند و یک گوسفند به عنوان کفاره ذبح کند. ب) اگر سهواً و یا نسیاناً مقدم داشت باید بعد از حلق یا تقصیر آنها را به ترتیب اعاده کند و کفاره ندارد. ج) اگر طواف را عمداً مقدم داشت حکم آن نیز مانند فرع الف است. د) اگر فقط سعی را عمداً مقدم داشت حکم آن مانند فرع ب است. سیستانی: اعاده طواف و سعی لازم نیست گرچه احوط است ولی اگر تقدیم طواف برای عذری غیر از جهل و نسیان بوده اعاده لازم است. زنجانی و سیستانی: اعاده اعمال لازم نیست ولی فرستادن مو به منا در صورت امکان لازم است.

مسئله 1164
امام خمینی: سئوال: کسی که وظیفه او حلق است ولیکن از حلق معذور است، وظیفه او چیست؟ جواب: بعید نیست لزوم و کفایت تقصیر در این مورد، ولی احوط آن است که احتیاط را به غیر رجوع کنند. ^{[م1164 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود. زنجانی: تقصیر کفایت می‌کند. سبحانی: چنانچه عذر او وجه شرعی یا مصلحت مهم طبی داشته باشد می‌تواند تقصیر کند لکن احتیاط را از کف ندهد و تا محلی برای حلق هست آن را به تقصیر بدل ننماید. فاضل: رعایت این احتیاط برای کسی که سال اول او است مطلقاً لازم نیست و نسبت به چند طایفه که در مسئله 1120 گذشت که به احتیاط واجب باید سر بتراشند، در فرض سؤال رعایت این احتیاط برای آنها لازم نبوده و تقصیر کفایت می‌کند.

مسئله 1165
امام خمینی: سئوال: اگر کسی قربانی را از روی عمد تأخیر بیندازد، آیا می‌تواند حلق و یا تقصیر نماید و یا باید حتماً بعد از قربانی باشد؟ جواب: باید حلق را بعد از قربانی انجام دهد، علی الأحوط. ^{[م1165 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: بنا بر احتیاط حلق و تقصیر در روز عید است. تبریزى و خویی: بنا بر احتیاط، قربانی باید در روز عید باشد و چنانچه قربانی در روز عید ممکن نباشد، می‌تواند بعد از رمی حلق یا تقصیر را در روز عید انجام دهد و مُحلّ شود و قربانی را تأخیر بیندازد. خامنه‌ای: کسی که ذبح قربانی را بنا بر هر دلیلی از روز عید به تأخیر انداخته، لازم نیست حلق یا تقصیر را هم به تأخیر اندازد، بلکه بعید نیست بنا بر احتیاط واجب انجام حلق یا تقصیر در روز عید واجب باشد، و نباید در این مورد ترک احتیاط کند، اما صحت انجام طواف حج و دیگر اعمال پنج‌گانه مکه در چنین حالتی (تأخیر در انجام قربانی) محل اشکال است و باید برای انجام آن اعمال تا ذبح قربانی منتظر بماند. زنجانی: بلکه نباید حلق و تقصیر کند و رعایت ترتیب بین رمی و ذبح و حلق و تقصیر و اعمال مکه، واجب و معتبر است. سبحانی: اگر نتوانست قربانی را انجام دهد باید حلق و یا تقصیر را به تأخیر بیندازد اما رمی روز یازدهم و دوازدهم را انجام دهد ولی نباید تأخیر حلق یا تقصیر از غروب روز سیزدهم فراتر رود بنابراین اگر نتوانست تا غروب روز سیزدهم قربانی کند حلق یا تقصیر را انجام دهد و تا آخر ذی‌حجه وقت دارد انجام دهد و در غیر این‌ صورت باید سال بعد قربانی را ولو در منا انجام دهد. اما چنانچه به خاطر عدم توانایی مالی نتوانست قربانی انجام دهد اگر از اول می‌داند باید روز قبل از عید و هفت روز بعد از برگشتن از سفر روزه بگیرد و مسئله صور دیگری دارد که قبلاً بیان شد. سیستانی: اگر قربانی را در منا تهیه کرد جایز است تقصیر یا حلق. صافی و گلپایگانی: می‌تواند حلق کند و از احرام خارج شود ولی اعمال مکه باید بعد از قربانی و حلق انجام شود. فاضل: بنا بر احتیاط نمی‌تواند حلق یا تقصیر کند و از احرام خارج شود و بعد قربانی کند بلکه ترتیب بین قربانی و حلق و اعمال مترتّبه بر آن را باید مراعات کند علی الأحوط مگر در فرض اضطرار و یا حرج که در این صورت رعایت ترتیب بین ذبح و حلق یا تقصیر لازم نیست و حاجی می‌تواند در اواخر روز، حلق یا تقصیر کند و از احرام خارج شود، ولی اعمال مکه را باید پس از اطمینان به ذبح انجام دهد. مکارم: و اگر رعایت این احتیاط واجب را نکند عمل او باطل نیست. نوری: بلکه باید روز عید حلق کند و تأخیر نیندازد.

مسئله 1166
امام خمینی: سئوال: شخصی در روز عید قربان در حال رَمی جمره عقبه پول خود را گم کرد و چون پول برای هدی نداشت آن را مبدل به روزه کرد و تصمیم دارد بعد از ایام تشریق شروع به سه روز روزه نماید، آیا چنین شخصی تقصیر یا حلق را پس از سه روز روزه انجام دهد یا همان روز عید حلق یا تقصیر نماید؟ جواب: می‌تواند روز عید حلق یا تقصیر نماید. ^{[م1166 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: بنا بر احتیاط در روز عید انجام گیرد. تبریزى و خویی: احتیاط واجب آن است که در روز عید باشد و اگر روز عید نکرد تا آخر ذی‌حجه وقت دارد. زنجانی و سیستانی: احتیاط مستحب این است که از روز عید تأخیر نشود و بعید نیست تأخیر آن تا آخرین زمانی که بتواند اعمال حج را در ماه ذی‌حجه به جا آورد. صافی و گلپایگانی: تأخیر عمدی علی الاحوط جایز نیست. خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب حلق یا تقصیر را از روز عید تأخیر نیاندازد. سبحانی و نوری: بلکه باید روز عید حلق یا تقصیر نماید.

مسئله 1167
امام خمینی: سئوال: شخصی که صروره نیست و می‌تواند تقصیر کند آیا اگر ریش بتراشد، صرف نظر از حرمت، این کار کفایت از تقصیر می‌کند یا نه؟ جواب: کفایت نمی‌کند.

مسئله 1168
امام خمینی: سئوال: عصر عید قربان، بعد از هَدی، که دوستان سر می‌تراشیدند و من هم به این فکر که باید سر را تراشید رفتم سر خود را تراشیدم و نگفتم که سر می‌تراشم برای حج تمتع، فقط سرم را تراشیدم، در این صورت وظیفه من چیست؟ جواب: اگر سر را به عنوان اینکه وظیفه شما سرتراشی است و از اعمال حج است تراشیده‌اید صحیح است هرچند نیت را نگفته باشید.

مسئله 1169
امام خمینی: سئوال: چون من از سر تراشیدن بدم می‌آید، آیا می‌توانم به جای سر تراشیدن تقصیر کنم و آیا آن کار گناهی هم دارد یا نه؟ جواب: در سفر اول در منا باید سر بتراشید علی الأحوط و اگر نتراشید گذشته از معصیت از احرام هم خارج نمی‌شوید علی الأحوط. ^{[م1169 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود.

مسئله 1170
امام خمینی: سئوال: حاجی در مذبح، بعد از قربانی فوراً تقصیر کرده که دچار تطهیر نجاست بدن و لباس احرام نگردد و بعد از رسیدن به چادر حلق کند، از یک طرف صروره است و از طرفی در حلق قصد احلال نکرده، تکلیفش چیست؟ جواب: تقصیر در صورت جهل کفاره ندارد و حلق را اگر به قصد قربت و به حساب یکی از اعمال انجام داده، کافی است وگرنه باقی بر احرام است و باید در منا حلق کند علی الأحوط. ^{[م1170 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ حکم سؤال قبل را دارد. خامنه‌ای: حلق یا تقصیر باید در منا انجام شود.

مسئله 1427
سوال: آیا در اعمال حج، حلق با ماشین‌هایی که مانند تیغ، موی سر را می‌تراشد کفایت می‌کند یا حتماً باید با تیغ باشد؟
پاسخ مراجع: خامنه‌ای: بنا بر احتیاط باید با تیغ باشد. زنجانی: کفایت می‌کند. سبحانی: ماشین‌های ته‌زن که مانند تیغ موی سر را می‌تراشند کافی است، زیرا عرفاً حلق صدق می‌کند. سیستانی: کفایت می‌کند. صافی: باید حلق صدق کند یعنی تراشیدن و مجرد ازاله مو مانند تراشیدن، حلق محسوب نمی‌شود. مکارم: کفایت می‌کند. نوری: در فرض سؤال حلق با ماشین مزبور اشکال ندارد.

مستحبات حلق ویرایش

مسئله 1171
امام خمینی: در حلق چند چیز مستحب است: 1. آنکه از جانب راست پیش سر ابتدا کند و این دعا را بخواند: «أَللَّهُمَّ أعْطِنی بِکُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً یوْمَ الْقِیامَةِ». 2. آنکه موی سر خود را در منا در خیمه خود دفن نماید و اولی این است که بعد از حلق، از اطراف ریش و شارب خود گرفته و همچنین ناخن‌ها را بگیرد. ^{[م1171 ۱]}
مراجع دیگر: ↑ بهجت: و مستحب است در وقت سر تراشیدن رو به قبله کند... و احوط آن است که از اطراف سر و ریش و شارب مو بگیرد و ناخن‌ها را بگیرد.

مقالات مرتبط ویرایش

حلق یا تقصیر

منبع ویرایش

این مقاله برگرفته از صفحه 519 تا 538 کتاب مناسک حج پژوهشکده حج و زیارت، سال انتشار: ۱۳۹۷ است.

[1] 
زنجانی: بنا بر احتیاط مؤکد استحبابی، برای تقصیر، کوتاه کردن مو را انتخاب کند و همچنین است حکم تقصیر بانوان.

سبحانی: به ناخن گرفتن اکتفا نشود و اگر خواست ناخن بگیرد، پس از کوتاه کردن مو باشد.

سیستانی و مکارم: گرفتن ناخن کافی نیست بنا بر احتیاط واجب و اگر خواست ناخن بگیرد باید بعد از کوتاه کردن مو باشد.

[2] زنجانی: بنا بر احتیاط مؤکد استحبابی، برای تقصیر، کوتاه کردن مو را انتخاب کند و همچنین است حکم تقصیر بانوان.

[3] سبحانی: به ناخن گرفتن اکتفا نشود و اگر خواست ناخن بگیرد، پس از کوتاه کردن مو باشد.

[4] سیستانی و مکارم: گرفتن ناخن کافی نیست بنا بر احتیاط واجب و اگر خواست ناخن بگیرد باید بعد از کوتاه کردن مو باشد.

[2] 
سبحانی، سیستانی و مکارم: حکمش گذشت.

[6] سبحانی، سیستانی و مکارم: حکمش گذشت.

[3] 
بهجت، زنجانی، سبحانی، صافی و گلپایگانی: و جایز نیز نمی‌باشد.

خامنه‌ای: زنان حتماً باید تقصیر کنند و برای آنان حلق کفایت نمی‌کند.

[8] بهجت، زنجانی، سبحانی، صافی و گلپایگانی: و جایز نیز نمی‌باشد.

[9] خامنه‌ای: زنان حتماً باید تقصیر کنند و برای آنان حلق کفایت نمی‌کند.

[4] 
بهجت: سر تراشیدن در این مورد دوم و نیز سوم و چهارم مستحبّ مؤکد است.

تبریزی، خویی و فاضل: احتیاط مستحب این است که سر تراشیدن را اختیار کند، هرچند مخیر بودنش بین حلق و تقصیر خالی از قوت نیست.

زنجانی: مردی که حجة الاسلام خود را به جا می‌آورد باید سرش را بتراشد ـ هرچند حج اول او نباشد ـ و می‌تواند با ماشینی که مانند تیغ از ته می‌زند، سرش را بتراشد.

سبحانی: تراشیدن سر برای کسی که برای اولین بار به حج می‌رود خواه حجة الاسلام یا حج نیابی و یا مستحب باشد و همچنین کسی که حجة الاسلام را به جا می‌آورد هرچند قبلاً حج مستحبی یا نیابی به جا آورده باشد و فردی که موهای خود را گره زده یا با هم جمع کرده واجب است.

مکارم: چنین کسی نیز مخیر است و سر تراشیدن متعین نیست.

نوری: مخیر بین تراشیدن سر و کوتاه کردن مو یا چیدن ناخن می‌باشد.

[11] بهجت: سر تراشیدن در این مورد دوم و نیز سوم و چهارم مستحبّ مؤکد است.

[12] تبریزی، خویی و فاضل: احتیاط مستحب این است که سر تراشیدن را اختیار کند، هرچند مخیر بودنش بین حلق و تقصیر خالی از قوت نیست.

[13] زنجانی: مردی که حجة الاسلام خود را به جا می‌آورد باید سرش را بتراشد ـ هرچند حج اول او نباشد ـ و می‌تواند با ماشینی که مانند تیغ از ته می‌زند، سرش را بتراشد.

[14] سبحانی: تراشیدن سر برای کسی که برای اولین بار به حج می‌رود خواه حجة الاسلام یا حج نیابی و یا مستحب باشد و همچنین کسی که حجة الاسلام را به جا می‌آورد هرچند قبلاً حج مستحبی یا نیابی به جا آورده باشد و فردی که موهای خود را گره زده یا با هم جمع کرده واجب است.

[15] مکارم: چنین کسی نیز مخیر است و سر تراشیدن متعین نیست.

[16] نوری: مخیر بین تراشیدن سر و کوتاه کردن مو یا چیدن ناخن می‌باشد.

[5] 
تبریزی، خویی، زنجانی و فاضل: احتیاط این است که سر تراشیدن را اختیار کند. بلکه وجوب آن اظهر است.

[18] تبریزی، خویی، زنجانی و فاضل: احتیاط این است که سر تراشیدن را اختیار کند. بلکه وجوب آن اظهر است.

[6] 
مانند طایفه قبل است.

[20] مانند طایفه قبل است.

[7] 
بهجت: سر تراشیدن برای خنثای مشکل جایز نیست بنا بر تخییر که گذشت، و اما بنا بر تعین حلق بر مرد، اگر یکی از قسم متقدّم باشد، احوط جمع است.

تبریزى خویی: خنثای مشکل اگر موی سر خود را نچسبانده یا نبافته باشد باید تقصیر نماید.

صافی و گلپایگانی: خنثی در حکم زن است و تقصیر بر او متعین است.

مکارم: اگر از دو دسته اخیر نباشد مو را کوتاه کند و اگر باشد اول کمی مو را کوتاه کرده بعد سر را می‌تراشد (بنا بر احتیاط واجب).

[22] بهجت: سر تراشیدن برای خنثای مشکل جایز نیست بنا بر تخییر که گذشت، و اما بنا بر تعین حلق بر مرد، اگر یکی از قسم متقدّم باشد، احوط جمع است.

[23] تبریزى خویی: خنثای مشکل اگر موی سر خود را نچسبانده یا نبافته باشد باید تقصیر نماید.

[24] صافی و گلپایگانی: خنثی در حکم زن است و تقصیر بر او متعین است.

[25] مکارم: اگر از دو دسته اخیر نباشد مو را کوتاه کند و اگر باشد اول کمی مو را کوتاه کرده بعد سر را می‌تراشد (بنا بر احتیاط واجب).

[8] 
بهجت، صافی، گلپایگانی و مکارم: به مسئله قبل مراجعه شود.

تبریزى و خویی: اگر از قسم سوم یا چهارم باشد، باید هم تقصیر و هم حلق نماید و بنا بر احتیاط تقصیر را بر حلق مقدم بدارد.

زنجانی: باید احتیاطاً اول تقصیر کند و سپس سر بتراشد.

سیستانی: باید اول تقصیر نماید و آن‌گاه بنا بر احتیاط حلق نماید.

[27] بهجت، صافی، گلپایگانی و مکارم: به مسئله قبل مراجعه شود.

[28] تبریزى و خویی: اگر از قسم سوم یا چهارم باشد، باید هم تقصیر و هم حلق نماید و بنا بر احتیاط تقصیر را بر حلق مقدم بدارد.

[29] زنجانی: باید احتیاطاً اول تقصیر کند و سپس سر بتراشد.

[30] سیستانی: باید اول تقصیر نماید و آن‌گاه بنا بر احتیاط حلق نماید.

[9] 
تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی و گلپایگانی: بلکه باید تمامش را بتراشد.

[32] تبریزی، خویی، زنجانی، سبحانی، سیستانی و گلپایگانی: بلکه باید تمامش را بتراشد.

[10] 
به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود.

[34] به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود.

[11] 
خامنه‌ای: و احوط آن است.

[36] خامنه‌ای: و احوط آن است.

[12] 
تبریزی، خویی و سیستانی: در رابطه با نیت سلمانی مطلبی در دست نیست.

سبحانی: نیازی به نیت سلمانی و یا تقصیر‌کننده نیست.

[38] تبریزی، خویی و سیستانی: در رابطه با نیت سلمانی مطلبی در دست نیست.

[39] سبحانی: نیازی به نیت سلمانی و یا تقصیر‌کننده نیست.

[13] 
به ذیل مسئله 1120 در طایفه دوم مراجعه شود.

زنجانی و سیستانی: بنا بر احتیاط تقصیر هم بکند.

صافی و گلپایگانی: در این صورت تقصیر متعین است و بنا بر احتیاط تیغ را به سر بکشند و در صروره این احتیاط ترک نشود.

فاضل: بنا بر احتیاط مستحب تقصیر هم بکند.

مکارم: احتیاط جمع میان آن و ناخن گرفتن است و اگر ریش یا شارب دارد کمی از آن را نیز احتیاطاً کوتاه کند.

[41] به ذیل مسئله 1120 در طایفه دوم مراجعه شود.

[42] زنجانی و سیستانی: بنا بر احتیاط تقصیر هم بکند.

[43] صافی و گلپایگانی: در این صورت تقصیر متعین است و بنا بر احتیاط تیغ را به سر بکشند و در صروره این احتیاط ترک نشود.

[44] فاضل: بنا بر احتیاط مستحب تقصیر هم بکند.

[45] مکارم: احتیاط جمع میان آن و ناخن گرفتن است و اگر ریش یا شارب دارد کمی از آن را نیز احتیاطاً کوتاه کند.

[14] 
بهجت: احتیاط این است که به کوتاه کردن موی ابرو اکتفا نکند.

تبریزى: اکتفا به کوتاه کردن موی ابرو محل اشکال است.

خویی و سیستانی: در کوتاه کردن مو بنا بر احتیاط واجب باید مقداری از موی سر یا ریش یا سبیل را کوتاه کند.

زنجانی: کوتاه کردن ابرو برای تقصیر، کفایت نمی‌کند.

سبحانی و مکارم: باید موی ریش یا سبیل را کوتاه کند.

فاضل: تقصیر با موی ابرو و سینه و پا مجزی و صحیح است ولی احتیاط مستحب است که از موی سر یا ریش یا شارب تقصیر کنند.

[47] بهجت: احتیاط این است که به کوتاه کردن موی ابرو اکتفا نکند.

[48] تبریزى: اکتفا به کوتاه کردن موی ابرو محل اشکال است.

[49] خویی و سیستانی: در کوتاه کردن مو بنا بر احتیاط واجب باید مقداری از موی سر یا ریش یا سبیل را کوتاه کند.

[50] زنجانی: کوتاه کردن ابرو برای تقصیر، کفایت نمی‌کند.

[51] سبحانی و مکارم: باید موی ریش یا سبیل را کوتاه کند.

[52] فاضل: تقصیر با موی ابرو و سینه و پا مجزی و صحیح است ولی احتیاط مستحب است که از موی سر یا ریش یا شارب تقصیر کنند.

[15] 
به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود.

[54] به ذیل مسئله 1120 مراجعه شود.

[16] 
زنجانی: به ذیل مسئله 894 مراجعه شود.

[56] زنجانی: به ذیل مسئله 894 مراجعه شود.

[17] 
زنجانی: مویی که برای حلق یا تقصیر زده می‌شود باید در منا ریخته شود بلکه بنا بر احتیاط باید عمل حلق و تقصیر نیز در منا انجام شود.

[58] زنجانی: مویی که برای حلق یا تقصیر زده می‌شود باید در منا ریخته شود بلکه بنا بر احتیاط باید عمل حلق و تقصیر نیز در منا انجام شود.

[18] 
آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط در روز عید انجام گیرد.

تبریزى و خویی: احتیاط واجب آن است که در روز عید باشد و اگر روز عید نکرد تا آخر ذی‌حجه وقت دارد.

خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب، باید حلق یا تقصیر واجب را در روز عید قربان انجام دهد، و اگر چنین نکند، واجب است که در شب یازدهم یا پس از آن آن را انجام دهد، و همان کفایت می‌کند.

زنجانی، سیستانی: احتیاط مستحب این است که از روز عید تأخیر نشود و بعید نیست تأخیر آن تا آخرین زمانی که بتواند اعمال حج را در ماه ذی‌حجه به جا آورد.

سبحانی: جواز تأخیر عمدی حلق از روز عید خلاف احتیاط است و باید چنانچه عذری ندارد آن را به تأخیر نیندازد لکن جهت حفظ ترتیب اعمال روز عید تا قربانی نکرده است جایز نیست حلق یا تقصیر کند مگر اینکه تا غروب روز سیزدهم نتواند قربانی کند که در این صورت غروب روز سیزدهم حلق می‌نماید و مسائل مربوط به قربانی با این فرض گذشت.

صافی و گلپایگانی: تأخیر عمدی علی الاحوط جایز نیست.

نوری: واجب است تراشیدن سر و تقصیر در روز عید باشد.

[60] آیت‌الله بهجت: بنا بر احتیاط در روز عید انجام گیرد.

[61] تبریزى و خویی: احتیاط واجب آن است که در روز عید باشد و اگر روز عید نکرد تا آخر ذی‌حجه وقت دارد.

[62] خامنه‌ای: بنا بر احتیاط واجب، باید حلق یا تقصیر واجب را در روز عید قربان انجام دهد، و اگر چنین نکند، واجب است که در شب یازدهم یا پس از آن آن را انجام دهد، و همان کفایت می‌کند.

[63] زنجانی، سیستانی: احتیاط مستحب این است که از روز عید تأخیر نشود و بعید نیست تأخیر آن تا آخرین زمانی که بتواند اعمال حج را در ماه ذی‌حجه به جا آورد.

[64] سبحانی: جواز تأخیر عمدی حلق از روز عید خلاف احتیاط است و باید چنانچه عذری ندارد آن را به تأخیر نیندازد لکن جهت حفظ ترتیب اعمال روز عید تا قربانی نکرده است جایز نیست حلق یا تقصیر کند مگر اینکه تا غروب روز سیزدهم نتواند قربانی کند که در این صورت غروب روز سیزدهم حلق می‌نماید و مسائل مربوط به قربانی با این فرض گذشت.

[65] صافی و گلپایگانی: تأخیر عمدی علی الاحوط جایز نیست.

[66] نوری: واجب است تراشیدن سر و تقصیر در روز عید باشد.

[م1120 ۱]

[م1120 ۲]

[م1120 ۳]

[م1120 ۴]

[م1120 ۵]

[م1120 ۶]

[م1120 ۷]

[م1121 ۱]

[م1122 ۱]

[م1123 ۱]

[م1123 ۲]

[م1125 ۱]

[م1126 ۱]

[م1127 ۱]

[م1127 ۲]

[م1129 ۱]

[م1130 ۱]

[م1131 ۱]

[م1132 ۱]

[م1132 ۲]

[م1133 ۱]

[م1135 ۱]

[م1136 ۱]

[م1137 ۱]

[م1138 ۱]

[م1139 ۱]

[م1140 ۱]

[م1141 ۱]

[م1141 ۲]

[م1142 ۱]

[م1143 ۱]

[م1144 ۱]

[م1145 ۱]

[م1146 ۱]

[م1148 ۱]

[م1149 ۱]

[م1150 ۱]

[م1151 ۱]

[م1152 ۱]

[م1154 ۱]

[م1155 ۱]

[م1156 ۱]

[م1157 ۱]

[م1158 ۱]

[م1159 ۱]

[م1160 ۱]

[م1161 ۱]

[م1162 ۱]

[م1163 ۱]

[م1164 ۱]

[م1165 ۱]

[م1166 ۱]

[م1169 ۱]

[م1170 ۱]

[م1171 ۱]