غبارروبی

غبارروبی حرم امام رضا(ع) توسط آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر ایران.

غبارروبی، آیینی است که با جزئیات ویژه‌ای در مکان‌های مقدس انجام می‌شود. در حرم‌ها، درِ ضریح، توسط تولیت حرم باز شده و با حضور برخی از مشاهیر، شخصیت‌ها و افراد خاص، هدایای نقدی زائران از درون ضریح جمع شده و با دستمال و گلاب، قبر و درون ضریح پاک و معطّر می‌شود. آیین غبارروبی در حرم امام رضا(ع)، تا کنون، با حضور افراد سرشناسی مانند آیت‌الله سید علی خامنه‌ای و برخی از مراجع شیعه انجام شده است. کعبه نیز، سالی دو بار، با آب زمزم مخلوط با گلاب ناب قمصر کاشان، شست‌وشو داده می‌شود.

معرفی

غبارروبی، به معنای پاک کردن گرد و غبار و رفت و روب جایی است. حرم‌ها، مسجدها و حسینیه‌ها نیز، غبارروبی می‌شوند؛ ولی آیین غبارروبی، در اصطلاح، مراسمی است که طی آن از سوی تولیت آستان‌های مقدس، درِ ضریح باز شده و با حضور برخی از مشاهیر، شخصیت‌ها و افراد خاص، هدایای نقدی زائران از درون ضریح جمع شده و با دستمال و گلاب، قبر و درون ضریح تمیز و معطّر می‌شود. حضور در این آیین، افتخار شمرده می‌شود. در این آیین، وقتی درون ضریح را غبارروبی و جارو می‌کنند، مقداری هم گرد و غبارهای نرم نشسته بر روی قبر یا زمین مرقد را جمع‌آوری کرده و برای تبرّک به اشخاص داده می‌شود. از این رو، مراسم تمیز کردن قبر، به غبارروبی شهرت یافته است.

غبارروبی حرم امام رضا(ع)

آیین غبارروبی حرم امام رضا(ع)، چند بار در سال، هم‌زمان با روزهای عید مانند عید فطر و ولادت امامان(ع) انجام می‌شود. در این آیین، تا کنون، افراد سرشناسی مانند آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران؛ برخی از عالمان و مراجع شیعه و رؤسای جمهور شرکت داشته‌اند.

پیش از مراسم، زمان آن تعیین و افراد مورد نظر برای شرکت در آن دعوت می‌شوند. روز برگزاری مراسم، پس از بسته شدن درِ مطلای پیش روی روضه، با حضور منظم خادمان و دعوت‌شدگان در اطراف رواق دارالحفاظ، آیین غبارروبی با تشریفات خاص آغاز می‌شود؛ ناظم کشیک، جعبه نقره‌ای که حاوی کلید درِ پیش روی ضریح است را از اداره خدمه به رواق دارالحفاظ منتقل می‌کند؛ سپس سرکشیک، جعبه را که با یک شمعدان و شمع در داخل سینی قرار دارد، باز کرده و کلید را به تولیت می‌دهد. هم زمان، با ذکر صلوات، در باز شده، پس از ادای احترام به ساحت امام رضا(ع)، غبارروبی آغاز می‌شود. هم زمان با انتقال نذورات به خارج ضریح، قاریان برجسته قرآن، به تلاوت قرآن می‌پردازند و خادمان به انتقال نذورات به داخل ساک‌ها و کیسه ها می‌پردازند؛ سپس با حضور رئیس و معاون نذورات کل و دو نفر بازرس و رئیس و معاون اداره خزانه‌داری کل، سرِ ساک‌ها پلمپ شده، طبق صورتجلسه تحویل خزانه‌داری می‌شود. قرآن رحلی و دو گلدان نقره‌ای روی سنگ مرقد برداشته شده، برای تبرک در اختیار دعوت‌شدگان قرار می‌گیرد و سپس روپوش روی آن جمع آوری شده و سنگ قبر، با گلاب ناب مخصوص، شست‌وشو داده می‌شود؛ در این هنگام، قرائت قرآن خاتمه یافته، مداحان برجسته به ستایش امام رضا(ع) می پردازند. در پایان، با همان تشریفات، درِ ضریح مطهر بسته می‌شود و از دعوت‌شدگان در رواق دارالزهد پذیرایی به شده، به آنان غبار خاص قبر امام رضا(ع) اهدا می‌گردد.

غبارروبی کعبه

کعبه همواره سالی دوبار، که یکی از آن‌ها ایام حج است، شسته می‌شود. این شست و شو به وسیله آب زمزم مخلوط به گلاب ناب قمصر کاشان صورت می‌گیرد. پس از آن به وسیله عطرهای مختلف، دیوارها را خوشبو ساخته، آنگاه مقداری از عود و عنبر را در آن تبخیر می‌کنند و می‌سوزانند. این اعمال، بیشتر، در حضور بزرگان و امیران و رجال دولتی انجام می‌گیرد.

کعبه از دوران نخستین سازنده آن، حضرت ابراهیم(ع) نیازی به شست‌وشو و پاکسازی نداشت؛ زیرا ساختمان کعبه درآغاز دیوارهای سنگ‌چین، بدون سقف بوده و دری نیز نداشت و کف آن، از شن یا ریگ بود. از این رو، نیازی به شست‌وشو نداشته و بارش باران خود موجب تمیز کردن دیوارهای آن از خاک می‌شد. پس از قرار دادن سقف بر آن و گذاشتن در بر دیوار آن، این نیاز احساس شد که خانه خدا غبار روبی شود، همانطور که در مورد خانه‌های مسکونی چنین می‌شود. به باور برخی، کعبه نخستین بار، به وسیله حضرت محمد(ص) شست‌وشو شد. بر پایه روایتی از ابن عمر، حضرت محمد(ص) در روز فتح مکه، هنگام ورود به آن، دستور داد بلال بر بام کعبه رفته و اذان بگوید؛ سپس مسلمانان لباس‌های خود را بالا زده و با ظرف‌ها و سطل‌ها، درون و بیرون کعبه را با آب زمزم شست‌وشو دادند. از آن پس، شست‌وشوی کعبه سنتی شد که تا به امروز ادامه دارد.

منابع

این مقاله برگرفته از مقاله فرهنگامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره چهاردهم، بهار ۱۳۹۲، ص۳۵. است.

• آیین غبارروبی در حرم رضوی، محمدرضا قصابیان، فصلنامه مشکوة، شماره ۸۳.
• کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ، محمدطاهر کردی، ترجمه هادی انصاری، مشعر، تهران، ۱۳۸۷ش.