قراقیونلوها
| نام کامل | قراقویونلو یا قره‌قویونلو |
|---|---|
| نسب | ترکان غز (اوغوز) |
| سرسلسله | بیرم خواجه |
| مکان قبیله | ایران |
| شاخه‌ای از | ترکمانان |
| مذهب | شیعه |
| محل حکومت | مناطقی از غرب و شمال غربی ایران |
| مدت حکومت | 810 - 873ه .ق |
| اشخاص مهم | قرايوسف، اسكندر بن قرايوسف، جهان‌شاه بن قرايوسف و حسن‌على ميرزا |
| مهمترین اقدامات | ارسال کاروان‌های حج، امن‌سازی راه حج و اهدای قندیل بزرگ از طلا و نقره به کعبه |
قراقویونلوها (٨١٠ - ٨٧٣ه .ق) یکی از حکمرانان ترکمانان بودند که برای مدتی بر مناطقی از غرب و شمال غربی ایران فرمانروایی کردند. از ارتباط قراقویونلوها با حجاز اطلاعات کمی در دست است. درگذشت قرایوسف و نبرد وی با شاهرخ تیموری و نیز حاکم شام سبب شد حج ایرانیان چند سالی تعطیل شود.
بنابر گزارش مقریزی، اسکندر بن قرایوسف بعد از پدرش به‌سبب اتحاد با ممالیک مصر و ایجاد روابط حسنه توانست دوباره ارتباط خود را با حج و حجاز برقرار کند، و کاروان‌های حج ایران دوباره راهی حج شدند. از اقدامات قراقویونلوها برای حج می‌توان به امن‌سازی راه حج و اهدای دو قندیل بزرگ از طلا و دو قندیل از نقره به کعبه نام برد.
پیشینه تاریخی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مؤسس طایفه قراقویونلوها، بیرم خواجه نام داشت که به خدمت سلطان اویس جلایر پیوست. پس از مرگ بیرم خواجه، پسرش، قرامحمد و بعد از او، قرایوسف به امارت رسیدند. قرایوسف در سال ٨٠٩ ه. ق، میران‌شاه، پسر امیر تیمور را شکست داد و آذربایجان را تصرف کرد و تبریز را پایتخت خود قرار داد. وی در سال ٨١5ه. ق، امیر شروان و پادشاه گرجستان را شکست داد و یک سال بعد، سلطانیه، ساوه و قزوین را نیز تصرف کرد. بعد از درگذشت قرایوسف، پسرش، اسکندر (٨٢٣ - ٨٣٩ه. ق) جانشین او شد و در سال ٨٣٢ ه. ق، سلطانیه را از تیموریان گرفت، اما از عهده مقابله با شاهرخ برنیامد و به آناتولی گریخت. بعد از مراجعت شاهرخ، اسکندر، آذربایجان را تصرف کرد که بار دیگر، شاهرخ عازم جنگ با او شد. این بار اسکندر شکست خورد و به نخجوان گریخت و در سال 841 ه. ق به دست پسر خود کشته شد.
جهان‌شاه قرایوسف (٨٣٩ - ٨٧٢ ه. ق) بعد از کشته شدن اسکندر، به فرمان شاهرخ، جانشین پدر شد. وی در سال 844 ه. ق، گرجیان را مغلوب کرد و در سال ٨5٠ ه. ق بر عراق عجم، فارس و کرمان مستولی شد. در سال 862 ه. ق پس از غلبه بر میرزا علاءالدوله تیموری، هرات را نیز تصرف کرد. در سال ٨٧٢ ه. ق عازم سرکوبی حسن بیک آق‌قویونلو شد که در این جنگ کشته شد. حسن‌علی میرزا (٨٧٢ - ٨٧٣ ه. ق)، آخرین امیر خاندان قراقویونلو است که بعد از قتل پدرش، جهان‌شاه به سلطنت رسید و در سال ٨٧٣ ه. ق مغلوب حسن بیک آق‌قویونلو شد. بدین‌ترتیب، سلسله قراقویونلو منقرض گردید. مرکز قدرت ترکمانان قراقویونلو در شمال دریاچه‌های وان و ارومیه بوده و از آنجا قدرت خود را بر آذربایجان و نواحی مجاور آن بسط دادند.
روابط قراقویونلوها با حجاز[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از ارتباط قراقویونلوها با حجاز آگاهی‌های اندکی در دست است. پس از نابودی حکومت جلایریان در سال ٨١٣ه. ق به‌دست قرایوسف قراقویونلو، چند سالی، کاروانی از عراق به حجاز اعزام نشد.[۱] از سال 816ه. ق، قرایوسف کاروان حج را تجهیز می‌کرد و به مکه می‌فرستاد. در همین سال، در خطبه‌های نماز مسجدالحرام، برای قرایوسف دعا کردند.[۲]
نبرد قرایوسف با شاهرخ تیموری و نیز حاکم شام سبب شد حج دو سال (٨٢١ تا ٨٢٣ه. ق) تعطیل شود.[۳][۴] پس از آن با درگذشت قرایوسف در سال ٨٢٣ه. ق، حج ایرانیان تا سال ٨٣١ه. ق تعطیل شد و تا سال ٨5٠ه. ق گزارش‌های کمی از اعزام کاروان‌های حج یا دیگر ارتباطات قراقویونلوها با حجاز در دست است.[۵]
مطابق گزارش مقریزی، اسکندر بن قرایوسف در مقابل شاهرخ تیموری با ممالیک مصر متحد شد و در سایه آن توانست به حج و حجاز توجه کند. سیاست قرقویونلوها این بود که با ایجاد روابط حسنه با ممالیک و خطبه خواندن به نام آنان[۶] بتوانند راحت‌تر با حجاز مرتبط باشند؛ زیرا ممالیک در این زمان بر حجاز سیادت داشتند و اقدامات دیگر دولت‌ها در حرمین بدون هماهنگی با آنان موجب واکنش سلاطین مصر می‌شد.
اقدامات قراقویونلوها برای حرمین[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از اقدامات اسکندر در راستای حج‌گزاری می‌توان به امن‌سازی راه حج اشاره کرد.[۷] جهان‌شاه، فرزند دیگر قرایوسف نیز برای مدتی سلطان راه حج شد و خدماتی انجام داد. سلطان اویس، حاکم بغداد در دهه هفتم سده هشتم ه. ق دو قندیل بزرگ از طلا و دو قندیل از نقره به کعبه اهدا کرد که بعدها امیر مکه، عجلان بن رمیثه آنها را تصاحب کرد.[۸]
اميران قراقويونلو[ویرایش | ویرایش مبدأ]
قرايوسف پسر محمد (٨١٠ - ٨٢٣ ه .ق)؛
اسكندر پسر قرايوسف (٨٢٣ - ٨٣٩ ه .ق)؛
جهان‌شاه پسر قرايوسف (٨٣٩ - ٨٧٢ ه .ق)؛
حسن‌على ميرزا پسر جهان‌شاه (٨٧٢ - ٨٧٣ ه .ق).[۹]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ اتحاف الوری، ج٣، ص4٨٢؛ تاریخ حبیب السیر، ج4، ص5٧٧؛ تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجار، ص65٢ و 65٣.
- ↑ اتحاف الوری، ج٣، ص5١٠؛ شفاء الغرام، ج٢، ص4٣١؛ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢٠.
- ↑ شفاء الغرام، ج٢، ص4٣4 و 4٣5.
- ↑ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢١.
- ↑ ر. ک: اتحاف الوری، ج٣، ص574؛ ج4، ص٢٣؛ درر الفوائد المنظمه، ص٣٢١-٣٢5 و ص٣٣٠ و ٣٣١.
- ↑ سومر، ص66 و 6٧.
- ↑ مقریزی، ج٧، ص٢55.
- ↑ شفاء الغرام، ج١، ص٢٢٧.
- ↑ تاريخ تطبيقى ايران با كشورهاى جهان، ص٣٨۶-٣٨٩.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- الخطط، تقى‌الدين مقريزى، مكتبه احياء العلوم، بيروت، ١٩۵٩ه .ق.
- تاريخ ايران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاريه، حسن پيرنيا و عباس اقبال، تهران، خيام، ١٣٨٠ه.ش.
- تاريخ تطبيقى ايران با كشورهاى جهان، عزيزالله بيات، تهران، امير كبير، بى‌تا.
- شفاء الغرام، محمد الفاسى (م٨٣٢ه .ق)، به كوشش: گروهى از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، ١۴٢١ه .ق.
- اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. 885ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، 1408ق.
- درر الفوائد المنظم، عبدالقادر بن‌محمدبن الجزيرى، قاهره، المطبعة السلفيه، ١٣٨۴ه.ق.