پاکستان سی دیار حرم تک

پاکستان سی دیار حرم تک

پدید آورندگان
نویسنده	شریف حسین معروف به نسیم حجازی
تاریخ نگارش	سال1378ق./1959م.
محتوا
موضوع	سفرنامه حج
زبان	زبان اردو
نشر
تعداد جلد	1 جلد
تعداد صفحات	167 صفحه
قطع	قطع رقعی
ناشر	جهانگیر لاهور پاکستان
محل نشر	پاکستان
تاریخ نشر	2005م.

پاکستان سی دیار حرم تک سفرنامه حج به زبان اردو، نوشته نسیم حجازی نویسنده و رمان‌نویس نامدار اردو زبان است. این کتاب نگاهی جامعه‌شناختی به حرمین شریفین و کشورهای اسلامی دارد و از این منظر به حج و نیز کشورهایی که نویسنده در طول سفر آن‌ها را دیده است، نگریسته و از این‌رو، کمتر به وصف آثار و مکان‌های مقدس حرمین پرداخته است.

دغدغه‌های احیای تفکر اسلامی در جای جای سفرنامه به چشم می‌خورد. نویسنده می‌کوشد بر اصالت هویت دینی مسلمانان در برابر هویت ملی آن‌ها تاکید کند و پای فشردن بر تفاوت‌های ملی و قومی را مایه ضعف و عقب‌ماندگی آن‌ها بشمارد.

معرفی نویسنده

نسیم حجازی نویسنده و رمان‌نویس نامدار اردو زبان که نام اصلی او شریف حسین است، به سال 1914م. در پنجاب هندوستان زاده شد. به سال 1947م. پس از استقلال پاکستان، به این کشور مهاجرت کرد و تا پایان عمر به سال 1996م. در آن‌جا ماند. حجازی را از بهترین نویسندگان اردو زبان و از نخستین کسانی دانسته‌اند که به زبان اردو رمان مستند تاریخی نگاشته است. او در این رشته آثار گوناگون دارد. در رمان‌های تاریخی و مستند او، گرایش به ضرورت احیای فرهنگ و تمدن و وحدت اسلامی محسوس است.

از این سفرنامه پیدا است که وی از اوضاع سیاسی- اجتماعی جهان به‌ویژه کشورهای اسلامی آگاه بوده و آسیب‌ها و آفت‌های کشورهای اسلامی را بازشناسی و تحلیل و راه حل ارائه کرده است.

انگیزه نگارش

این سفرنامه نگاهی سیاسی و اجتماعی به حج دارد. نویسنده، عربستان و کشورهای میان راه سفر حج خود را از این منظر بررسی نموده است. این سفرنامه مجموعه یادداشت‌های سفر حج نویسنده به سال1378ق./1959م. است که وی آن‌ها را به تدریج در روزنامه کوهستان چاپ پاکستان منتشر کرده است. او قصد داشته از این یادداشت‌ها برای تالیف اثری دیگر در تاریخ ایران و روم استفاده کند؛ اما چون با استقبال خوانندگان روبه‌رو شده، آن‌ها را همراه با تغییراتی در همین کتاب به چاپ رسانده است؛

ویژگی و محتوای کتاب

سفرنامه پاکستان سی دیار حرم تک (از پاکستان تا سرزمین حرم) بیشتر نگاهی جامعه‌شناختی به حرمین شریفین و کشورهای اسلامی دارد و از این منظر به حج و نیز کشورهایی که حجازی در طول سفر آن‌ها را دیده است، نگریسته و از این‌رو، کمتر به وصف آثار و مکان‌های مقدس حرمین پرداخته است.

حجازی از مواجهه جامعه اسلامی با پدیده مدرنیته و رواج مظاهر تمدن و فرهنگ غرب نگران است و برای دور ماندن مسلمانان از آسیب‌های احتمالی این مواجهه، نظریه‌هایی ارائه می‌کند؛ با توجه به توانایی حجازی در رمان‌نویسی، نثر این سفرنامه استوار و اثرگذار و گاه حماسی و عاطفی است. صفحاتی پرشمار از سفرنامه به فتوحات اسلامی در سده‌های گذشته و مقاومت مسلمانان در برابر هجوم غربیان در روزگار معاصر و بازخوانی تاریخ به روایت نویسنده اختصاص یافته است. او در وصف شهرها و مکان‌های میان راه و نیز حجاز، اجمالی از تاریخ آن‌ها را بازگفته است.

تحلیل‌های او از وضعیت سیاسی جهان اسلام، نشان از آشنایی او با جریان‌ها و گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی آن روزگار دارد. دغدغه‌های احیای تفکر اسلامی در جای جای سفرنامه به چشم می‌خورد. وی پیوسته عظمت پیشین جهان اسلام را در سایه فرهنگ اسلامی گوشزد می‌کند. حجازی می‌کوشد بر اصالت هویت دینی مسلمانان در برابر هویت ملی آن‌ها تاکید کند و پای فشردن بر تفاوت‌های ملی و قومی را مایه ضعف و عقب‌ماندگی آن‌ها بشمارد. او بر این باور است که روی آوردن دولت‌های کشورهایی مانند ایران، ترکیه و عربستان به غرب، نتوانسته است میان مردم این کشورها و هویت دینی آن‌ها فاصله‌ اندازد.

راه حج حجازی

حجازی در راه مکه، از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، آنکارا، استانبول، قونیه و بیروت دیدن کرده و بخشی از سفر را همراه رئیس جمهور پاکستان ژنرال محمد ایوب‌خان (حک: 1958-1968م.) بوده و سفر و دیدار رسمی او از ایران و ترکیه را گزارش کرده است. رئیس جمهور پاکستان پس از سفر به آنکارا، به کشورش بازگشته و حجازی باقیمانده راه را خود رفته است.

گزارش از ایران و ترکیه

در بخش مربوط به ایران، وصف‌های حجازی از تهران و مشهد و وضعیت اجتماعی و اقتصادی ایرانیان خواندنی است. او به شکاف طبقاتی و فرهنگی میان مردم ایران و جدال سنت و تجدد اشاره کرده و درباره خطرهایش هشدار داده و ایران را نیازمند اصلاحات سیاسی و اقتصادی دانسته است. گزارش‌های او از کشور ترکیه نیز با بیان رخدادهای تاریخی و مجاهدت‌های مسلمانان در برابر غربیان همراه است.

گزارش از مکه

حجازی با هواپیما از بیروت به جدّه و مکه و سپس مدینه رفته است. او سفارش‌نامه‌ای از سفیر عربستان در پاکستان داشته و در عربستان مهمان سفیر کشور خود بوده است. بخشی از مطالب مربوط به مکه، به وصف گسترش‌های مسجدالحرام در دوره حکومت سعودی اختصاص دارد.

گزارش‌های سفرنامه از مناسک حج، عاطفی و احساسی و حاکی از حالات باطنی حجازی است. وی زیارت مکان‌های مقدس را برای احیای فرهنگ و‌ اندیشه اسلامی مفید می‌داند و بر این باور است که در حجاز، مکان‌هایی بسیار هستند که خاطرات گذشته اسلام را زنده می‌کنند و هر مسلمان با دیدن آن‌ها در روح و جان خود احساس طراوت می‌نماید؛ اما سعودی‌ها مردم را از زیارت این مکان‌ها بازمی‌دارند تا جایی که بومیان مکه از نشان دادن راه غار حراء و ثور نیز می‌پرهیزند. او هنگام زیارت قبرهای بزرگان اسلام در قبرستان مکه که به دست آل سعود ویران گشته‌اند، گله کرده است: «دیوارها را می‌توان ویران کرد. گنبدها را می‌توان فرو ریخت. اما آیا کسی می‌تواند انوار الهی را از تابیدن بر این قبرهای ویران بازدارد؟»

نقد بر آل سعود

به باور حجازی، عربستان از خطرهای فراروی دیگر کشورهای عربی خاورمیانه ایمن نیست و رژیم اسرائیل در قلب پیکره جهان عرب به صورت یک غده سرطانی در حال رشد، برای همگان خطرساز است. به گفته او، مردم عربستان به صورت برابر از ثروت نفت برخوردار نیستند و بخشی بسیار از درآمد کشور صرف آسایش و عیش اعضای خانواده سلطنتی می‌شود، نه بهبود وضع معیشت عمومی. رهبران ریاض هنوز نتوانسته‌اند شور زندگی را در مردم خود بدمند و گویا مردم این کشور به رهبران شام و مصر چشم دوخته‌اند.

جنبش‌های قومی و نژادی می‌توانند مردم یک کشور را مدتی کوتاه دچار هیجان‌های احساسی کنند؛ ولی نمی‌توانند جایگزین یک ایدئولوژی ریشه‌دار برای زندگانی ملت‌ها شوند. مردم عرب میان ملی‌گرایی عربی و اسلام حیرانند؛ اما در پی گذار از اضطراب‌ها و حیرت‌های موجود، راهی جز دین فطری در پیش نخواهند دید. حجازی عمل کردن به احکام اسلامی را گره‌گشای بسیاری از گرفتاری‌های فردی و اجتماعی دانسته است. او اجرای حدود اسلامی را در عربستان عاملی مهم در کاستن از جرائم شمرده است. با این‌حال، نقدهایی نیز درباره برخی از احکام دارد و از جمله به جواز خرید و فروش برده در عربستان معترض است.

گزارش از مدینه

نویسنده در بخش مربوط به مدینه، مردم این شهر را به تواضع، خوش اخلاقی، نیک‌گفتاری و وسعت‌نظر ستوده و تصریح کرده است که مردم مدینه با دیگر ساکنان جهان اسلام و کشورهای عربی تفاوت دارند. آن‌ها کشور پاکستان را دوست دارند و پاکستانی‌های مقیم مدینه با رفتار خود تاثیری نیک برجای نهاده‌اند. به گفته او، مواد غذایی در مدینه فراوان و نرخ آن از دیگر شهرهای خاورمیانه ارزان‌تر است.

وضعیت نشر

این کتاب از سال 1960م. چند بار چاپ شده است. واپسین چاپ که مبنای این مقاله نیز بوده، به سال 2005م. صورت پذیرفته است. کتاب در انتشارات جهانگیر لاهور پاکستان با 167 صفحه در قطع رقعی چاپ شده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل پاکستان سی دیار حرم تک.

• www.wikipedia.org